Tang lễ thời @

Nghi lễ phức tạp dần mai một  

Buổi chiều thứ bảy trên boong một con tàu nhỏ ở Vịnh Tokyo, 13 hành khách ngồi im lặng khi con tàu tiến ra giữa vịnh. Bài hát Mother của John Lennon sáng tác năm 1970 tràn ngập không gian. Hàng trăm cánh hoa màu rực rỡ nổi trên mặt nước, đánh dấu nơi một túi giấy chứa phần còn lại của một thành viên trong gia đình các hành khách được thả xuống vịnh.

Toshiko Mori, 79 tuổi, đến nơi này vào ngày hôm đó cùng gia đình để rải tro cốt của ông bà mình. Trong hơn ba thập kỷ, bà và chồng đã chăm lo chu đáo phần mộ gia đình. Nhưng sau khi chính quyền địa phương đề nghị họ dừng việc này để có thể sắp xếp lại nghĩa trang, bà đã phải tìm một nơi khác.

Gia đình gặp rất nhiều khó khăn để tìm thấy một mảnh đất phù hợp ở nghĩa trang khác, và họ đã quyết định không chi 1 triệu yen (8.983 USD) để có mảnh đất mới. Việc rải tro cốt trên biển dường như giải quyết tất cả các vấn đề của họ. 

Vịnh Tokyo là nơi an nghỉ cuối cùng dành cho những thân nhân đã ra đi từ rất lâu của Mori, và việc rải tro giúp bà, cũng như con gái bà sau này, tiết kiệm được nhiều thời gian so với việc chăm sóc mộ phần. "Khi tôi chết, tôi muốn nó cũng sẽ rải tro cốt của tôi xuống biển", bà Mori nói.

Nhà Mori là một trong ba gia đình trên chuyến tàu do Blue Ocean Ceremony tổ chức. Mỗi năm, công ty chuyên chở 300 chuyến để khách hàng phân tán tro cốt của những người thân yêu trên biển. Phí rải tro cho một người có giá từ 50.000 yen (hơn 450 USD). "Nhiều người đã quan tâm đến việc phân tán tro cốt ở Nhật Bản trong thập kỷ qua", Kazuki Gonmori, giám đốc House Boat Club, quản lý các chuyến đi, nói thêm.

Blue Ocean là một trong số những công ty cung cấp các lựa chọn thay thế cho các nghi thức tang lễ truyền thống của Nhật Bản. Đại đa số người Nhật được hỏa táng sau khi chết, và tro cốt thường được đặt trong hũ tại nghĩa trang gia đình. Các thành viên trong gia đình sẽ chăm sóc mộ phần đó. Chà sạch đá và đặt hoa trên mộ là những nghi thức thiết yếu của lễ báo hiếu vào cuối mùa hè của Nhật Bản.

Tung cánh hoa vĩnh biệt người thân trong một đám tang ngoài cảng Manazuru, tỉnh Kanagawa, Nhật Bản.

Thế nhưng, ở đất nước mặt trời mọc, nhiều người trong xã hội già nua, nơi mà "cái chết cô đơn" đã trở thành mối quan tâm quốc gia, đang đi đến kết luận rằng những nghi lễ phức tạp như vậy không còn thực tế. "Người Nhật quá nhạy cảm với áp lực từ cộng đồng, và các đám tang đã trở nên quá phức tạp", Wakako Sasaki, tác giả của một cuốn sách về lịch sử tôn giáo, nói. "Đồng thời, có nhiều lựa chọn cho tang lễ ngày nay".

Truyền thống tang lễ dần thay đổi

Điều tương tự cũng xảy ra tại nhiều quốc gia châu Á, các gia đình đang thay đổi cách mai táng và tri ân những người thân yêu đã qua đời của họ. Theo số liệu của Liên Hợp Quốc, khoảng 60% dân số cao tuổi trên thế giới sống ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.

Đến năm 2050, hơn một phần mười dân số Nhật Bản, Hong Kong, Hàn Quốc, Singapore và Thái Lan sẽ ở độ tuổi từ 80 trở lên. Khi số dân này già đi, các truyền thống tang lễ có từ hàng thế kỷ bị xóa mờ do thiếu không gian nghĩa trang, chi phí mai táng tăng và số lượng thành viên trong các gia đình ít đi.

Trung Quốc đang chuyển từ chôn cất truyền thống sang hỏa táng và những hợp đồng cho thuê chỗ đặt tro cốt trong các ngôi mộ ở nghĩa trang thường hết hạn trong 20 năm. Chôn cất trên biển và các loại đám tang "xanh" khác cũng đang trở nên phổ biến ở Trung Quốc.

