Theo xu hướng thế giới, sản phẩm thuốc lá thế hệ mới xuất hiện tại Việt Nam ngày càng phổ biến và có xu hướng gia tăng. Dựa trên các bằng chứng khoa học, tiềm năng giảm tác hại của thuốc lá thế hệ mới so với thuốc lá điếu đã được nhiều chính phủ tại các quốc gia phát triển và các tổ chức y khoa quốc tế uy tín công nhận.
Trong bối cảnh Bộ Công Thương và Bộ Y tế vẫn chưa đạt được sự thống nhất trong quan điểm về thiết kế chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới, tại phiên giải trình ngày 4/5/2024, ông Trần Thanh Mẫn, khi còn là Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội đã đề nghị 5 nội dung như: cần nhận diện đúng về thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, đánh giá tác hại của các loại thuốc lá này. Có thông điệp rõ ràng, cụ thể đến người dân và chính kiến về trách nhiệm của nhà nước đối với vấn đề này. Quản lý nhưng phải trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế, bằng chứng thực tiễn, cũng như trên cơ sở phân tích các tác động đến người tiêu dùng, doanh nghiệp, năng lực cơ quan quản lý nhà nước....
Chuyển sang sản phẩm ít có hại hơn hút thuốc lá
Một số quốc gia có chính sách chuyển đổi người hút thuốc lá truyền thống sang dùng thuốc lá điện tử như Anh Quốc, hoặc công nhận tiềm năng giảm thiểu rủi ro và khuyến khích chuyển đổi sang thuốc lá điện tử như New Zealand. Cụ thể, Chính phủ Anh đã chính thức công nhận các sản phẩm thuốc lá điện tử có vai trò trong việc giảm tỷ lệ hút thuốc, cai thuốc lá và giảm thiểu tác hại thuốc lá.
Vì thế năm 2024, một chiến dịch quốc gia đã diễn ra với tên gọi “Swap to Stop” (Chuyển đổi để cai thuốc lá), Chính phủ Anh cung cấp 1 triệu kit thuốc lá điện tử miễn phí cho người hút thuốc lá ở Anh để khuyến khích họ chuyển từ thuốc lá truyền thống sang sử dụng thuốc lá điện tử và tiến tới cai thuốc lá. Gần 1/5 số người hút thuốc ở Anh sẽ được cung cấp bộ sản phẩm thuốc lá điện tử cùng với hỗ trợ hành vi để giúp họ từ bỏ thói quen hút thuốc, nhằm giúp chính phủ Anh thực hiện tham vọng trở thành quốc gia không khói thuốc vào năm 2030, giảm tỷ lệ hút thuốc xuống 5% hoặc ít hơn.
Trong khi đó, Chính phủ New Zealand công khai ủng hộ sản phẩm thuốc lá điện tử trên trang web chính thức của Bộ Y tế quốc gia này với thông điệp “Sử dụng thuốc lá điện tử ít có hại hơn hút thuốc lá”, và “Thuốc lá điện tử có thể giúp bạn cai thuốc lá”.
 |
Trang web của Bộ Y tế New Zealand ghi rõ thông điệp:“Sử dụng thuốc lá điện tử ít có hại hơn hút thuốc lá điếu”. |
Mới đây nhất, đầu tháng 2/2024, trong bài viết mới nhất trên tạp chí y tế hàng đầu thế giới The Lancet, hai giáo sư đồng thời nguyên là lãnh đạo của WHO, Robert Beaglehole và Ruth Bonita, một lần nữa nhắc lại tầm quan trọng của chiến lược giảm tác hại thông qua những dữ liệu thực tế từ các quốc gia đã áp dụng và mong muốn Tổ chức này xem xét hướng tiếp cận này trên cơ sở giảm tỷ lệ tử vong do hút thuốc lá gây ra.
Trong nội dung bài viết, hai giáo sư nêu rõ các nước phát triển như New Zealand, Thụy Điển, Na Uy, Anh, Nhật Bản, các nước thuộc liên minh Châu Âu… đều không cấm các sản phẩm thuốc lá không khói thế hệ mới (thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng). Trong khi đó cũng một số ít quốc gia cấm thuốc lá thế hệ mới nhưng chủ yếu là các quốc gia có thu nhập thấp.
 |
Trang web của Chính phủ Anh đăng tải thông tin về chiến dịch quốc gia năm 2024 mang tên “Swap to Stop” (Chuyển đổi để cai thuốc lá) lần đầu tiên trên thế giới. |
Các giáo sư cho rằng việc phản đối các sản phẩm thuốc lá giảm tác hại (thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng) của WHO là không có cơ sở, đồng thời còn bị tác động quá mức từ những người chỉ chấp nhận cai hoàn toàn nicotine. Theo đó, hướng tiếp cận như vậy chỉ càng bảo hộ cho tính "độc quyền" của sản phẩm thuốc lá độc hại nhất, đó là thuốc lá điếu đốt cháy truyền thống.
