Ma túy đá (hay chấm đá, hàng đá) là tên thường gọi của loại ma túy tổng hợp có chứa methamphetamine, chất này có nguồn gốc từ amphethamine. Amphethamine là chất kích thích thần kinh trung ương, lần đầu tiên được tổng hợp thành công ở Đức vào năm 1887. Đến năm 1920 nó được dùng để điều trị hen phế quản. Năm 1932 amphethamine được cho vào thuốc xịt mũi với tác dụng làm thông mũi, họng.
Các nghiên cứu cho thấy amphethamine gây tác hại đến hệ thần kinh trung ương nên Cục quản lý thuốc và thực phẩm Mỹ (FDA) đã cấm amphethamin dạng hít vào năm 1954. Từ đây người ta bào chế ra methamphethamin (viết tắt là meth) được sản xuất theo công thức có độ tinh khiết cao hơn. Chất này ở dạng tinh thể có màu trắng trong giống như thủy tinh nên được gọi là đá, đây chính là ma túy đá. Meth được tạo ra từ phản ứng methy hóa amphethamin, với tác dụng kích thích thần kinh trung ương mạnh, kéo dài và độc hơn rất nhiều so với amphethamin.
Meth dễ tan trong nước, có thể sử dụng đường hít và tiêm. Chất này cũng dễ tan trong lipid nên hấp thụ vào cơ thể nhanh, dễ dàng xuyên qua hàng rào máu não. Cơ chế tác động của 2 chất này cũng có sự khác nhau: Amphethamin gián tiếp ức chế tái hấp thu các chất dẫn truyền thần kinh làm cho các chất dẫn truyền tồn tại lâu hơn tại các khe synapse (điểm giao giữa các tế bào thần kinh với nhau hoặc với tế bào khác). Trong khi đó, meth có tác dụng kích thích mạnh và trực tiếp lên hệ thống thần kinh trung ương.
Meth có tính chất gây nghiện mạnh vì nó phóng thích gần như ngay lập tức chất dopamine tại não, đây là chất trung gian hóa học tạo ra cảm giác sảng khoái. Theo cơ chế thông thường, khi con người vui vẻ, não sẽ tiết ra hormone nội sinh dopamine đem lại cảm giác hưng phấn, hoặc khi buồn phiên, căng thẳng, chất này cũng được tiết ra để xoa dịu hệ thần kinh, giúp cơ thể cân bằng. Sau đó, dopamine sẽ được tái hấp thu trở lại não để dự trữ cho lầu sau. Tuy nhiên ở những người sử dụng ma túy đá, chất meth kích hoạt cơ chế giải phóng dopamine ồ ạt vào hệ thần kinh làm cho cơ thể sảng khoái cao độ mà ngăn chặn sự hấp thu trở lại. ''Đập đá'' một thời gian dài sẽ làm cho cơ thể cạn kiệt dopamine.
Nghiên cứu cho thấy khi sử dụng meth, lượng dopamine được phóng thích nhiều gấp 3 lần cocain, gấp 4 lần so với heroin. Ngoài ra meth còn giải phóng các chất dẫn truyền thần kinh khác thuộc nhóm catetrolamin (như epinephrine, norepinephrine) và serotomin (liên quan đến tác động gây ảo giác). Không chỉ ngăn chặn tái hấp thu các chất dẫn truyền thần kinh, meth còn làm đảo ngược hoạt động của các chất này và làm ngưng hoạt động của dopamine tại các điểm tiếp nhận.
Hiệu ứng cấp tính do sử dụng meth xảy ra khi có tình trạng dư thừa nhóm chất dẫn truyền thần kinh catetrolamin và serotomin trong não. Lúc này, người sử dụng cảm thấy kích thích và sảng khoái cao độ làm tăng sự tỉnh táo và tập trung chú ý, tăng động lực, khí sắc, năng lượng, giảm sự thèm ăn. Các rối loạn tức thời có thể gồm lo âu, bồn chồn, mất ngủ. Chỉ trong vòng vài ngày tiếp xúc với đá, con nghiện đã bị thay đổi sinh lý não và giảm chất dẫn truyền thần kinh trung ương dopamine.
Sử dụng meth càng nhiều càng làm cạn kiệt catetrolamin và serotomin, gây mệt mỏi, trầm cảm, hôn mê, mất sảng khoái, phá vỡ tính toàn vẹn của hệ thống thần kinh trung ương, tế bào thần kinh và hệ thống dẫn truyền thần kinh. Meth làm thay đổi trạng thái cân bằng sinh hóa và cấu trúc của não, suy giảm chức năng nhận thức, lời nói và hình ảnh, suy giảm trí nhớ. Sử dụng kéo dài có thể bị trầm cảm, mất khoái cảm, lo âu, hoang tưởng, ảo thanh và ảo thị. Tùy theo thể trạng và đặc điểm của mỗi cá nhân sử dụng meth sẽ gây ra các loại ảo giác, hoang tưởng khác nhau. Chẳng hạn, sợ bị giết nên luôn mang theo dao bên mình để tự vệ hoặc nhìn chân người khác lại tưởng là con rắn nên dùng hung khí cắt đứt chân để ''giết rắn''...
Hiện nay, meth thường được sử dụng theo hình thức nuốt hoặc hít. Nó còn được pha trộn với các loại ma túy khác và bán ra thị trường với tên gọi là ''thuốc lắc" gây ảo giác, thường được sử dụng tại các địa điểm vui chơi. Nhiều nghiên cứu cho thấy meth dạng tinh thể có tác hại tâm lý và gây nghiện cao hơn các dạng khác. Qua một thời gian sử dụng mà ngưng đột ngột sẽ dẫn đến sự thiếu hụt dopamine và serotomin trầm trọng gây ra tình trạng rối loạn nhận thức, ảo giác, dễ kích động. Thời gian vừa qua xảy ra nhiều vụ án nghiêm trọng liên quan đến đối tượng sử dụng ma túy đá. Mới đây nhất là vụ nghi phạm sát hại 4 bà cháu ở Quảng Ninh chỉ vì câu nói tưởng chừng như vô hại của một đứa trẻ.
