Thông tin đại chúng là một loại hình phương tiện vô cùng quan trọng, đem lại hiệu quả hết sức lớn trong hoạt động tư tưởng của bất cứ giai cấp cầm quyền nào trong xã hội. Có nhiều phương tiện truyền tải thông tin, song cơ bản nhất vẫn là: Báo viết, Báo nói, Báo hình và Báo mạng.
Nội dung của báo viết thường là sự phản ánh khá nhanh những sự kiện, vấn đề mới nảy sinh hoặc vừa mới phát hiện trong đời sống xã hội. Đây cũng đồng thời là những vấn đề, sự kiện có ý nghĩa xã hội, được cả xã hội quan tâm. Sản phẩm của báo viết được phát hành rộng rãi trong xã hội, tất nhiên đối với mỗi loại hình báo, từng tờ báo hay tạp chí đều có một đối tượng xác định nào đó.
Nếu so sánh với các loại phương tiện thông tin đại chúng khác thì truyền hình sử dụng tổng hợp tất cả các loại thông tin có trong báo viết, báo nói hay phim ảnh, v.v... Hình ảnh chủ yếu và đặc trưng trong truyền hình là hình ảnh động về hiện thực trực tiếp. Truyền hình có sức hấp dẫn đặc biệt nhờ việc giao tiếp với con người bằng cả thị giác và thính giác. Sức mạnh của truyền hình cũng tăng lên do phạm vi ảnh hưởng rộng rãi của nó. Những thành tựu khoa học kỹ thuật hiện đại tạo ra khả năng cho truyền hình xâm nhập tới bất cứ nơi nào trên trái đất.
Ưu thế của phát thanh qua làn sóng vô tuyến điện là yếu tố căn bản quan trọng nhất làm nên chất lượng và sức mạnh to lớn của phát thanh. Nhờ vậy mà phát thanh có thể chuyển tải thông tin đến bất cứ đâu trên hành tinh của chúng ta. Cũng như truyền hình, phát thanh có khả năng to lớn trong việc cung cấp cho công chúng những thông tin nhanh nhất về các sự kiện, hiện tượng diễn ra trong đời sống xã hội. Phương tiện, thiết bị phát và thu tín hiệu phát thanh cũng gọn nhẹ hơn. Phát thanh có lợi thế hơn hẳn trong việc tiếp cận nguồn tin đối với những địa điểm xa xôi, hiểm trở, cách xa các trung tâm đô thị. Thông tin truyền dẫn qua phát thanh, về tổng thể đều nhanh hơn hẳn truyền hình và báo viết.
Báo chí các loại nói chung có các ưu thế cơ bản như thông tin nhanh nhạy, kịp thời, chính xác các sự kiện, hiện tượng mang tính thời sự trong nước và quốc tế. Hiện nay, sự lớn mạnh không ngừng của báo mạng, đã cùng góp phần giúp cho đối tượng tiếp nhận thông tin qua báo chí mang tính phổ biến trong xã hội, không phân biệt trình độ, điều kiện địa lý, không gian, thời gian...
Với những ưu thế trên, chủ thể công tác tư tưởng có thể chủ động tuyên truyền giáo dục, tạo lập và định hướng dư luận xã hội theo hướng tích cực. Chủ động đề phòng và đấu tranh với những hiện tượng tiêu cực cũng như tư tưởng phản tiến bộ trong xã hội .
Báo chí được coi là loại phương tiện có hiệu quả cao nhất, trực tiếp nhất trong công tác tư tưởng của Đảng ta hiện nay. Nó là cầu nối trực tiếp giữa Đảng với dân, là diễn đàn để nhân dân phát biểu ý kiến, trình bày nguyện vọng với Đảng và góp phần xây dựng Đảng ngày càng vững mạnh.
Mặc dù có những ưu thế rất lớn như trên, nhưng báo chí cũng không tránh khỏi những hạn chế nhất định. Chẳng hạn như trình độ phát triển theo xu hướng tiến bộ và hiện đại của báo chí hoàn toàn phụ thuộc vào trình độ phát triển của khoa học - kỹ thuật và điều kiện kinh tế - xã hội của mỗi xã hội cụ thể. Trong giai đoạn hiện nay ưu thế phát triển ngày càng hiện đại các loại hình báo chí đang thuộc về các nước tư bản chủ nghĩa.
Ở nước ta, tuy Đảng và Nhà nước thực hiện chủ trương đi tắt, đón đầu sự phát triển khoa học - kỹ thuật thế giới trên một số lĩnh vực mũi nhọn, trong đó có báo chí. Song do điều kiện kinh tế - xã hội còn hạn chế, do vậy sự phát triển theo hướng hiện đại hóa các loại hình báo chí còn chậm và lạc hậu nhiều so với trình độ thế giới. Bên cạnh đó, sự tiếp nhận thông tin từ báo chí của công chúng phụ thuộc vào điều kiện kinh tế cụ thể của từng gia đình, từng địa phương.
Để tiếp nhận thông tin qua báo chí cần phải có sự đầu tư cho các phương tiện thu đối với truyền hình và phát thanh, hoặc có tiền để mua đối với báo, tạp chí các loại, v.v... Điều này hạn chế ít nhiều đến hiệu quả công tác tư tưởng. Ngoài ra, hiệu quả công tác tư tưởng, thông qua phương tiện báo chí còn phụ thuộc vào trình độ dân trí của từng vùng, từng miền, từng dân tộc, hơn thế nữa còn phụ thuộc vào nội dung thông tin có phù hợp với nhu cầu của từng loại đối tượng hay không. Đó là những hạn chế khó tránh khỏi đối với báo chí ở nước ta trong giai đoạn hiện nay.
Các phương tiện nêu trên đều là những phương tiện thông tin đại chúng mang tính chất phổ biến và có vai trò rất quan trọng trong công tác tư tưởng. Mỗi phương tiện có những ưu thế và hạn chế nhất định, do vậy để bảo đảm phát huy hiệu quả các phương tiện đó, chủ thể công tác tư tưởng phải biết sử dụng chúng một cách hợp lý, khoa học và phù hợp với điều kiện lịch sử cụ thể.
HỒ TRƯƠNG
