Rút kinh nghiệm trong việc giải quyết, xét xử các vụ án dân sự

* Lỗi chủ quan của thẩm phán

Có vụ án đã hết thời hiệu khởi kiện đối với nguyên đơn, nhưng Tòa án cấp sơ thẩm vẫn thụ lý giải quyết, bị cấp phúc thẩm tuyên hủy bản án. Ví dụ, bản án dân sự sơ thẩm của TAND huyện Kiến Thụy về vụ án tranh chấp hợp đồng mua bán nhà đất giữa chị Nguyễn Thị Ngát và ông Nguyễn Văn Chanh. Theo quy định của Bộ luật Dân sự, thời hiệu khởi kiện của chị Ngát đã hết, nhưng TAND huyện Kiến Thụy vẫn thụ lý giải quyết, nên bản án bị cấp phúc thẩm hủy và đình chỉ giải quyết vụ án. Tương tự, TAND quận Kiến An giải quyết vụ án chia di sản thừa kế giữa ông Trần Văn Đê với anh Trần Ngọc Hà khi quyền khởi kiện chia di sản thừa kế của ông Đê đã hết.

Lại có vụ án sơ thẩm dân sự do vi phạm nghiêm trọng tố tụng bị cấp phúc thẩm hủy bản án để cấp sơ thẩm giải quyết lại. Một bản án dân sự sơ thẩm của TAND quận Kiến An, sau khi xét xử, nguyên đơn kháng cáo, VKSND cùng cấp có quyết định kháng nghị. Vụ án được xét xử lại theo cấp phúc thẩm nhưng có một điều lạ là vụ án có đến 2 bản án sơ thẩm. Một bản án lưu trong hồ sơ, một bản án chỉ có dấu của Tòa án, không có chữ ký của thẩm phán, chủ tọa phiên tòa do Viện KSND thành phố chuyển cho Tòa phúc thẩm. Lạ nữa là hai bản án này có sự khác nhau về người tham gia tố tụng, nhận định vụ án và phần quyết định.

Một số vụ án dân sự bị hủy do thẩm phán chủ quan trong việc đánh giá, giải quyết các mối quan hệ pháp luật liên quan dẫn tới bản án thiếu khách quan. Vụ án kiện đòi nhà đất giữa bà Đinh Thị Mũn với anh Đỗ Văn Như, chị Nguyễn Thị Nụ do TAND quận Hải An giải quyết là một ví dụ. Năm 1990, bà Mũn cho con gái là Nguyễn Thị Cơ đến ở và trông  hộ nhà trên diện tích hơn 1000 m2. Chị Cơ bán toàn bộ nhà đất cho vợ chồng anh Như, chị Nụ. TAND quận Hải An xét xử sơ thẩm chỉ giải quyết quan hệ bà Mũn đòi nhà, đất với vợ chồng anh Như mà không giải quyết quan hệ mua bán nhà đất giữa chị Cơ với vợ chồng anh Như. Tương tự, bản án của TAND quận Kiến An về vụ kiện đòi tài sản nhà, đất giữa anh Đỗ Trọng Tấn và anh Nguyễn Tiến Ngọc. Năm 1994, anh Tấn ký hợp đồng vay 20 triệu đồng của Chi nhánh Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Kiến An, có thế chấp giấy tờ nhà đất. Do anh Tấn không trả được nợ, Ngân hàng bán tài sản thế chấp là nhà, đất của anh Tấn. Anh Ngọc là người mua trúng đấu giá với số tiền 18,5 triệu đồng. Khi anh Tấn kiện đòi nhà đối với anh Ngọc, Tòa cấp sơ thẩm chỉ giải quyết quan hệ kiện đòi nhà đất giữa anh Tấn, anh Ngọc mà không giải quyết quan hệ hợp đồng mua bán giữa anh Ngọc và ngân hàng.

ở cả hai vụ án trên có hai mối quan hệ, quan hệ kiện đòi tài sản và quan hệ mua bán nhà đất hai mối quan hệ này liên hệ chặt chẽ với nhau, không thể tách ra thành vụ án riêng biệt, bởi như thế sẽ thiếu sự khách quan, toàn diện.

* Nhìn thẳng sai sót  để khắc phục

Để nâng cao chất lượng giải quyết các vụ án dân sự, TAND thành phố tổ chức hội thảo tập huấn giải quyết vụ án dân sự cho đội ngũ thẩm phán, thư ký toàn ngành. Một số bản án và quyết định của Tòa án cấp sơ thẩm bị cấp phúc thẩm hủy được đưa ra để các thẩm phán cùng phân tích, đánh giá lại. Từ đó, một vụ án không chỉ rút kinh nghiệm cho thẩm phán trực tiếp tham gia, xét xử, giải quyết mà còn là bài học chung cho các thẩm phán toàn ngành. Tại hội nghị tập huấn, nhiều ý kiến, vướng mắc từ thực tế giải quyết án dân sự được các thẩm phán nêu ra trao đổi như: biên bản làm việc giải quyết tranh chấp đất đai có được coi là biên bản hòa giải để Tòa án thụ lý giải quyết không; vấn đề tách vụ án để giải quyết, áp dụng thời hiệu khởi kiện như thế nào cho đúng... Bởi có vụ án giải quyết tranh chấp đất đai bị cấp phúc thẩm hủy vì không có biên bản hòa giải của chính quyền địa phương. Song, trên thực tế, vụ việc tranh chấp này đã được chính quyền địa phương giải quyết thể hiện bằng 3 biên bản làm việc. Và khi cấp phúc thẩm hủy để cấp sơ thẩm xét xử lại, Tòa án cấp sơ thẩm đề nghị chính quyền địa phương hòa giải thì bị từ chối với lý do vụ việc đã được giải quyết 3 lần. Thậm chí, tại buổi hội thảo, có nhiều ý kiến thẩm phán của Tòa án cấp sơ thẩm không đồng ý với quyết định cấp phúc thẩm, đưa ra những “chất vấn” ngược trở lại. Có thẩm phán không đồng ý với quyết định hủy, đình chỉ giải quyết vụ án của cấp phúc thẩm, vì cho rằng vụ án tranh chấp vẫn có đủ điều kiện để Tòa án thụ lý và trên thực tế, đương sự vẫn tiếp tục khởi kiện.

Việc tổ chức hội thảo là việc làm thiết thực của ngành Tòa án thành phố với quyết tâm cao, nhìn thẳng vào những mặt hạn chế, yếu kém để tìm  biện pháp sửa chữa, khắc phục, góp phần đẩy mạnh hơn nữa quá trình cải cách tư pháp của ngành.

Nhân Lý