Tại Singapore, nơi dân số già và chủ đề tang lễ vẫn còn nhạy cảm, công ty dịch vụ phúc lợi Nam Hong cung cấp các dịch vụ tang lễ miễn phí cho người cao tuổi không họ hàng thân thích hoặc không có khả năng chi trả phí tổn. 

Trong khi đó tại Philippines, nơi phần lớn người dân theo đạo Thiên Chúa, hỏa táng ngày càng trở nên phổ biến, một phần bởi thủ tục này ít tốn kém hơn việc chôn cất. Và ở Hàn Quốc, nơi những nghĩa trang chật chội buộc nhiều người phải lựa chọn hỏa táng, chính phủ đang xúc tiến chôn cất "tự nhiên" như một phương án thay thế.

Năm 2016, Nhật Bản có khoảng 1,3 triệu ca tử vong - con số lớn nhất kể từ Thế chiến II. Đất nước đang đối phó với thách thức nhân khẩu học này theo những cách sáng tạo, từ dịch vụ viếng vọng từ trong ôtô cho đến các khu đặt tro cốt có tượng Phật được chiếu sáng bằng đèn LED kích hoạt bằng thẻ điện tử.

Lễ tang truyền thống có thể tốn từ 1 triệu đến 2 triệu yen (khoảng 9.000-18.000 USD), nhưng chi phí này lại đang giảm nhờ vào những dịch vụ tang lễ tối giản của các nhà cung cấp như Aeon, nhà bán lẻ lớn nhất Nhật Bản và các công ty khởi nghiệp trên Internet. Theo ước tính của Kamakura Shinsho, một công ty nghiên cứu về tang lễ, đám tang truyền thống chiếm 59% trên tổng số đám tang ở Nhật Bản năm 2015, nhưng năm ngoái con số này đã giảm xuống còn 52,8%.

Khu đặt tro cốt với tượng Phật phát sáng

Theo một cuộc khảo sát của Hiệp hội Người tiêu dùng Nhật Bản, chi phí lễ tang trung bình giảm xuống còn 1,96 triệu yen (hơn 18.000 USD) năm 2016, so với 2,31 triệu yen (gần 21.000 USD) năm 2007.

Dịch vụ tang lễ đầy đủ ở Nhật Bản gồm thức canh người chết cả đêm, mai táng và hỏa táng, đang dần trở nên hiếm hơn. Các gia đình có xu hướng tổ chức đám tang nhỏ hơn và ngắn hơn. Điều này phản ánh thực tế người cao tuổi Nhật Bản thường sống lâu hơn nhiều bạn bè và thành viên gia đình họ.

"Tổ chức tang lễ truyền thống là quá mệt nhọc đối với người Nhật hiện đại", phát ngôn viên của Kamakura Shinsho cho biết.

Thích ứng với thay đổi

Người Nhật ở tỉnh Nagano giờ đây có thể tới đám tang bày tỏ lòng thành kính với bạn bè và người thân đã khuất mà không phải rời những tiện nghi của chiếc ôtô. Những người lớn tuổi hoặc tàn tật đến đám tang có thể đăng ký tên trên một thiết bị cảm ứng và hạ cửa sổ xe để thực hiện những cử chỉ, nghi lễ tiễn đưa. Hình ảnh này sẽ được chuyển tới một màn hình bên trong khu vực tổ chức tang lễ để những người chủ trì đám tang chứng kiến. 

Nhà tang lễ cho biết ý tưởng này giúp người cao niên và người tàn tật dễ dàng hơn trong cử hành nghĩa tử.

Một số người tỏ ra lo ngại về việc xa cách truyền thống trong tang lễ. "Đám tang là một lễ nghi quan trọng để chấp nhận cái chết của người thân yêu của họ", thầy tế Joji Inoue tại đền Shodaiji ở Tokyo nói. "Nếu bạn chỉ hỏa táng cơ thể rồi thôi thì đồng nghĩa với việc không có những thương tiếc."

Tuy nhiên những mối quan tâm thực tế có thể vượt qua các lập luận về việc duy trì truyền thống. Giống như nhiều người Nhật Bản cao tuổi, Hisao Suzuki, em trai 76 tuổi của Mori, không muốn để lại gánh nặng chăm sóc mộ mình cho gia đình. Ông đã quyết định tro cốt của mình sẽ được rải trên biển.

Việc rải tro của Suzuki sẽ giúp cháu gái ông không phải thực hiện nhiệm vụ chăm sóc ngôi mộ đá của gia đình ở vùng ngoại ô Tokyo hoặc trả phí hội viên cho ngôi đền. "Nó sẽ phải xử lý tất cả tro cốt của chúng tôi, nhưng sẽ không phải lo lắng về các mộ phần của chúng tôi", ông nói. "Nó được tự quản lý cuộc sống của chính mình".