Hàng giải khát mini và món sá xị "thần thánh"
Nếu ai đã từng sống tại Sài Gòn, hẳn chẳng thể nào quên được cái thời tiết oi bức với những cơn nắng hè như muốn "vỡ đầu". Cũng vì có kiểu thời tiết như thế nên người Sài Gòn có rất nhiều cách để giải tỏa cơn nóng của mình trong buổi trưa hè. Điển hình là các loại nước giải khát mà người Sài Gòn ưa chuộng suốt mấy chục năm qua. Đây có thể xem là một dạng ẩm thực hoàn toàn riêng biệt và vô cùng độc đáo của Sài Gòn mà khó có nơi nào sánh bằng.
Theo đó, khắp các con đường lớn nhỏ, đầu hẻm hay cuối hẻm... của Sài Gòn, đâu đâu bạn cũng có thể thấy một hàng giải khát với đủ loại nước uống được trưng bày, sắp xếp gọn gàng trên kệ tủ. Từ trong tiệm tạp hóa, cho đến những xe lưu động nhỏ xíu được đặt trong một góc hẻm hoặc bờ tường nào đó một cách tạm bợ ở ven đường. Thậm chí một số nơi quá nhỏ hẹp, người ta còn chỉ kê tạm một chiếc ghế nhựa với chiếc thùng xốp rồi chất đầy bên trong đủ loại nước ngọt giải khát được ướp lạnh sẵn. Thế là đã đủ thành một hàng giải khát buôn bán tấp nập.
Trông tạm bợ, xấu xí và hơi nhếch nhác là vậy, nhưng những hàng nước kiểu này lúc nào cũng buôn bán rất tốt. Đặc biệt là vào buổi trưa nóng, các điểm gần trường học, công trường, bệnh viện..., các nước giải khát ướp lạnh cứ thế mà bán liền tay. Tuy nhiên, trong số vô vàn các loại nước giải khát đóng chai, đóng lon "tung hoành" ở Sài Gòn thì có một loại nước vô cùng đặc biệt mà nhiều nơi khác, điển hình là khu vực miền Bắc, không có - chính là món sá xị.
 |
| Những xe bán nước dạo trên đường phố Sài Gòn những năm 40 |
Sá xị là một loại nước giải khát được tạo hương từ nước chiết rễ loài cây cùng tên nên mùi vị hoàn toàn khác so với các loại thức uống tương tự khác như Coca hay Pepsi. Nước sá xị thường được sục thêm khí cacbonic, có màu sắc giống với cola nhưng có hương vị đặc trưng riêng.
Đây có thể được xem là món nước giải khát có gas lâu đời và "độc" nhất của Sài Gòn cũng như của một số quốc gia trên thế giới. Chẳng hạn, như tại Philippines, sá xị được coi là nhãn hiệu nước giải khát số một trên thị trường. Hay tại Malaysia, F&N Coca Cola (M) Sdn Bhd chỉ sản xuất và phân phối thức uống sá xị trong phạm vi quốc gia với hai dạng đóng lon nhôm 325 ml và chai nhựa 1,5 lít. Còn tại Thái Lan, loại thức uống sá xị duy nhất gọi là Hi-Mark, do Green Spot sản xuất…
Có mặt ở Sài Gòn từ trước năm 1975, món nước này khi ấy trở thành một cơn sốt và được hầu hết người Sài Gòn từ lớn đến bé ưa chuộng cũng như bạn trẻ ngày nay mê trà sữa. Họ xem sá xị là thứ nước giải khát số 1 mỗi khi muốn dùng nước có gas. Đổ chai sá xị xèo xèo bong bóng vào cái ca thiếc, đập mấy cục đá bỏ vào cũng ra kiểu hưởng thụ thời đó.
Vài năm gần đây, sá xị được tiêu dùng rộng rãi trở lại. Có nhiều thương hiệu đáng chú ý như sá xị Wonderfarm, Mirinda, Tribeco, Zizy nhưng được bày bán rộng rãi một thời và quen thuộc cho đến tận hôm nay thì là sá xị Con Cọp (nay là Chương Dương) do hãng BGI sản xuất, chứa trong chai thủy tinh, nhãn hiệu có hình con cọp (hổ).
