Hầu hết các nhà ngoại giao và nguyên thủ quốc gia trên thế giới đều có một bộ phận cụ thể giúp họ chọn quà. Tại Mỹ, Bộ phận Quà tặng của Văn phòng Giao thức chọn quà là nơi phụ trách việc này. Việc tặng quà thường theo một số mô típ phổ biến để đảm bảo sự thành công, tránh được khả năng phát sinh rắc rối ngoài ý muốn.
Từ thời tiền sử, lãnh đạo các bộ lạc và đế chế trên thế giới đã trao đổi đất đai, tiền bạc, gia súc, cô dâu và đá quý để nuôi dưỡng hòa bình và những mối quan hệ tốt đẹp. Ngày nay, những món quà được trao đi đã khác nhưng về cơ bản, động cơ vẫn là để thể hiện sự hiếu khách cũng như mong muốn cùng xây dựng quan hệ hữu hảo giữa 2 bên. Theo một thống kê, việc chọn quà của nguyên thủ các nước nói riêng và việc tặng quà của các chính khách, CEO… nói chung đều theo những mô típ dưới đây.
Chọn sản vật nổi tiếng của địa phương
Điển hình ở đây có thể kể đến là việc Chủ tịch Cuba Fidel Castro trong hơn 50 năm lãnh đạo và nội các của ông hầu hết đều tặng xì gà Cohiba cho các nhân vật quan trọng. Nước Pháp vốn nổi tiếng là nơi cung cấp những chai rượu vang nên lãnh đạo nước này cũng thường chọn những loại rượu vang hảo hạng để tặng nguyên thủ các nước. Lãnh đạo Italia trong khi đó thường chọn những chiếc cà vạt xa xỉ để thể hiện tấm chân tình của mình.
Lựa chọn các sản phẩm sản xuất trong nước, thường là những sản phẩm tốt nhất của đất nước người tặng được xem là nguyên tắc vàng khi tặng quà. Tuy nhiên, nhà thiết kế Giada Fiorindi khi phân tích nghi thức tặng quà ngoại giao cho rằng, việc chọn sản phẩm trong nước khi tặng quà cần được áp dụng cẩn thận. “Nỗ lực tìm quà thể hiện niềm tự hào dân tộc dễ rơi vào những khuôn mẫu sáo rỗng”, nhà thiết kế này cho hay.
Bên cạnh đó, việc áp dụng quy tắc một cách cẩu thả có thể phản tác dụng. Điển hình là trường hợp xảy ra vào năm 2012, khi Thủ tướng Anh lúc bấy giờ là ông David Cameron đã tặng cho Tổng thống khi đó Barack Obama một chiếc bàn chơi bóng bàn của thương hiệu Dunlop của Anh. Song, chiếc bàn lại được sản xuất tại Trung Quốc.
Ông François Hollande trong chuyến thăm chính thức tới Mali năm 2013 khi còn là Tổng thống Pháp đã được chính quyền quốc gia châu Phi này tặng cho một con lạc đà. Tổng thống Pháp sau đó đã để con lạc đà cho một gia đình ở Timbuktu, Mali trông coi nhưng họ đã hiểu nhầm và nhanh chóng… “hóa kiếp” cho món quà, biến nó thành món tagine - một món hầm đặc trưng của vùng.
Tặng thú cưng
Trung Quốc từ lâu đã nổi tiếng với hình thức ngoại giao gấu trúc. Về sau, nước này chuyển sang cho thuê hoặc cho mượn những con gấu trúc khổng lồ. Những con thú dễ thương này tỏ ra rất hữu ích trong việc thúc đẩy quan hệ hữu nghị hay hợp tác làm ăn giữa bên tặng và bên nhận.
Ví dụ, vào năm 2011, sở thú Edinburgh được cho mượn 2 con gấu trúc. Ngay sau đó, Trung Quốc và Scotland đã ký kết các thỏa thuận thương mại liên quan đến cá hồi, công nghệ năng lượng tái tạo và xe Land Rover với tổng giá trị ước tính 4 tỷ USD.
Thực ra, việc tặng các con thú cho lãnh đạo các nước đã được thực hiện từ xa xưa. Hầu tước de Lafayette trước kia từng tặng cho Tổng thống thứ 6 của nước Mỹ John Quincy Adams một con cá sấu mà ông Adams đã nuôi trong phòng tắm ở Cánh Đông của Nhà Trắng để các vị khách của ông được chiêm ngưỡng.
Tuy nhiên, trong bối cảnh sự chú ý đến quyền của động vật ngày càng tăng, việc xử trí những món quà sống này đôi khi cũng là vấn đề có thể khiến người nhận đau đầu. Cựu Tổng thống Mỹ George H. W. Bush vào năm 1999 đã đưa con rồng Komodo được Indonesia tặng đến Sở thú Cincinnati.
Con trai của ông Bush, cũng là một tổng thống Mỹ, trong khi đó đã giao một chú chó chăn cừu Goran hai tháng tuổi do Bulgaria tặng cho một người bạn đang sống tại một khu trang trại, sau khi để chú chó con lại Cơ quan An ninh Quốc gia 2 ngày.
