Thao thiết “Tiếng gọi đò”

“Trên đò không chỉ có nắng, có gió, có vị ngọt của dòng sông mà còn có cả vị mặn của dòng đời” - NSND Nguyễn Hữu Tuấn. Đến một ngày, những bến đò, bãi sông sẽ chỉ còn trong ảnh… Cuộc sống thay đổi từng ngày, hàng trăm cây cầu đã được bắc qua các dòng sông, hàng ngàn con đường đã được tạo nên để thuận tiện cho việc đi lại. Những con đò tròng trành, chậm rãi đã lùi dần vào quá khứ. Thế nhưng, hồ dễ ai quên được tiếng nước khua, tiếng gọi đò một thuở.

NSND Nguyễn Hữu Tuấn bày tỏ: “Nói đến đò người ta thường liên tưởng đến chậm chạp, nhỡ nhàng và những tin đồn. Lúc ngồi đò, mọi câu chuyện đã được mọc thêm cánh. Đò cập bến, ngần ấy con người hối hả lên đường. Lời đồn vỗ cánh bay đi, không ngựa nào đuổi kịp… Mấy mươi năm đi chụp ảnh nông thôn, mọi người hay hỏi tôi, chụp cái gì thế, để làm gì thế? Lúc ấy tôi thường ú ớ nói dối quanh. Chẳng nhẽ lại bảo, chụp cái gì tôi nhìn thấy. Thực ra, tôi còn muốn chụp cả những gì nghe thấy, ngửi thấy nữa. Những cánh đồng, con người, tiếng nước chảy, mùi rơm rạ… tất thảy đều gây cảm xúc cho tôi. Tôi chỉ chụp theo tiếng gọi của nó, không vì cái gì khác, không theo kì vọng của ai”…

Bến đò trong ảnh của ông không chỉ là phong cảnh mà đằng sau nó là những chuyện đời, chuyện người. Trong từng bức ảnh, những câu chuyện riêng tư, những tâm tình ấp ủ, những lời qua tiếng lại, những tin đồn hay những giai thoại dân gian, những tính nết, nét người trong con người và văn hoá Việt Nam, cứ thế hiện ra, rõ nét mà lãng mạn, trữ tình...

Và mỗi bức ảnh của ông đều là những khoảnh khắc chân thực không dàn xếp, ông khẳng định: “Tôi không sắp xếp để làm xấu cuộc đời. Tôi là gì mà chỉnh sửa được cuộc đời.” Đam mê với những khung hình là vậy, nhưng điều khiến NSND Nguyễn Hữu Tuấn luôn day dứt là, không có khung hình nào ghi được cái mênh mông của thiên nhiên.

Họa sĩ Trịnh Lữ chia sẻ: “Xem sách chúng ta cảm giác khuôn hình đã bắt giữ lại những khoảnh khắc của đời sống. Ảnh người Pháp chụp Việt Nam ta thấy được cái kì lạ của người Việt Nam trong cách nhìn của người Pháp nhưng ảnh Tuấn chụp thì ta sẽ bắt gặp chính mình trong đó. Nguyễn Hữu Tuấn không bị trôi lăn theo thời cuộc, ông sống ở mặt khác của cuộc đời. Trong ảnh ông mặt trời không phải ở thời khắc mọc hay lặn, bầu trời không phải vần vũ bão giông như nhiếp ảnh thông thường thể hiện mà ông chụp ở những phút lặng lẽ nhất khiến người ta suy nghĩ nhiều hơn về cái dữ dội”…

Có thể nói, cuốn sách lưu giữ và ghi nhớ lại những điều đã qua, đã không còn nữa. Đạo diễn Nguyễn Hoàng Điệp bày tỏ sự ngưỡng mộ sâu sắc với NSND Nguyễn Hữu Tuấn qua cuốn sách này: “Nguyễn Hữu Tuấn sẵn lòng ghi chụp lại những gì nhỏ bé và tinh tế của cuộc sống. Nhìn ảnh ông chụp ta sẽ thấy vì sao mình không thể chụp được. Từng ấy trang sách là từng ấy trang đời, từng ấy lát cắt cuộc đời được đi vào sách một cách tinh tế và tử tế. Tôi nhìn ra nhiều thứ mới lạ trong ảnh ông chụp. Tôi thấy cuốn sách như một bộ phim truyện. Nó có câu chuyện, có nhân vật, biết bao thứ mở ra sau khoảnh khắc này, tôi võ đoán được những câu chuyện về những người phụ nữ này. Điều quan trọng là ông đã chụp lại được tiếng gọi đò…”.

Tiếng gọi đò là cuốn sách đầu tiên của NSND Nguyễn Hữu Tuấn về chủ đề nhiếp ảnh. Cuốn sách bao gồm 85 bức ảnh chọn lọc từ hàng ngàn bức đã chụp trong hơn ba mươi năm, từ 1987 đến 2018. Nội dung sách được chính tác giả phiên dịch sang cả tiếng Anh với hi vọng bạn bè quốc tế cũng có thể đón nhận. Toàn bộ ảnh được in với hai sắc đen trắng gợi không khí hoài cổ. Chú thích trong sách hầu như là chữ viết tay của tác giả; chỉ cho ta thấy ảnh ấy chụp ở đâu, khi nào. Và nữa, trong những bức ảnh của NSND Nguyễn Hữu Tuấn đó là ống kính của ông luôn hướng về những người phụ nữ. Hơn 80% những bức ảnh trong những bến đò của ông chụp về người phụ nữ ở nông thôn.

Nhà quay phim, NSND Nguyễn Hữu Tuấn sinh năm 1949 tại Hà Nội. Năm 23 tuổi, ông thi vào Trường Điện ảnh Việt Nam, bắt đầu một sự nghiệp nghệ thuật đầy ấn tượng trong vị trí quay phim. Ông đạt giải dành cho quay phim tại LHP Việt Nam lần VI năm 1983 với hai tác phẩm, Hi vọng cuối cùng (1981) và Thị xã trong tầm tay (1983).

Bên cạnh đó, ông còn được mời tham gia nhiều dự án phim hợp tác với nước ngoài thực hiện tại Việt Nam như Đông Dương (1992), Người tình (1992), Người Mỹ trầm lặng (2002), Hai con gái ông chủ vườn thuốc Trung Hoa (2006). Năm 2018 ông đã ra mắt bạn đọc cuốn sách Những thước phim trong suốt, vẫn là những hình ảnh, những người, những cảnh, hiện lên như một bộ phim quay chậm về kí ức, chỉ có khác ở chỗ chất liệu bằng con chữ mà thôi…