Áo dài, khăn đóng tưởng như dần bị quên lãng. Rất may, với mong muốn gìn giữ văn hóa, di sản Việt, rất nhiều nhà thiết kế đã “hồi sinh” áo dài ngũ thân vừa cổ truyền nhưng mang dáng dấp hiện đại được giới trẻ đón nhận nồng hậu.
Chiếc áo ngũ thân mang đạo lý làm người
Theo Lê Quý Đôn trong “Phủ biên tạp lục” thì Vũ Vương Nguyễn Phúc Khoát là người có công khai sáng và định hình cho chiếc áo dài Việt Nam ở xứ Đàng Trong (để phân biệt với trang phục của những khách trú người Tàu). Áo ngũ thân lập lĩnh là một loại trang phục truyền thống của người Việt Nam, ra đời năm 1744, sau cải cách trang phục đàng trong của chúa Nguyễn Phúc Khoát.
Áo cho nam có cổ cao, thẳng và vuông tượng trưng cho sự chính trực của người quân tử. Áo có 5 nút làm bằng kim loại, ngọc, gỗ,... chứ không phải bằng vải như xường xám Trung Quốc. Áo có ngũ thân tượng trưng cho tứ thân phụ mẫu, một thân con (nhỏ nhất, nằm trong) tượng trưng cho mình (người mặc). Tà áo không bó sát người mà rộng, càng xuống càng xòe ra. Áo luôn có 5 nút cài thể hiện đạo lý làm người của người Việt Nam là Nhân - Lễ - Nghĩa - Trí - Tín.
“Y phục xứng với kỳ đức” lại hàm chứa những bài học về nhân cách, về văn hóa ứng xử giữa con người với con người. Thông điệp ý nghĩa của 5 thân áo: “Hai thân trước tượng trưng cho cha mẹ đẻ ra mình; hai thân sau tượng trưng cho cha mẹ đẻ ra vợ mình; thân bên trong là thân con của mình và mình phải giữ đạo hiếu với “tứ thân phụ mẫu”; 5 chiếc khuy áo gửi gắm thông điệp về ngũ thường (nhân, lễ, nghĩa, trí, tín); khăn vấn hình chữ nhân, chữ nhất trên đầu với biểu tượng coi trọng tính Người, lòng cương trực, thẳng thắn, nhất tâm của người đàn ông… vẫn là biểu tượng về văn hóa (văn là đẹp, hóa là trở thành đẹp), về giá trị nhân văn và lối sống cao thượng.
Nhà văn hóa Hữu Ngọc từng khẳng định: “Văn hóa là cái còn lại sau khi mọi thứ đã bị mất đi”. Vậy nên, người có am hiểu về chiếc áo dài ngũ thân này thì mới biết cách mặc và ứng xử với nó thế nào cho vừa văn minh, lịch sự.
Áo mặc thường màu sắc nhã nhặn, không có diềm cổ, diềm tay áo, thường được mặc kèm một chiếc áo lót trắng để làm nền cho áo ngoài, thể hiện sự sạch sẽ ở bên trong. Thể hiện quan niệm truyền thống đẹp đẽ của người Việt: cái gì đẹp thì nên giấu vào trong.
Chiếc áo dài dành cho nam cũng có hai vạt dài quá gối, cài nút bên phải, thường được may bằng các loại vải gấm (dành cho giới thượng lưu), còn giới trung lưu thường may bằng chất liệu sa, the mỏng, bên trong phải mặc thêm bộ bà ba trắng; còn giới bình dân thì... tùy cơ ứng biến. Đàn ông mặc áo dài phải kèm theo chiếc khăn đóng đội đầu mới đủ lệ bộ. Màu sắc của chiếc áo dài đàn ông, trừ áo gấm, cũng chỉ giới hạn ở các màu : đen, trắng, xanh lam.
