Tổng thống lâm thời Michel Temer cuối cùng đã có thể tổ chức một cách đàng hoàng lễ nhậm chức, đồng thời nhanh chóng lên chuyên cơ để đến Trung Quốc tham dự Hội nghị Thượng đỉnh G20 ở Hàng Châu. “Thời đại Temer” của Brazil cuối cùng đến chậm chạp, muộn mằn trong một cục diện rối ren.
'Người đàn bà thép' bị luận tội
Nhìn lại một năm qua, xung quanh phiên luận tội tổng thống, chính trường Brazil liên tục chao đảo, cao trào liên tiếp xuất hiện, xuyên suốt sự biến động đó là “vụ án tồi tệ ở Tập đoàn Dầu mỏ quốc gia Brazil Petrobras” liên quan đến vài trăm người bao gồm đương kim tổng thống, cựu tổng thống, chủ tịch thượng viện, quan chức cấp cao ở nội các, lãnh đạo cấp cao các đảng, lãnh đạo doanh nghiệp... Sự kịch tính, tính phức tạp, tính khó lường được coi là “sóng gió chính trường Brazil”.
Điều rất nhiều người nước ngoài không hiểu là tội trạng cuối cùng khiến bà Rousseff bị luận tội và bãi nhiệm lại không phải là tội tham nhũng, mà là tội sử dụng các khoản vay nhà nước bất hợp pháp để bù vào sự thiếu hụt ngân sách giai đoạn 2014-2015. Do đó, nhiều người cho rằng bà bị oan, bà chỉ làm những công việc của chính phủ mấy nhiệm kỳ trước, chính quyền địa phương hiện nay cũng đang thực hiện, không có một xu nào rơi vào túi của bà.
Tuy nhiên, cũng có người cho rằng bà không bị oan, vì bà đã quản lý một nước Brazil có tài nguyên thiên nhiên phong phú, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân giai đoạn 2003-2010 là 5%, được coi là ngôi sao sáng trong các nước lớn mới nổi, trở thành “ngôi sao mờ” liên tiếp hai năm suy giảm, tốc độ tăng trưởng kinh tế năm 2015 là âm 3,8%, tỷ lệ thất nghiệp lên tới 9%, cho dù không liên quan đến các vụ bê bối, cũng nên từ chức vì cầm quyền kém cỏi.
Khi là nữ tổng thống đầu tiên của Brazil kế nhiệm “tổng thống công nhân đầu tiên” Lula da Silva vào năm 2010, tỷ lệ ủng hộ bà Rousseff lên tới 80%, nhưng khi khởi động các phiên luận tội vào năm nay, tỷ lệ ủng hộ giảm mạnh xuống còn 8%. Trong hoàn cảnh “thiên thời, địa lợi” đều không có, bà cũng mất đi “nhân hòa”, rất nhiều nhà phân tích cho rằng việc Rousseff bị lật đổ là tất yếu.
Vai trò then chốt
Chính phủ Đảng Lao động suy yếu bị lật đổ, Chính quyền Temer kế nhiệm thuận lợi. Thực ra, Temer năm nay đã 75 tuổi, bị đánh giá trong quá khứ không hề có uy tín chính trị trên toàn quốc cũng như kinh nghiệm quản lý đất nước, nên đã được phe chống Đảng Lao động bao gồm cả “phe trung gian” chấp nhận.
Một là do Temer công khai tuyên bố không tranh cử tổng thống vào năm 2018, không thể tạo thành thách thức cho các đảng phái khác; hai là ông lâu nay nổi tiếng có tính cách ôn hòa, không có tham vọng chính trị, giỏi hóa giải mâu thuẫn, nói cách khác, không có quá nhiều kẻ thù chính trị. Do đó, trong thời kỳ quá độ phức tạp trước cuộc bầu cử tổng thống khóa sau, ông là người phù hợp nhất mà các đảng phái đều có thể chấp nhận.
Nhưng Temer không cam tâm đứng đằng sau hậu trường, “ngồi chơi xơi nước” đợi đến năm 2018. Ngay sau khi lên làm tổng thống lâm thời vào tháng 5/2016, Temer đã có tham vọng lớn “phát huy vai trò then chốt trong thời khắc then chốt”. Ông đã thực hiện hàng loạt biện pháp ổn định tình hình chính trị, thúc đẩy cải cách, khôi phục kinh tế.
