“Những người con hiếu thảo thời 4.0”
Vào Ngày của Mẹ năm 2019, có một bức tranh được truyền tay nhau khiến nhiều nhiều người giật mình để nhìn lại bản thân mình. Bức tranh gồm hai tranh nhỏ, tranh thứ nhất mô tả vào Ngày của Mẹ những đứa con ngồi vây quanh bà mẹ và người con nào cũng giơ máy điện thoại chụp tự sướng hình ảnh mình đang ngồi cùng mẹ, nhưng tuyệt nhiên không ai quan tâm đến bà mẹ đang nghĩ gì, muốn gì và vì sao trên khuôn mặt mẹ không một nụ cười.
Trên tranh thứ hai, vào 364 ngày còn lại trong năm, mẹ vẫn ngồi đó, trên chiếc ghế đó, mặt nặng trĩu ưu tư và cô độc vì xung quanh bà chẳng còn ai, như sự thường vẫn vậy.
Dưới bức ảnh có dòng bình luận cũng đáng để mỗi chúng ta nghĩ suy: “Trong khi hàng ngày, người mẹ già phải sống cảnh cô độc vì con cái đều đã có cuộc sống riêng, có lý do riêng để không thể đến thăm mẹ thì đến “Ngày của Mẹ”, chưa bao giờ các con lại về với mẹ đông đủ đến thế. Về chụp với mẹ một bức hình, đăng lên Facebook để nói lời cảm ơn, yêu thương dạt dào, rồi thích thú trước những lượt like của bạn bè và những lời bình luận ngưỡng mộ tình cảm của hai mẹ con.
Phải chăng đó là thứ tình cảm của “những người con hiếu thảo thời 4.0”? Những người con chẳng có thời gian để về thăm mẹ nhưng lại có thể ngồi hàng giờ để soạn những dòng status mùi mẫn, xúc động nhưng chẳng có nổi một chút chân thành mà chỉ để bắt kịp trào lưu?”.
“Sao bố mẹ làm việc nhiều thế, ai chơi với con?” là vấn đề được Nhà giáo ưu tú Nguyễn Hồng Mai - Đại học Văn Hóa Hà Nội đề cập đến khi nói về hiện tượng “di cư trí thức” trong các gia đình hiện đại ngày nay. Có một thực tế rằng, trong những gia đình sống ở thành phố và vùng đô thị hóa, mối quan hệ giữa các thành viên đang trở nên lỏng lẻo.
Giây phút bên nhau bị xén bớt, ít ỏi đến lạ lùng, không còn tiếng cười rộn rã bên mâm cơm chiều, những hoạt động chung trong gia đình như cùng nhau xem tivi, trò chuyện cũng thưa dần. Ngôi nhà dường như đơn thuần là nơi tạm trú của một nhóm người có chung máu mủ ruột rà. Sự gắn kết chỉ dừng ở mức dùng chung một đường truyền Internet, một chiếc TV, một chiếc tủ lạnh...
“Hiện tượng “di cư trí thức” là khi không gian sống trong các gia đình hiện nay không chỉ là phòng khách, phòng ăn, phòng ngủ mà còn phải có phòng làm việc cho mỗi thành viên trong gia đình, bởi áp lực lớn của công việc đã nối dài thời gian lao động xã hội tại nhà.
Lời thắc mắc của đứa trẻ sau một ngày bán trú ở trường học: “Sao bố mẹ làm việc nhiều thế, ai chơi với con?” đã báo động tình trạng quỹ thời gian dành cho sự chăm sóc tâm tình giữa những người thân trong gia đình đang bị tước đoạt công khai và với động cơ “chính đáng” đó là vì công việc. Cũng chỉ vì công việc mà khi cha mẹ già đau ốm nặng không ít những con cái biền biệt vì bận với các hợp đồng dang dở, cũng chỉ vì công việc mà người chồng để người vợ cô đơn trên bàn sinh.” - theo bà Nguyễn Hồng Mai.
Nhiều mô hình gia đình thì cũng lắm nỗi lo?
Nếu như trước đây, ở Việt Nam chỉ thường thấy mô hình gia đình thông thường (có bố mẹ/cùng là người Việt/có hôn thú…), thì ngày nay, mô hình gia đình Việt đã có nhiều biến đổi. Có thể kể đến các mô hình gia đình như: Gia đình truyền thống (gia đình 3 thế hệ trở lên cùng chung sống, tam tứ đại đồng đường); gia đình hạt nhân (bố mẹ và con cái); gia đình không có con; gia đình ly hôn (bố và mẹ mỗi người nuôi một hay vài con); gia đình đa huyết thống (gia đình có con riêng của chồng, của vợ và con chung); gia đình đa chủng tộc (bố hoặc mẹ là người nước ngoài); gia đình bố/mẹ đơn thân; gia đình đồng tính nam, đồng tính nữ…
 |
| Mô hình gia đình Việt đang dần chuyển sang gia đình hạt nhân. |
Nhiều mô hình gia đình thì cũng lắm nỗi lo? Câu hỏi này đã được đặt ra tại hội thảo khoa học “Giá trị văn hóa tinh thần trong đời sống gia đình đô thị hiện đại” do Trường Đại học Văn hóa TP HCM và Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM phối hợp tổ chức. Phó giáo sư Tiến sĩ Đỗ Ngọc Anh - nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa TP HCM cho rằng một trong những đặc điểm của gia đình truyền thống như tam tứ đại đồng đường đang dần chuyển sang kiểu gia đình hạt nhân chiếm khoảng 70% cơ số gia đình Việt.