Giai thoại “tiêu diệt” Pepsi của thương gia Chợ Lớn
Bên cạnh sá xị Con Cọp rất phổ biến thì còn có sá xị Con Nai cũng nổi tiếng không kém. Sá xị Con Nai do hãng nước ngọt Phương Toàn (đường Tổng Đốc Phương) sản xuất trong Chợ Lớn, có chủ là người Hoa. Hai thương hiệu này cùng nhau “khuynh đảo” thị trường nước giải khát miền Nam Việt Nam thời điểm trước năm 1975.
Người ta vẫn truyền tai nhau giai thoại tiêu diệt hãng nước Pepsi của thương gia Chợ Lớn: Hãng nước ngọt Pepsi-Cola vào Việt Nam một thời gian, nhưng cạnh tranh không lại với Phương Toàn và BGI (ông chủ sản xuất nước ngọt và bia Con Cọp), phải chạy “re kèn” vì bị hãng Phương Toàn trả giá cao cho mấy người mua bán ve chai để mua vỏ chai Pepsi về đập bỏ. Khi ấy, hàng năm Pepsi chỉ được nhập cảng vào Việt Nam một số vỏ chai có giới hạn nên hãng phải mua chai rỗng về để đong lại (refill). Tuy nhiên, vì đã bị đập bỏ hết, Pepsi không mua lại đủ số vỏ chai của mình nên… sập tiệm.
Sá xị Phương Toàn có hình con nai, có vị như Dr Pepper + Vanila. Một trò chơi thời ấy được nhiều người kể lại rằng hồi nhỏ chơi sưu tầm nắp khoén (nắp chai) thì nước ngọt nắp chai sá xị màu trắng có hình đầu con cọp đỏ là lính có giá trị 1, thấp nhất. Nắp chai nước cam màu vàng cam có chữ Top màu đỏ là Tướng… Pepsi Cola, Coca Cola, nắp chai Birley’s màu xanh dương có chữ Birley’s màu xanh đen có giá trị cao hơn. Riêng nắp chai sá xị của hãng Phương Toàn màu trắng có hình con Nai màu nâu đen là có giá trị cao nhất… Những nắp chai nước ngọt đủ màu sắc được nhặt nhạnh này đã trở thành một phần tuổi thơ của những người sinh ra ở miền Nam vào thập niên 1960.
 |
| Nước ngọt sá sị Con Nai nổi tiếng một thời |
Đến thời điểm thấy rõ ràng phải làm marketing mới thắng thì các hãng nước ngọt trong nước đã rơi vào tình trạng yếu thế, khó cạnh tranh với các dòng sản phẩm cùng loại trên thị trường. Dù nỗ lực rất nhiều để trở lại nhưng Chương Dương liên tục kinh doanh bết bát, buộc phải “bán mình” cho ông chủ Thái Lan và có kết quả khởi sắc hơn trong năm 2019 vừa qua.
Tuy vậy, điều may mắn này lại không diễn ra với hãng nước ngọt Phương Toàn khi cái tên Con Nai giờ đây chỉ còn được nhắc nhớ trong ký ức của một số người trên mạng xã hội. Chia sẻ kỷ niệm, tài khoản “Kim Sang Huynh” nhớ lại lúc nhỏ thích nhất là gần Tết được ba mua về mấy két sá xị Phương Toàn chưng lên bàn để Tết uống hương vị rất ngon và khẳng định không cảm nhận được mùi vị sá xị Con Nai trong các loại sá xị hiện nay. Tài khoản “Minh Dung Nguyen” cũng nhớ Tết trước năm 1975, năm nào ba má cũng mua cho anh chị em trong nhá 5 két nước ngọt Phương Toàn gồm sá xị, cam, bạc hà, monat, dâu.
Có người thì kể lại những năm 1980.... đi chợ Tân Thành vẫn gặp nhà máy nước ngọt Phương Toàn... nằm ngay 3 mặt tiền đường Đỗ Ngọc Thạch - Tân Thành - Phó Cơ Điều. Nhưng cũng có người khẳng định chắc nịnh rằng Phương Toàn đã bị xóa sổ cách đây hơn 2 thập kỷ.