Các biện pháp này bao gồm bổ nhiệm cựu Thống đốc Ngân hàng nổi tiếng từ lâu Cildo Meireles làm Bộ trưởng Tài chính. Temer còn tuyên bố thiết lập giới hạn đối với việc chi tiêu ngân sách tùy tiện của chính phủ Đảng Lao động mấy nhiệm kỳ trước, đồng thời sửa đổi hệ thống phúc lợi xã hội và luật lao động rất phức tạp và khó khăn, việc làm mạnh tay đó ngay cả Rousseff cũng không dám liều lĩnh đụng đến.
Bài phát biểu được ghi âm của Temer sau khi chính thức làm tổng thống đã thể hiện rõ hơn cương lĩnh chính trị của ông trong tương lai: Kêu gọi đất nước đoàn kết, yêu cầu các đảng phái đặt lợi ích quốc gia lên trên lợi ích của mỗi đảng phái; “lên giây cót tinh thần” cho nhân dân cả nước, tuyên bố “tình trạng rối ren về chính trị” đã kết thúc, đất nước đã ra khỏi “thời khắc khó khăn nhất”, đang bước sang “thời kỳ mới”; cam kết trước dân chúng về một tương lai tốt đẹp, cho thấy sự cố gắng đảm bảo ổn định chính trị và phục hồi kinh tế, “khôi phục lòng tin của tất cả mọi người đối với Brazil”.
Đương nhiên, Temer cho rằng nhiệm vụ quan trọng nhất của chính phủ mới là khôi phục lòng tin, niềm tin của dân chúng đối với chính phủ, niềm tin đối với sự phục hồi kinh tế, lòng tin của các nhà đầu tư nước ngoài và doanh nghiệp trong nước đối với thị trường Brazil.
“Brazil mới” và những nguy cơ tiềm ẩn
Hội nghị Thượng đỉnh G20 là nơi tốt nhất để tuyên truyền cho “Brazil mới”. Sau khi Thượng viện kết thúc bỏ phiếu vào trưa ngày 31/8, Temer đã sớm hoàn thành nghi lễ nhậm chức, nhanh chóng đáp chuyên cơ đi thăm Trung Quốc với thành viên tháp tùng gồm “bộ ba đứng đầu nội các” là Chánh Văn phòng Dân sự, Bộ trưởng Tài chính và Bộ trưởng Ngoại giao, Chủ tịch Thượng viện Renan Calheiros và các nghị sĩ đồng minh hàng đầu và những người lãnh đạo quan trọng có thực quyền như Bộ trưởng Nông nghiệp, Bộ trưởng Giao thông..., đã thể hiện rõ kỳ vọng rất lớn của Temer.
Sau đó, Temer sẽ đi New York để tham dự cuộc họp của Đại hội đồng Liên Hợp quốcvà sẽ đến Ấn Độ tham dự Hội nghị Thượng đỉnh của BRICS (Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi) vào tháng 10. Tất cả đã thể hiện mức độ coi trọng của chính phủ mới muốn nhanh chóng giành được sự công nhận quốc tế.
Đúng như rất nhiều nhà phân tích đã nêu, tình hình hỗn loạn của Brazil hiện là phép cộng của ba cuộc khủng hoảng lớn, bao gồm “đấu đá” chính trị quyết liệt, kinh tế suy thoái và mâu thuẫn đối đầu trong xã hội, chỉ dựa vào luận tội tổng thống thì không thể thực sự giải quyết được “căn bệnh mãn tính”.
Vào tháng 10, Brazil sẽ tổ chức bầu cử chính quyền thành phố, PT có thể sẽ phất cao ngọn cờ “chống luận tội”, “chống đảo chính”, triển khai một đợt phản công mới, sẽ không tránh khỏi hàng loạt hành động bất ổn trên đường phố. Mặc dù kinh tế Brazil đã xuất hiện dấu hiệu phục hồi vào quý 2, nhưng môi trường trong và ngoài nước vẫn mong manh, xu hướng kinh tế rất khó lường, dự báo tốc độ tăng trưởng kinh tế trong năm nay là 3,2%. Ngoài ra, liên minh cầm quyền bao gồm các chính đảng có ý thức hệ khác nhau, đại diện cho các nhóm lợi ích khác nhau, khác biệt giữa các đảng rất lớn.
Trước đây đoàn kết tất cả vì mục tiêu chung “đánh đổ PT và Rousseff”, nhưng hiện nay đã mất đi mục tiêu phấn đấu, có thể nhanh chóng xảy ra bất đồng vì lợi ích khác nhau. Vấn đề then chốt là bản thân Temer cũng liên quan đến bê bối tham nhũng, tỷ lệ ủng hộ của người dân đối với ông chỉ là 11%, quyền lực và tính hợp pháp của chính phủ cầm quyền giảm mạnh, thách thức mà chính phủ phải đối mặt trong tương lai rất lớn...
