Nhu cầu xuất khẩu gạo rất lớn
Trao đổi với báo chí mới đây, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) Nguyễn Xuân Cường khẳng định, Việt Nam là nước nông nghiệp nên đảm bảo chắc chắn cung cấp đủ gạo trong mọi hoàn cảnh. Theo Bộ NN&PTNT, sản xuất năm 2020 ước đạt 43,5 triệu tấn lúa (sản lượng vụ đông xuân ước đạt 20,2 triệu tấn, vùng Đồng bằng sông Cửu Long ước đạt 10,8 triệu tấn).
Dự báo nhu cầu tiêu thụ trong nước năm 2020 đã bao gồm dự trữ là 29,96 triệu tấn lúa (tiêu thụ của người dân 14,26 triệu tấn; phục vụ chế biến 7,5 triệu tấn; phục vụ chăn nuôi 3,4 triệu tấn; dùng làm giống và giống dự phòng 1 triệu tấn; dự trữ trong nước 3,8 triệu tấn). Như vậy, lượng lúa còn dư để XK khoảng 13,5 triệu tấn, tương đương 6,5-6,7 triệu tấn gạo.
Báo cáo Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính cho biết, thống kê năm 2019 đã có 257 doanh nghiệp (DN) tham gia XK gạo đi các nước, với tổng lượng XK là 6.370,6 triệu tấn, đạt kim ngạch 2.806,3 triệu USD.
Theo báo cáo của Bộ Công Thương đến ngày 27/3/2020, tổng lượng gạo các DN thành viên của Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) đã ký hợp đồng nhưng chưa giao hàng là 1,574 triệu tấn (các DN ngoài VFA là 910 tấn), trong đó phải giao từ nay đến ngày 31/5/2020 là 1,385 triệu tấn gạo.
“Như vậy, có thể thấy trong giai đoạn trước mắt và lâu dài, nhu cầu XK gạo của các DN Việt Nam là rất lớn, với 257 DN tham gia XK, trong khi tổng lượng được XK trong tháng 4 theo Quyết định 1106/QĐ-BCT ngày 10/4/2020 của Bộ Công Thương chỉ là 400.000 tấn, điều này dẫn đến nhiều DN không thể đăng ký tờ khai XK được…”, Bộ Tài chính đánh giá.
Cũng theo Bộ Tài chính, nếu quy định nguyên tắc quản lý hạn ngạch như hiện nay (nhất là hạn ngạch cấp theo tháng và DN nào đăng ký tờ khai trước thì được XK trước đến khi hết hạn ngạch) dẫn đến DN sẽ bị động trong việc quyết định phương án kinh doanh, gặp nhiều rủi ro khi XK, không dám ký trước hợp đồng với đối tác khi chưa biết chắc có được đăng ký để XK không, trường hợp ký hợp đồng có thể bị phạt vì không giao hàng đúng hợp đồng và có thể chịu các chi phí khác liên quan đến lưu tàu, lưu cont, hàng tồn kho,…
Ngoài ra, DN cũng chịu các thiệt hại do không tận dụng được cơ hội kinh doanh, trong bối cảnh giá gạo XK trên thế giới đang tăng cao do nhu cầu tiêu dùng, sinh hoạt của các nước đang chịu ảnh hưởng của dịch bệnh. Những rủi ro trên đây cùng với việc không đăng ký được tờ khai XK cũng gây ra bức xúc cho DN…
Trước những khó khăn của DN có lượng gạo hiện đang lưu giữ tại cửa khẩu nhưng chưa thể XK, Bộ Tài chính kiến nghị, Thủ tướng Chính phủ cho phép XK các lô hàng gạo đã đưa vào cảng trước ngày 24/3/2020 nhưng chưa đăng ký tờ khai hải quan trong tháng 4/2020 được xác nhận bởi DN, đơn vị kinh doanh cảng, cơ quan hải quan (theo phản ánh của VFA là 146.453 tấn). Số lượng gạo XK sẽ trừ vào hạn ngạch XK. Đề xuất này cũng phù hợp với kiến nghị của VFA trước đó.
