* * *
Giải thích sự việc, có nhiều ý kiến khác nhau. Có ý kiến cho rằng trong một hệ ngôn ngữ trên thế giới, cách phát âm“thỏ” với“mèo” gần giống nhau; lại có ý kiến cho rằng hình vẽ 12 con giáp phương Đông thời xưa, họa sĩ vẽ con thỏ giống con mèo; nên cha ông ta “nhầm lẫn”.
Giải thích như vậy là có phần khiên cưỡng. Việt Nam có môi trường tự nhiên thảo mộc chứ không phải thảo nguyên, hoàn toàn không có các điều kiện sinh sống lý tưởng cho loài thỏ.
Như vậy chắc hẳn vì Việt Nam là một trong những cái nôi của nền văn hóa lúa nước, nên cha ông ta đã chủ ý đưa mèo vào 12 con giáp Việt. Không nằm trong nhóm linh vật truyền thuyết như rồng; không thuộc nhóm vật nuôi được thuần dưỡng để lấy sức kéo hay làm thịt như trâu, ngựa, gà, lợn... nhưng loài mèo hữu ích bậc nhất với mọi nhà nông, bảo vệ lúa gạo khỏi bị loài gặm nhấm cắn phá, bảo vệ thành quả lao động và sự no ấm của con người. Không ồn ào vồ vập quá mức như loài chó, con mèo lững thững quanh nhà, ít làm phiền đến ai, nhẫn nại kiên trì làm công việc của mình bất kể sáng trưa chiều tối mà không đòi hỏi được đáp đền. Mèo cũng gắn với đặc trưng biết chờ thời cơ hành động, có sức mạnh bền bỉ dẻo dai, khó bị hãm hại, khó bị ảnh hưởng sức khỏe tính mạng.
Là loài vật có ích và quan trọng với xã hội người Việt như thế, con mèo phải có mặt trong 12 con giáp Việt. Vậy nên dù đất nước đã trải qua một tiến trình lịch sử với nhiều biến động nhưng tiếng Việt còn và loài mèo còn trong 12 con giáp thì nước ta còn, dân tộc ta còn. Con mèo vẫn phải là con mèo, chứ nhất định không thể là con thỏ.
Nói cách khác, chuyện con mèo trong 12 con giáp Việt không chỉ là một nét văn hóa đặc sắc thú vị mà còn là một biểu tượng chứng minh và khẳng định sức mạnh tinh thần, những giá trị tốt đẹp của văn hóa Việt, con người Việt cũng như sự trường tồn của nước Việt. Hình tượng con mèo trong12 con giáp Việt khẳng định quan niệm của cha ông ta về tầm quan trọng to lớn và bất diệt của sức mạnh văn hóa tinh thần.
* * *
Điển hình tiêu biểu cho sức mạnh văn hóa,sức mạnh tinh thần Việt, là tấm gương Chủ tịch Hồ Chí Minh, danh nhân văn hóa thế giới. Tháng ngày triền miên bị đày ải tại nhà giam Tưởng Giới Thạch những năm 1942 - 1943, trong tình cảnh“Răng rụng mất một chiếc/ Tóc bạc thêm mấy phần/ Gầy đen như quỷ đói/ Ghẻ lở mọc toàn thân”, chính sức mạnh văn hóa,sức mạnh tinh thần đã giúp Bác Hồ vượt qua mọi gian nan khó khăn.
Cũng chính sức mạnh văn hóa, sức mạnh tinh thần đã góp phần giúp Chủ tịch Hồ Chí Minh vượt qua những quãng đời đớn đau thể xác, vượt qua những đói khát thiếu thốn vật chất, mà chính Người đã viết: “Thân thể ở trong lao/ Tinh thần ở ngoài lao/ Muốn nên sự nghiệp lớn/ Tinh thần càng phải cao”.
Vận dụng sáng tạo, phát huy quan niệm tư tưởng đúng đắn của dân tộc và của Bác, khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới của xã hội khoa học công nghệ, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, văn hóa càng phải“là nền tảng tinh thần” của xã hội như Văn kiện Đại hội XIII xác định; phải vừa là mục tiêu, động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước; phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội. Văn hóa phải được lồng ghép, uyển chuyển vận dụng linh hoạt sáng tạo trong mọi lĩnh vực đời sống. Đó là lý do Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã chỉ rõ, để xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, thì hệ thống pháp luật phải“vừa tiếp nhận, phát triển những giá trị đã được khẳng định của văn minh nhân loại; vừa phù hợp với những giá trị tốt đẹp của văn hóa Việt Nam”. Tổng Bí thư nhấn mạnh: “Đây là vấn đề có tính nguyên tắc, rất hệ trọng, một trong những đặc trưng của Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam”.
Trong một sự kiện quan trọng gần đây, Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư Võ Văn Thưởng cũng đã đúc kết đánh giá về sức mạnh văn hóa Việt: “Trải qua hàng nghìn năm dựng nước giữ nước, nhân dân ta đã tạo dựng nền văn hóa đặc sắc, kết tinh quá trình lao động, đấu tranh chống thiên tai, địch họa, được kế thừa, bổ sung, phát triển qua nhiều thế hệ, thể hiện sâu sắc trình độ, nghệ thuật ứng xử với tự nhiên và xã hội. Nền văn hóa giàu bản sắc của dân tộc đã là bệ đỡ, tạo sức mạnh nội sinh để đất nước ta vượt qua muôn vàn thử thách, gian nan, tiến lên theo dòng chảy của lịch sử”.
Nhìn lại năm 2022 và những năm vừa qua, đúng như lời Thường trực Ban Bí thư khẳng định, có thể thấy sức mạnh văn hóa Việt Nam với đặc trưng giàu bản sắc đã góp phần quan trọng tạo thành bệ đỡ và sức mạnh nội sinh để nền kinh tế Việt Nam là điểm sáng trên toàn thế giới trong phát triển kinh tế và kiềm chế lạm phát; góp phần quan trọng trong công cuộc làm trong sạch, vững mạnh tổ chức Đảng; góp phần quan trọng giúp đời sống nhân dân ngày càng được ấm no, nâng cao chất lượng về mọi mặt; góp phần giúp đất nước phồn vinh.
* * *
Trong chu kỳ lịch âm, con mèo được giao quản năm Mão, tháng Hai, và từ 5 giờ đến 7 giờ sáng của buổi bình minh. Khi chỉ phương hướng, hướng Mão dùng để chỉ hướng Đông. Từ giờ Mão, vạn vật nhuốm hồng ánh dương, mặt trời tỏa những tia nắng đẹp. Từ tháng Hai - tháng Mão, khí trời ấm lên, mưa bụi bay bay tiếp sức cây cối nảy lộc, đâm chồi, lòng người cũng vui như nở hoa. Mão trong quan niệm ngũ hành của người xưa gắn với mùa Xuân, hành Mộc, là thời điểm bắt đầu dương thịnh, vạn vật tốt tươi.
2023 đã đến, thế giới được dự báo vẫn có những biến động, kinh tế toàn cầu có dấu hiệu suy thoái; nhưng con mèo trong 12 con giáp Việt nhất định lại tiếp tục sứ mệnh bền bỉ bảo vệ và dẻo dai phát huy các thành quả chính trị - kinh tế - xã hội của đất nước, dân tộc.
Hà Ánh Bình
Phó Tổng Biên tập phụ trách