Tổng thống Nga Vladimir Putin vốn nổi tiếng là người yêu động vật. Chính vì vậy, trong những năm qua, ông đã nhận được nhiều quà tặng là thú cưng từ các nguyên thủ các nước. Trong số đó, theo thống kê, ông từng được giới chức Iran tặng hai con báo Ba Tư, lãnh đạo Bulgaria tặng một con chó con Karakachan.
Tổng thống Turkmenistan Gurbanguly Berdymukhammedov cũng đã tặng người đồng cấp Nga một con chó Alabai nhân dịp sinh nhật lần thứ 65 của ông. Ngoài ra, Tổng thống Nga còn được Jordan tặng ba con ngựa Ả Rập thuần chủng… Một số chú chó cưng vẫn đang được Tổng thống Nga nuôi dưỡng.
Cẩn thận với đồng hồ tích tắc
Mặc dù vẫn được xem là món quà được yêu thích nhất mọi thời đại trong số các món quà ngoại giao nhưng những chiếc đồng hồ và đồng hồ đeo tay vẫn có thể tiềm ẩn những rắc rối nếu người tặng không cẩn trọng. Trước hết, những chiếc đồng hồ có thể mang những ý nghĩa văn hóa khác nhau. Ví dụ, đồng hồ tích tắc ở Trung Quốc có thể gợi ý rằng ai đó sắp hết thời gian và do đó, nó tượng trưng cho cái chết.
Trong số những thương hiệu xa xỉ, chiếc đồng hồ Rolex rất thường được chọn làm quà tặng nguyên thủ các nước. Theo một thống kê của Bộ Ngoại giao Mỹ, với 38 lần được chọn trong khoảng thời gian từ năm 2002 đến năm 2015, Rolex là thương hiệu quà tặng phổ biến nhất mà các lãnh đạo Mỹ được nhận trong thời gian này.
Hơn nữa, một chiếc đồng hồ quý giá đôi khi cũng được cho là không phù hợp để tặng trong các sự kiện ngoại giao. Ví dụ, năm 2015, Thủ tướng Italia lúc bấy giờ là ông Matteo Renzi được cho là đã yêu cầu các thành viên trong phái đoàn của ông bàn giao lại cho nhà nước khoảng 50 đồng hồ đeo tay hiệu Rolex và các nhãn hiệu khác của Italia mà các quan chức này được nước chủ nhà Ả Rập Xê-út tặng trong chuyến làm việc tại Riyadh.
Công cụ thể hiện sự giàu có
Những món quà xa xỉ cũng hay gặp trong phong cách tặng quà của lãnh đạo các nước, nhất là các hoàng tộc Ả rập Xê-út. Một thống kê cho thấy, từ năm 2002 đến năm 2015, năm mất của ông, Quốc vương Ả rập Xê-út Abdullah bin Abdulaziz đã tặng các quan chức của Mỹ 121 món quà với tổng giá trị ước tính là 5,2 triệu USD.
Ả rập Xê-út cũng là nước tặng 9 trong số 10 món quà đắt giá nhất mà giới chức Mỹ nhận được trong cùng thời gian này. Trong đó, món quà đắt nhất là bức tranh vẽ cảnh một thổ dân Mỹ đi săn trâu có giá trị ước tính khoảng 1 triệu USD.
Ý tưởng cho đi càng nhiều càng tốt xuất hiện từ các cuộc trao đổi ngoại giao xưa kia. Ngày nay, việc tặng những món quà xa hoa có thể thể hiện quyền lực và giàu có nhưng đôi khi cũng vấp phải những ý kiến chỉ trích, cho rằng đó là sự lãng phí. Ở Mỹ, mỗi món quà có giá trị vượt quá 375 USD sẽ phải bàn giao lại cho nhà nước, trừ khi người có chức sắc đã nhận món quà đó đề nghị mua lại từ nhà nước.
Điều này rất hiếm khi xảy ra, như trường hợp cựu Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton đã mua lại chiếc vòng cổ trị giá 970 USD mà bà nhận được vào tháng 10/2012 từ nhà lãnh đạo đối lập Myanmar Aung San Suu Kyi.
Các chuyên gia đều cho rằng, tốt hơn hết, món quà được tặng nên là một món quà ý nghĩa bởi nó sẽ cho người nhận thấy rằng người tặng thực sự suy nghĩ nghiêm túc, chú trọng họ. Những món quà như vậy cũng thường đem lại kết quả tốt, làm hài lòng cả người nhận và người tặng.
Điển hình, trước khi ông Obama trên cương vị Tổng thống Mỹ gặp hoàng gia Anh vào năm 2014, Bộ phận quà tặng của Chính phủ Mỹ đã yêu cầu Jackie Wilson - một nghệ nhân chuyên làm ngựa bập bênh ở Oklahoma, làm một con ngựa để tặng Hoàng tử George nhân dịp sinh nhật đầu tiên của cậu bé.
Món quà được chế tác tỉ mỉ được cho là đã khiến người nhận rất vui và những bức ảnh Hoàng tử nhỏ của nước Anh cưỡi chú ngựa đã được công bố ít lâu sau đó.
