Trước đó, Văn phòng Trung ương Đảng có văn bản gửi Ủy ban Kiểm tra Trung ương, Đảng ủy Chính phủ, Đảng ủy Quốc hội, Đảng ủy Bộ Y tế thông báo ý kiến của Bộ Chính trị về việc sơ kết thực hiện Nghị quyết số 21 về công tác dân số trong tình hình mới và sửa đổi các quy định của Đảng và Nhà nước liên quan đến chính sách dân số. Trong đó, Bộ Chính trị giao Ủy ban Kiểm tra Trung ương tham mưu, sửa đổi quy định của Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư liên quan đến việc xử lý vi phạm chính sách dân số và chủ động sửa đổi Hướng dẫn số 05 theo hướng không xử lý kỷ luật trường hợp sinh con thứ 3 trở lên, đồng bộ với việc sửa đổi các quy định của pháp luật (không hồi tố những trường hợp đã bị xử lý kỷ luật).
Cần chính sách phù hợp trước nguy cơ già hóa dân số
Theo Bộ Y tế, mức sinh của Việt Nam nằm trong top 5 nước thấp nhất khu vực Đông Nam Á. Cụ thể, mức sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm thấp dưới mức sinh thay thế, từ 2,11 con/phụ nữ năm 2021 xuống 2,01 năm 2022. Chỉ số này tiếp tục xuống thấp khi còn 1,96 con/phụ nữ năm 2023 và 1,91 năm 2024 - thấp nhất trong lịch sử và được dự báo là sẽ tiếp tục xuống thấp trong các năm tiếp theo. Dự báo, mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039 Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm.
Trước tình trạng dân số già rất nhanh như hiện nay và tỷ suất sinh không đồng đều giữa các địa phương, các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần đưa ra nhiều chính sách để tác động nhằm tăng mức sinh. Các chuyên gia đã xác định mức sinh thay thế tốt nhất ở nước ta là 2,1 con/phụ nữ, nhưng mức sinh ở nhiều địa phương lại khác nhau. Vì vậy, cần có một kế hoạch thống nhất để khuyến khích các cặp vợ chồng trẻ sinh đủ 2 con.
Để xây dựng hành lang pháp lý cho vấn đề này, Bộ Y tế đã có hàng loạt các động thái như: trình cấp có thẩm quyền thông qua chủ trương bãi bỏ các quy định về xử lý vi phạm chính sách dân số không còn phù hợp, trước mắt bãi bỏ xử lý vi phạm với quy định về số con; xây dựng dự thảo Pháp lệnh Dân số sửa đổi quy định quyền và nghĩa vụ của mỗi cặp vợ chồng, cá nhân trong việc thực hiện cuộc vận động dân số và kế hoạch hóa gia đình, chăm sóc sức khỏe sinh sản theo hướng: quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh…
Duy trì cơ cấu dân số hợp lý, lấy con người làm nền tảng cho sự phát triển bền vững
Đất nước đang bước vào vận hội mới, kỷ nguyên vươn mình. Trong bài viết “Tương lai cho thế hệ vươn mình”, đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm bên cạnh nêu bật các thành tựu cũng đã chỉ rõ những thách thức đặt ra với đất nước, trong đó có vấn đề dân số.
Tổng Bí thư Tô Lâm nêu rõ: “Một thách thức nữa là việc Việt Nam hiện đang bước vào giai đoạn cuối của thời kỳ dân số vàng trong khi hiện tượng già hóa dân số đang diễn ra với tốc độ rất nhanh”; “Khi dân số già đi, tỷ lệ người lao động giảm, số người phụ thuộc tăng lên, dẫn tới gánh nặng tài chính ngày càng cao cho nhóm dân số trong độ tuổi lao động. Hệ thống y tế và chăm sóc sức khỏe cũng sẽ chịu áp lực ngày càng lớn khi nhu cầu chăm sóc người cao tuổi tăng cao. Đây là thách thức lớn đối với việc hoạch định chiến lược phát triển bền vững để tận dụng hiệu quả nguồn nhân lực trẻ trước khi bước vào giai đoạn dân số già”.
“Trong chiến lược phát triển dân số, chúng ta cần duy trì cơ cấu dân số hợp lý, tận dụng hiệu quả giai đoạn dân số vàng hiện nay trước khi bước vào thời kỳ dân số già. Chất lượng dân số cần được cải thiện thông qua các chương trình sức khỏe, dinh dưỡng và giáo dục toàn diện. Chính sách hỗ trợ các gia đình trẻ, khuyến khích mức sinh thay thế và chăm sóc sức khỏe toàn diện cho trẻ em cần được thực hiện đồng bộ”, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh.
Tại lễ mít tinh do Bộ Y tế và Quỹ Dân số Liên hợp quốc - UNFPA tổ chức kỷ niệm Ngày Dân số thế giới 11/7/2024, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan nhấn mạnh, Nhà nước Việt Nam luôn quan tâm đến công tác dân số và có sự điều chỉnh chính sách để phù hợp với bối cảnh và tình hình thực tế. Với nguyên tắc lấy con người là trung tâm, là mục tiêu của sự phát triển bền vững của đất nước, Hội nghị lần thứ sáu Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 25/10/2017 về công tác dân số trong tình hình mới với quan điểm: “Dân số là yếu tố quan trọng hàng đầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Công tác dân số là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết, vừa lâu dài; là sự nghiệp của toàn Đảng, toàn dân; tiếp tục chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển”.
Như vậy có thể thấy, Hướng dẫn 15/2025 về sửa đổi, bổ sung Hướng dẫn 05/2022 của Ủy ban Kiểm tra Trung ương từ ngày 20/3/2025 việc sinh con thứ ba không còn là hành vi vi phạm bị xử lý kỷ luật Đảng; sửa đổi Pháp lệnh Dân số theo hướng không quy định số con đối với mỗi cặp vợ chồng mà trao quyền quyết định cho mỗi gia đình… là đúng với tinh thần chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm, Nghị quyết số 21-NQ/TW hướng tới mục tiêu dân số và phát triển.
