Tết Nguyên đán không chỉ là thời điểm để gia đình sum họp mà còn là dịp để thể hiện văn hóa, truyền thống và phong tục đặc trưng của từng quốc gia. Tuy nhiên, với thách thức từ biến đổi khí hậu và các vấn đề môi trường, nhiều nước trên thế giới đang chuyển hướng tổ chức Tết một cách bền vững hơn. Tại Nhật Bản và Hàn Quốc, phong trào Tết xanh - kết hợp giữa tiết kiệm và bảo vệ môi trường - đã thu hút sự chú ý của nhiều người dân, tạo nên những thay đổi đáng kể trong cách đón Tết.
Sống tối giản với tinh thần trân trọng thiên nhiên
Những ngày cuối năm ở Nhật Bản luôn là thời điểm nhộn nhịp, nhưng không giống với cảnh chen chúc mua sắm ở nhiều quốc gia khác. Người Nhật, với triết lý sống tối giản bắt nguồn từ văn hóa Zen, đã tìm ra cách để tổ chức một mùa Tết đầy ý nghĩa mà vẫn hài hòa với thiên nhiên. Đây không chỉ là câu chuyện về tiết kiệm mà còn là sự trân trọng đối với những giá trị tinh thần và môi trường sống.
Hình ảnh những cây “kadomatsu” (bó tre tượng trưng cho may mắn) hay dây “shimekazari” treo trước cửa nhà là điều không thể thiếu trong mỗi dịp năm mới ở Nhật. Nhưng thay vì mua mới mỗi năm, nhiều gia đình chọn cách làm sạch và tái sử dụng các món đồ trang trí từ năm trước. Theo báo Japan Times, việc này không chỉ giúp giảm chi phí mà còn hạn chế lượng rác thải sinh ra sau kỳ nghỉ lễ. Một khảo sát năm 2022 được đăng trên Environmental Policy Journal cho thấy, hơn 60% các hộ gia đình tại Tokyo tái sử dụng đồ trang trí để góp phần giảm thiểu tác động môi trường. Thói quen tái sử dụng này không phải là sự cắt giảm niềm vui Tết mà là cách để gìn giữ những giá trị truyền thống. Một cây “kadomatsu” đã được làm sạch, sơn lại cẩn thận không chỉ đại diện cho sự tiết kiệm mà còn là biểu tượng của sự bền bỉ và lòng kính trọng thiên nhiên - những giá trị mà người Nhật luôn đề cao.
Mặt khác, trong văn hóa Nhật Bản, hộp cơm “osechi” được xem như biểu tượng của ngày đầu năm mới. Mỗi món ăn trong “osechi” mang một ý nghĩa tốt lành, từ sự trường thọ, thịnh vượng đến sức khỏe. Nhưng điều đặc biệt ở đây là cách người Nhật chuẩn bị các phần ăn đủ nhỏ gọn, vừa đủ cho mỗi thành viên trong gia đình. Tờ Asahi Shimbun ghi nhận rằng, nhờ phong trào “mua đủ, ăn đủ” (motainai - tránh lãng phí), số lượng thực phẩm bị bỏ đi trong dịp Tết những năm gần đây tại Nhật đã giảm đáng kể so với trước đây. Thay vì những bữa tiệc dư thừa, các gia đình Nhật chọn cách lên kế hoạch tỉ mỉ, chỉ mua những nguyên liệu thật sự cần thiết. Những thực phẩm còn dư lại sau Tết cũng được tận dụng triệt để, như chế biến thành món “okayu” - cháo gạo truyền thống, hoặc bảo quản bằng phương pháp muối chua.
 |
Các công ty thực phẩm ở Hàn Quốc cho ra các bộ quà Tết sử dụng bao bì thân thiện với môi trường để gây ấn tượng với khách hàng. (Ảnh: Yonhap) |
Đằng sau sự tối giản của người Nhật là một triết lý sống sâu sắc: trân trọng những gì mình đang có và không đòi hỏi quá mức từ thiên nhiên. Phong trào này không chỉ dừng lại ở những hộ gia đình mà còn lan tỏa đến các doanh nghiệp và cộng đồng. Nhiều công ty tại Nhật đã bắt đầu chiến dịch giảm thiểu rác thải dịp Tết bằng cách khuyến khích nhân viên mang theo đồ dùng cá nhân khi tham gia tiệc tất niên. Các cửa hàng tiện lợi cũng giảm giá mạnh thực phẩm cận ngày Tết để tránh lãng phí. Một ví dụ điển hình là thành phố Kyoto, nơi từng bị chỉ trích vì lượng rác thải du lịch tăng cao. Trong những năm gần đây, chính quyền thành phố đã triển khai các sáng kiến xanh trong dịp Tết, như tái sử dụng đồ trang trí công cộng hay tổ chức các chợ thực phẩm “không rác thải”. Những sáng kiến này đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ người dân và giúp Kyoto giữ vững danh hiệu thành phố xanh của Nhật Bản.