Chiếc khăn xếp thường thường là màu đen, có thể được thay thế bằng chiếc khăn quấn bằng nhiễu, chiếc quần ta bằng vải, hay lụa trắng; cuối cùng, là đôi giầy Gia Định bằng da láng màu đen. Thời xưa, áo dài nam được sử dụng hầu hết các tầng lớp trong xã hội, từ các vị chức sắc cho đến người dân thường; từ ông thầy đồ làng cho đến các cậu học trò nhỏ tuổi.
Áo dài nam được sử dụng nhiều thế kỷ. Ngay đến thế kỷ XX, những ông vua cuối cùng của triều Nguyễn, từ Hàm Nghi đến Bảo Đại cũng vẫn sử dụng khăn đóng áo dài. Ngoài ra, trang phục khăn đóng áo dài của nam giới được tồn tại gần như một thứ quốc phục vào thời chính phủ Bảo Ðại và Ngô Ðình Diệm thời kỳ cầm quyền cũng mặc khăn đóng áo dài mỗi khi tiếp khách nước ngoài.
Cố GS Trần Văn Khê sinh thời từng kể: “Áo dài là quốc phục của Việt Nam. Hình ảnh chiếc áo dài cũng đã trở thành biểu tượng của Việt Nam trong lòng bạn bè các nước. Tôi thích mặc áo dài vì hình thức không chỉ phù hợp trong việc biểu diễn âm nhạc dân tộc mà mặc bộ trang phục đó còn chứng tỏ mình đang tham dự một lễ hội quan trọng...”.
Nhưng có lẽ, 20-30 năm trở về đây, rất ít người có suy nghĩ cố GS. Trần Văn Khê. Qua thời gian, nam giới Việt Nam dần ít sử dụng áo dài, khăn đóng, thay vào đó là những trang phục quần âu, áo sơ mi, veston mỗi khi có sự kiện quan trọng hay đi ra đường. Áo dài, khăn đóng dần bị quên lãng.
 |
| Nam giới thời @ ngày càng chuộng mặc áo dài ngũ thân trong các ngày Lễ, Tết, kỷ niệm… |
Cách đây 4-5 năm, ngành văn hóa tổ chức hội thảo lấy ý kiến về quốc phục, lễ phục Ở nội dung lễ phục dành cho nữ giới, 100% các đại biểu đều nhất trí chọn áo dài hiện tại làm nguyên gốc sáng tạo. Ngược lại, ở nội dung lễ phục dành cho nam giới, có 12% ý kiến đề nghị nên sử dụng âu phục complet. 24% ý kiến chỉ đưa ra những đề xuất chung chung không cụ thể.
Đặc biệt, chỉ 3% ý kiến đồng tình với việc sử dụng bộ áo dài nam giới làm lễ phục Nhà nước. Đây là một kết quả đáng ngạc nhiên, bởi phát biểu trên truyền thông trước đó, nhiều nhà nghiên cứu văn hóa - lịch sử đã lên tiếng ủng hộ mẫu lễ phục này. Nhất là khi, áo dài nam được sử dụng tại Hội nghị cấp cao APEC 2006 (với sự tham dự của một số nguyên thủ quốc gia trên thế giới).
Giới trẻ hào hứng đón nhận
Tháng 9/2020, Sở Văn hóa - Thể thao Thừa Thiên - Huế đã triển khai việc mặc áo dài trong ngày thứ hai đầu mỗi tháng cho toàn thể cán bộ công chức, người lao động của sở này. Đây là ngày tổ chức lễ chào cờ tập trung kết hợp giao ban đơn vị và tặng hoa chúc mừng sinh nhật các thành viên có sinh nhật trong tháng.
Sở Văn hóa - thể thao Thừa Thiên - Huế chỉ triển khai việc mặc áo dài chủ yếu cho cán bộ, nhân viên làm việc ở bộ phận văn phòng, hành chính, những người chủ yếu làm việc ở cơ quan. Còn với lực lượng nhân viên làm việc ở hiện trường, lái xe... thì không áp dụng.