Tình trạng ly hôn, bạo lực trong gia đình hạt nhân có xu hướng gia tăng, tiềm ẩn nhiều hệ lụy khó lường. Theo khảo sát của iSEE, gia đình Việt Nam đang phải đối mặt với một số vấn đề như xung đột, bất hòa giữa các thành viên trong gia đình (27,5%), ngoại tình (16%), nợ quá khả năng chi trả (9,9%) và các vấn đề khác gây lo ngại.
Những lo ngại này không phải không có lý bởi các mô hình gia đình phi truyền thống ít nhiều cũng phải đối mặt với những hệ lụy xấu. Đó là sự đề cao tự do cá nhân, coi trọng kinh tế, tâm lý chuộng hình thức, tính thực dụng… dẫn đến nhiều thay đổi đáng kể trong văn hóa ứng xử gia đình; quan hệ xã hội và gia đình bị đảo lộn. Hay như ở mô hình gia đình đơn thân ẩn chứa nhiều hệ lụy xấu với con cái của ông bố, bà mẹ đơn thân.
Bởi trẻ không nhận được sự giáo dục hoàn chỉnh dù bố hay mẹ đơn thân có tốt đến mấy. Người mẹ là người dạy cho con lòng nhân ái, tính nhân văn, yêu thương con người. Người bố là người định hướng, dạy con tính mạnh mẽ, độc lập trong cuộc sống. Thiếu một trong hai người đứa bé không thể nào phát triển hoàn chỉnh. Các gia đình hình thành từ cặp đồng tính nam hoặc đồng tính nữ cũng gặp tình trạng tương tự.
Bên cạnh đó còn là sự kỳ thị của cộng đồng với những mô hình gia đình phi truyền thống. Theo TS. Phạm Quỳnh Phương - Viện Nghiên cứu Văn hóa, nhiều người Việt Nam cho đến nay vẫn duy trì quan niệm gia đình toàn vẹn, hạnh phúc là gia đình có đầy đủ cha mẹ, con cái. Chính quan niệm về sự toàn vẹn của gia đình như vậy đã khiến xã hội xuất hiện những định kiến về gia đình “phi truyền thống” là bất hạnh hoặc lệch lạc.
Làm gì để hóa giải những nỗi lo, theo TS.Trần Anh Tuấn - Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM thì cần chú trọng đến việc xây dựng đồng bộ môi trường văn hóa, trong đó chú trọng vai trò của gia đình, cộng đồng. Còn TS Lê Thị Mỹ Hà - Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM cho rằng, nên có khảo sát, đánh giá chuyên sâu về cấu trúc gia đình, thực trạng các mối quan hệ trong gia đình và sự biến đổi những giá trị văn hóa, vấn đề chăm sóc người cao tuổi, giáo dục con trẻ, vấn nạn bạo lực… trong gia đình hiện nay để có cơ sở trong việc gìn giữ và phát huy các giá trị văn hóa tinh thần trong gia đình Việt Nam…
Kết
Có 4 người con, nhưng hiện tại ông Nguyễn Đ.Kh (68 tuổi, ở Hai Bà Trưng, Hà Nội), chỉ ở gần người con thứ 3, ba người còn lại đang sinh sống, làm việc ở cách xa cả trăm, cả ngàn cây số. Theo ông Kh, nhưng không vì thế mà vợ chồng ông buồn rầu vì ông đã tìm được cách khắc phục bằng chiếc điện thoại thông minh kết nối mạng. “Già rồi nhưng tôi vẫn quyết tâm học cách sử dụng điện thoại để mọi thông tin đều được trao đổi dễ dàng, mặt đối mặt, cảm giác như con cái vẫn đang bên cạnh mình, muốn tâm tình, chuyện trò là được ngay” - ông Kh cho biết.
Còn nhớ, cách đây không lâu, nhân Ngày Gia đình Việt Nam 28/6, một ngày hội gia đình với thông điệp “Ở đâu có yêu thương, ở đó có gia đình” đã diễn ra. Ngày hội là một triển lãm sống với sự tham gia của các đại diện mô hình gia đình thú vị và ấn tượng vì không chỉ có gia đình một vợ một chồng, hai con một trai, một gái, mà còn là rất nhiều hình thức gia đình khác nhau như bố hoặc mẹ đơn thân, gia đình với đa dạng văn hoá (người dân tộc thiểu số, người nước ngoài...), gia đình ông bà cháu, gia đình người khuyết tật và gia đình của những người đồng tính... Tất cả đều vui vẻ, hòa đồng và tôn trọng nhau.
Qua hai chi tiết nhỏ trên có thể thấy là không cứ gì là công nghệ hay không công nghệ, gia đình truyền thống hay phi truyền thống, điều tiên quyết của hạnh phúc và gắn kết chính là tình yêu thương và quyết tâm vượt qua thực tại giữa các thành viên trong một gia đình.
