Tục giã bánh dày truyền thống.
Tương truyền hai chị em Hồ Thiên Hương và Hồ Tông là hai tướng thời của Tản Viên có công lớn trong cuộc chiến Phù Hùng đánh Thục sau là đánh Tần và Triệu. Khi Triệu Đà xâm lược nước ta, nhân dân Âu Lạc và các tướng lĩnh yêu nước đã nổi dậy chống lại. Hai chị em bà Hồ Thiên Hương và em trai, ông Hồ Tông đã chiêu binh đánh giặc. Bà Hồ Thiên Hương trở thành một trong những vị tướng tài giỏi của An Dương Vương.
Khi Đinh Công Tuấn – một vị tướng khác của An Dương Vương đóng quân ở Á Nguyên (nay là xã Bản Nguyên, huyện Lâm Thao) bị quân Triệu Đà vây hãm, bà Hồ Thiên Hương đã thu nhận lương khô là: Bánh dày, cơm nắm, cá khô… do dân làng Trúc Phê ủng hộ đem tiếp tế cho nghĩa quân Đinh Công Tuấn.
Từ đó đến nay, hàng năm vào ngày mùng 8 tháng Giêng, người dân Trúc Phê tổ chức hội làng, đặc biệt trong hội có thi giã bánh giày ôn lại việc bà Thiên Hương tiếp lương giải vây cho Đinh Công Tuấn khi xưa. Dân ở quanh vùng còn truyền lại câu ca:
“Trúc Phê có tiệc bánh dày
Bên Á há miệng bên này chày đâm”
Nghi thức giã bánh dày dâng Mẫu
Mùng 8 tháng Giêng năm nay, khắp các làng ở Hưng Hóa lại vang lên những tiếng chày giã bánh dày cùng tiếng trống, tiếng hò reo cổ vũ của người dân.
 |
| Gạo được chọn lựa kỹ lưỡng sau đó ngâm rồi mang lên đồ xôi |
“Đến bây giờ người dân chúng tôi vẫn giữ được nét đẹp của ông cha để lại là giã bánh dày để tưởng nhớ công lao tướng Hồ Thiên Hương", ông Nguyễn Văn Tiễu (78 tuổi) cho biết. "Để làm ra được một chiếc bánh dày phải chuẩn bị kỹ lưỡng các công đoạn từ cách chọn gạo, ngâm gạo, cách chọn chày và điều quan trọng là phải chế tạo ra một loại dầu bôi vào cối và chày để khi giã, bánh không dính vào hai thứ đó”.
Theo phong tục, trước khi vào giã bánh, các thanh niên tham gia đội giã bánh phải làm thủ tục theo sự hướng dẫn của chủ tế, mỗi lần chủ tế hô to, theo nhịp thì các thành viên giãn đều, cầm chày dâng ngang, cao ngang vai bái theo mệnh lênh: Nhất thiên bái (bái trời), Nhị địa bái (bái đất), Tam thánh bái (bái người được thờ) và Lễ hội bái.
Sau đó, một hồi trống vang lên, xôi được đưa vào cối, tiếng hò reo ca múa hừng hực, khí thế của những nam thanh nữ tú xen lẫn tiếng chày nhịp nhàng nâng lên hạ xuống khối bột nếp trắng mịn tinh khiết.
 |
| Một hồi trống vang lên, xôi được đưa vào cối giã |
 |
| Dân làng reo hò theo tiếng giã |
 |
| Sau công đoạn giã, ông Tiễu tỉ mỉ cắt bánh |
 |
| Nặn bánh phải khéo léo để bánh có hình chân tượng mới đạt tiêu chuẩn |
“Mỗi cối giã từ 2 đến 4 kg gạo xôi. 5 người, gồm 2 người giã, 2 người vén bánh, 1 người bắt bánh. Trong lúc giã, chày luôn luôn giữ ở thế đứng thẳng, để chày không dính, bánh càng mịn. Thời gian giã khoảng 15- 20 phút là được. Mỗi bánh giày ở làng Trúc Phê khi nặn có chiều cao 5cm, đường kính 15- 20cm. Bánh giày nặn phải có hình chân tượng mới đạt tiêu chuẩn", ông Tiễu cho biết thêm.
 |
| Bánh được gói bằng lá chuối và trang trí rất bắt mắt |
 |
| Sau khi giã bánh xong dân làng đội lễ dâng lên tướng Hồ Thiên Hương |
Có thể nói, phong tục giã bánh dày của người Hưng Hóa là trò diễn hội làng mang ý nghĩa diễn lại thần tích lịch sử, đồng thời mang đậm dấu ấn gắn liền với tín ngưỡng nông nghiệp của vùng Đất Tổ.