Nữ mặc áo dài màu tím đặc trưng có họa tiết hoa sen. Nam mặc áo dài ngũ thân có màu xanh đậm, quần trắng. Thậm chí, họ còn mang tấm thẻ bài mô phỏng theo kiểu xưa với 4 chữ nho là “Nguyên Phong Chấp Sự”, tức là giữ gìn phong tục xưa.
Việc nam - nữ cán bộ, công chức Sở Văn hóa - Thể thao tỉnh Thừa Thiên Huế mặc áo dài đi làm đã được dư luận chú ý và đưa ra nhiều ý kiến bàn luận sôi nổi trên các phương tiện thông tin đại chúng cũng như mạng xã hội. Hầu hết các ý kiến đều tán thành việc bảo tồn văn hóa của tỉnh Thừa Thiên - Huế và mong muốn cách bảo tồn di sản cha ông này được lan tỏa tới nhiều tỉnh thành, ngành, nghề khác.
Tại lễ hội văn hóa dân gian trong đời sống đương đại diễn ra tại Vườn hoa Lý Thái Tổ (Hoàn Kiếm, Hà Nội) vào tháng 9/2020, nhóm Đình làng Việt tổ chức gian hàng trưng bày áo dài nam truyền thống. Nhiều hoạt động được tổ chức như giao lưu về áo dài nam truyền thống, lịch sử, đặc điểm, bản sắc văn hóa của áo dài ngũ thân nam giới. CLB giới thiệu về cách may, mặc, những vấn đề bảo tồn và phát huy trang phục này.
“Tại không gian này, chúng tôi cũng đón tiếp các vị khách quan tâm đến trang phục áo dài nam, giúp mọi người mặc thử, quấn khăn và trao đổi các vấn đề liên quan đến áo dài. Đặc biệt là việc tư vấn địa điểm may, đo để mọi người có thể may cho mình những trang phục áo dài nam đúng chuẩn truyền thống” - họa sĩ Nguyễn Đức Bình chia sẻ.
Anh Nguyễn Đức Lộc (nhóm Đình Làng Việt) chia sẻ sự lạc quan thế hệ trẻ với tâm lý cởi mở hơn sẽ đón nhận chiếc áo dài nam truyền thống nồng nhiệt hơn các thế hệ cha ông.
Trong mấy năm nay, việc giới trẻ yêu thích và mặc áo ngũ thân - tiền thân của áo dài sau này - ngày càng phổ biến. Họ sinh hoạt, trao đổi kiến thức trên các hội nhóm, fanpage như Vietnam Centre, Thiên Nam Lịch đại Hậu phi, Đình làng Việt, Đại Việt Cổ Phong; những nơi may trang phục có Ỷ Vân Hiên, Hoa Niên, Great Vietnam...
Người trẻ mặc áo ngũ thân trong các dịp lễ tết trong các không gian quen thuộc như gia đình, điểm vui chơi văn hóa. Đặc biệt, giới nghệ sĩ đã mặc áo ngũ thân qua các sự kiện văn hóa, qua các bộ phim ảnh, bộ ảnh, album ca nhạc.
Tiến sĩ khảo cổ học Nguyễn Việt cho rằng, ngoài các nhà thiết kế chắt lọc tinh hoa bản sắc Việt, các cơ quan chức năng, truyền thông cần tăng cường tuyên truyền, tôn vinh áo dài nam. Có vậy, không chỉ áo dài nữ mà áo dài nam sẽ sớm trở thành quốc phục, lễ phục vào một ngày không xa.
Để áo dài nam trở thành quốc phục, lễ phục, rất nhiều ý kiến cho rằng các nhà thiết kế thời trang nên cải tiến áo dài nam. Quốc phục phải có hơi hướng đương đại, không chỉ đơn thuần mang tính dân tộc. Khi đã là quốc phục thì từ người 18 tuổi đến 80 tuổi đều thích được mặc. Do vậy, nếu muốn trở thành quốc phục, lễ phục, các nhà thiết kế thời trang cần biến hóa áo dài nam vẫn giữ được truyền thống nhưng tiện dụng hơn.