Chưa rõ ràng, không vội vàng đề xuất chính sách
Trong một nghiên cứu mới đây vào tháng 2-2024 từ tạp chí y học uy tín hàng đầu thế giới The New England Journal of Medicine, các thử nghiệm được thực hiện để giải quyết câu hỏi “Nếu chuyển qua thuốc lá điện tử có giúp cho người hút thuốc cai thuốc lá hay không?”. Nghiên cứu gồm 2 nhóm: nhóm 1 sử dụng thuốc lá điện tử do nhà nghiên cứu cung cấp; nhóm 2 chỉ thực hiện tư vấn. Kết quả, tỷ lệ cai thuốc thành công trên nhóm 1 sử dụng thuốc lá điện tử là 28,9%, cao hơn 16,3% ở nhóm 2 chỉ nhận tư vấn. Nghiên cứu này khẳng định lần nữa khuyến cáo của Cơ quan Y tế Vương Quốc Anh đưa thuốc lá điện tử vào vào hỗ trợ người hút thuốc cai thuốc lá là có cơ sở khoa học.
Đồng thời, tại hội nghị Các bên về Kiểm soát thuốc lá lần thứ 10 (COP10) được tổ chức từ ngày 5-10/2/2024 với sự tham gia của các nước thành viên thuộc Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), các chuyên gia đều đồng tình trên cơ sở đã có nhiều dữ liệu đời thực phản ánh những tác động tích cực của các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới đem lại cho những người không cai được thuốc lá truyền thống. Theo đó, đại biểu các quốc gia đồng ý thành lập nhóm chuyên trách để tiếp tục xem xét, đánh giá và đưa ra khuyến nghị thích hợp vào kỳ họp COP11 (dự kiến sau 2 năm) đối với thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng thay vì đưa ra kết luận tại kỳ họp năm 2024.
Khi chưa có báo cáo toàn diện về bằng chứng khoa học, tiềm năng giảm tác hại của thuốc lá thế hệ mới so với thuốc lá điếu đã được công bố trên toàn cầu, việc thảo luận “cấm hay không cấm” sẽ khó đi đến kết quả cuối cùng. Qua nghiên cứu thực tế, việc một số ít quốc gia áp dụng lệnh cấm thuốc lá thế hệ mới là không khả thi, trong bối cảnh thế giới có nhiều quốc gia đã hợp pháp sản phẩm, tại thị trường Việt Nam lại chưa có sản phẩm hợp pháp thay thế. Việc cấm thuốc lá thế hệ mới sẽ không giải quyết được tận gốc mọi vấn đề vì khi có nhu cầu mà không thể tìm được nguồn cung hợp pháp, người tiêu dùng đã và sẽ tiếp tục tìm đến các sản phẩm lậu bất hợp pháp với rất nhiều hệ lụy về sức khỏe và kinh tế, xã hội.
Ngoài ra, thuốc lá thế hệ mới cũng không thuộc danh mục ngành nghề cấm kinh doanh theo Luật Đầu tư. Vì vậy, Việt Nam nên khảo cứu những bằng chứng, dữ liệu khoa học về thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng từ những tổ chức y tế uy tín và các chính phủ trên thế giới. Từ đó có thể xây dựng một chính sách quản lý toàn diện và hiệu quả cho cả thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng, góp phần vào mục tiêu giảm thiểu tác hại thuốc lá, đảm bảo trật tự kinh doanh và tăng nguồn thu ngân sách từ thuế.
Trả lời phỏng vấn của Truyền hình Quốc hội ngày 5/6/2024, ông Tạ Văn Hạ, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội cũng nhấn mạnh: “Cần thiết có sự nghiên cứu, công nhận, công bố chính thức của các cơ quan chức năng về quản lý Nhà nước liên quan đến lĩnh vực thuốc lá này”. Theo ông Hạ, cần có đầy đủ thông tin khoa học, dựa trên những công bố chính thức, những nghiên cứu cụ thể, thậm chí là pháp lý và thực tiễn kinh nghiệm của quốc tế để có cách ứng xử đúng với thuốc lá nung nóng, thuốc lá điện tử.