Câu chuyện về Tết xanh ở Nhật không chỉ là sự thay đổi trong thói quen tiêu dùng mà còn là bài học về cách hài hòa giữa truyền thống và hiện đại. Đối với nhiều quốc gia, đặc biệt là Việt Nam, việc tái sử dụng đồ trang trí, hạn chế thực phẩm thừa và trân trọng những gì mình có có thể là bước khởi đầu cho một mùa Tết bền vững hơn. Khi nhìn vào những hộp cơm “osechi” nhỏ gọn hay những cây “kadomatsu” được tái sử dụng qua từng năm, ta thấy rằng ý nghĩa thực sự của Tết không nằm ở sự xa hoa mà ở tình yêu thương, sự trân trọng và lòng biết ơn dành cho thiên nhiên và gia đình. Đó là một thông điệp mà người Nhật đã gửi gắm qua từng mùa xuân, từng thế hệ - một thông điệp đáng để học hỏi và lan tỏa.
Những thay đổi nhỏ nhưng ý nghĩa lớn
Hàn Quốc cũng đang nỗ lực tiên phong trong công cuộc kết hợp văn hóa truyền thống với bảo vệ môi trường, đặc biệt là trong dịp Tết cổ truyền (Seollal). Cũng như các quốc gia tổ chức Tết Nguyên đán khác, đây là dịp đặc biệt để gia đình đoàn tụ, tưởng nhớ tổ tiên và chia sẻ những giây phút ấm cúng đầu năm. Tuy nhiên, trong bối cảnh biến đổi khí hậu và áp lực về môi trường, người Hàn Quốc đã sáng tạo để giữ trọn vẹn ý nghĩa truyền thống mà vẫn giảm thiểu tác động lên thiên nhiên. Những năm gần đây, xu hướng “Seollal xanh” với các hoạt động tái chế và tiết kiệm đã trở thành một phần không thể thiếu của dịp lễ này.
Hanbok - trang phục truyền thống trong ngày Tết của người Hàn, vốn mang đậm tính biểu tượng với những màu sắc rực rỡ và thiết kế cầu kỳ. Nhưng thay vì mua sắm những bộ hanbok mới mỗi năm, nhiều gia đình hiện nay lựa chọn thuê hoặc tái chế hanbok cũ để tiết kiệm chi phí và bảo vệ môi trường. Không chỉ dừng lại ở hanbok, bao lì xì (sebaetdon) - món quà truyền thống dành cho trẻ em trong dịp Tết, cũng được làm mới bằng cách sử dụng giấy tái chế hoặc vật liệu phân hủy sinh học. Nổi bật có thể kể đến các sản phẩm từ Công ty khởi nghiệp Green Korea, với những chiếc bao lì xì được thiết kế với hoa văn truyền thống nhưng làm từ chất liệu thân thiện với môi trường đã thu hút sự chú ý lớn từ người tiêu dùng. Báo Yonhap News cho biết, trong năm 2023, số lượng bao lì xì tái chế được bán ra tại Hàn Quốc tăng hơn 50% so với năm 2022.
Đồng thời, Hàn Quốc cũng triển khai nhiều sáng kiến nhằm giảm thiểu rác thải và bảo vệ môi trường trong các lễ hội truyền thống. Chẳng hạn, Chính phủ Hàn Quốc đã thúc đẩy việc giảm sử dụng đồ nhựa dùng một lần và khuyến khích người dân mang theo hộp đựng thực phẩm cá nhân khi mua sắm tại các chợ truyền thống. Những nỗ lực này nhằm giảm thiểu tác động môi trường trong các dịp lễ hội như Seollal. Sáng kiến “Lễ hội không rác thải” với mục tiêu giảm thiểu tối đa lượng rác thải phát sinh trong kỳ nghỉ lễ, đã tạo động lực cho người dân sử dụng hộp đựng thực phẩm cá nhân khi mua đồ tại chợ truyền thống, thay vì dùng túi ni-lông hay hộp nhựa dùng một lần. Không chỉ là giảm rác, lễ hội còn thúc đẩy ý thức cộng đồng về trách nhiệm đối với môi trường.
 |
Tái chế, tái sử dụng đồ trang trí ngày Tết đang trở thành xu hướng để tránh lãng phí. (Ảnh: Unplash) |
Phong trào “Seollal xanh” không chỉ dừng lại ở các hoạt động cộng đồng mà còn thấm sâu vào từng gia đình, từ khâu lựa chọn chuẩn bị các món ăn truyền thống với số lượng vừa đủ, tránh dư thừa. Thực phẩm thừa thường được tận dụng để làm kim chi hoặc các món ăn phụ cho những ngày sau Tết. Báo Korea Times cũng ghi nhận sự gia tăng của các sản phẩm tái sử dụng trong bữa ăn Seollal, như hộp đựng kim chi bằng thép không gỉ thay cho nhựa dùng một lần. Những thay đổi này không phải là sự từ bỏ truyền thống mà là cách người Hàn Quốc gìn giữ các giá trị văn hóa trong thời đại mới. Người dân Hàn Quốc cũng tin rằng việc trân trọng thiên nhiên, tránh lãng phí cũng chính là một cách để bày tỏ lòng biết ơn đối với tổ tiên và các thế hệ sau.
“Seollal xanh” ở Hàn Quốc là minh chứng cho thấy, dù hiện đại đến đâu, con người vẫn có thể tìm về những giá trị cốt lõi của mình, không chỉ để sống hài hòa với thiên nhiên mà còn để trao gửi những giá trị ấy đến thế hệ mai sau. Việc gìn giữ và phát huy giá trị truyền thống không nhất thiết phải đi kèm với sự tiêu dùng quá mức hay gây hại cho môi trường. Những hành động nhỏ như tái chế, giảm lãng phí và sáng tạo trong cách tổ chức lễ hội có thể mang lại những tác động tích cực to lớn cho môi trường và cả xã hội.