Trong Công văn 0499/PTM-PC ngày 16/4/2020 gửi Thủ tướng Chính phủ, Phòng Thương mại Công nghiệp Việt Nam cũng đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành liên quan cho phép tạm ứng trước số hạn ngạch trong tháng 5 để giúp các DN đang bị mắc kẹt số lượng gạo lớn tại cảng tháo gỡ khó khăn, hạn chế tối đa thiệt hại…
Những phương án đề xuất
Để đảm bảo công tác quản lý nhà nước đối với mặt hàng gạo XK; đảm bảo tính công khai, minh bạch và thuận lợi cho DN khi lên kế hoạch XK gạo, Bộ Tài chính kiến nghị Thủ tướng Chính phủ phê duyệt số lượng gạo được phép XK (không bao gồm gạo nếp) và định hướng lộ trình, tiến độ XK; trên cơ sở đó, giao Bộ Công Thương lựa chọn phương án tối ưu để trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, cụ thể theo một trong các phương án sau:
Phương án 1: Giao Bộ Công Thương tổ chức bán đấu giá hạn ngạch XK gạo (tương tự như việc đấu giá hạn ngạch nhập khẩu đường đã và đang được Bộ Công Thương triển khai).
Theo phương án này, Bộ Công Thương công bố công khai hạn ngạch gạo được XK và chia thành các gói đấu giá; DN đáp ứng các điều kiện và được Bộ Công Thương thông báo DN đấu giá, cơ quan hải quan sẽ giải quyết thủ tục XK theo quy định.
Bộ Tài chính đề xuất điều kiện DN được phép tham gia đấu giá là: đáp ứng các điều kiện quy định tại Nghị định 107/2018/NĐ-CP; đã trúng thầu cung cấp gạo, đã ký hợp đồng và hoàn thành việc giao gạo cho Cục Dự trữ nhà nước khu vực; ký thỏa thuận với ít nhất 1 hệ thống siêu thị về việc đảm bảo cung cấp lượng dự trữ lưu thông 5% khi được yêu cầu.
Phương án 2: Giao Bộ Công Thương phân bổ hạn ngạch XK gạo cho các DN đáp ứng đủ điều kiện kinh doanh gạo theo quy định tại Nghị định 107/2018/NĐ-CP.
Để đảm bảo công khai, minh bạch, cũng như cần có thời gian để Tổng cục Hải quan (TCHQ) mở lại hệ thống (sau khi ngừng tiếp nhận tờ khai do hết hạn ngạch) khi ban hành Quyết định phân bổ hạn ngạch XK, Bộ Công Thương cần thống nhất với Bộ Tài chính (TCHQ) về thời điểm bắt đầu áp dụng để thông báo công khai cho các DN biết, thực hiện.
Sau khi chấm dứt dịch bệnh Covid-19, Bộ Công Thương, Bộ NN&PTNT đánh giá tình hình sản xuất lúa gạo trong nước, nhu cầu dự trữ quốc gia và tiêu dùng trong nước, nếu đảm bảo ổn định cung cầu thì báo cáo Thủ tướng Chính phủ cho phép các DN được tiếp tục thực hiện việc kinh doanh XK gạo theo quy định tại Nghị định 107/2018/NĐ-CP; không áp dụng quản lý bằng hạn ngạch XK.
Trong số 39 DN đăng ký XK theo Quyết định 1106/QĐ-BCT của Bộ Công Thương, có 4 DN từ chối ký hợp đồng hoặc không đến ký hợp đồng bán gạo với Cục Dự trữ nhà nước khu vực nhưng đã đăng ký XK. Theo quy định của Luật Đấu thầu, trường hợp nhà thầu trúng thầu nhưng từ chối ký hợp đồng thì bị thu bảo đảm dự thầu từ 1-3% giá gói thầu. Theo Bộ Tài chính, mức quy định này chưa đủ ràng buộc trách nhiệm của nhà thầu khi trúng thầu. Do đó, Bộ Tài chính đề nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các Bộ, ngành liên quan nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Luật Đấu thầu để bổ sung quy định chế tài xử lý đối với công tác đấu thầu.
