Động thái này được xem là nhằm cản trở những nỗ lực của Tổng thống Barack Obama sớm đóng cửa nhà tù Guantanamo trước khi ông rời nhiệm sở vào đầu năm 2017.
Kế hoạch bị cản trở
Nhằm xoa dịu những phản ứng gay gắt của dư luận quốc tế đối với các vụ lính Mỹ ngược đãi tù nhân ở nhà tù Guantanamo, kể từ khi đắc cử vào tháng 1/2009, Tổng thống Mỹ Barack Obama đã từng tuyên bố sẽ đóng cửa nhà tù này.
Tuy nhiên quyết định này đã gặp phải sự phản đối của các nhà lập pháp đảng Cộng hòa tại Quốc hội do lo ngại việc chuyển một số tù nhân vào đất Mỹ. Mặc dù vậy, ngày 21/5/2009, Tổng thống Obama tuyên bố vẫn tôn trọng cam kết của mình sẽ đóng cửa nhà tù Guantanamo vào tháng 1/2010. Tuy nhiên, đến tháng 9/2010, ông Obama đã phải thừa nhận chính quyền của ông không thể hoàn thành mục tiêu đóng cửa nhà tù Guantanamo đúng như thời hạn đã định.
Sau đó, chính quyền Obama đã từ bỏ nỗ lực đóng cửa nhà tù này khi tháng 3/2011, ông thông báo dỡ bỏ lệnh cấm từ 2 năm trước đó đối với các phiên xử ở tòa án nhằm vào các tù nhân Guantanamo. Những động thái trên khiến dư luận cho rằng, Mỹ đã không thực hiện đúng những gì mình cam kết.
Thậm chí, vào tháng 4/2011, việc trang mạng cung cấp thông tin Wikileaks công bố thêm những bí mật động trời về hoạt động của Mỹ tại Guantanamo, rằng thực tế sau hơn 2 năm kể từ tháng 1/2009 khi Tổng thống Barack Obama ra lệnh đóng cửa nhà tù Guantanamo thì vẫn có 172 tù nhân tiếp tục bị giam giữ tại đây đã lập tức gây phẫn nộ trong dư luận thế giới. Nhà tù Guantanamo từ đó tiếp tục là vấn đề gây tranh cãi gay gắt ngay tại Mỹ và bị dư luận thế giới lên án vì hầu hết các tù nhân ở đây bị giam giữ nhiều năm mà không được đưa ra xét xử.
Thậm chí, một số nhà phân tích còn cho rằng, hệ thống giam giữ ở Guantanamo chủ yếu nhằm thu thập tin tức tình báo cho Mỹ chứ không phải là kiểm soát các phần tử khủng bố nguy hiểm hay tù binh.
 |
| Bên trong nhà tù Guantanamo. |
Tuy nhiên, trong bối cảnh quan hệ Mỹ - Cuba có phần được cải thiện, ngày 21/12/2014, Tổng thống Mỹ Barack Obama đã có một động thái được dư luận hoan nghênh khi ông tuyên bố sẽ thực hiện “mọi nỗ lực có thể” để đóng cửa nhà tù quân sự Mỹ ở Vịnh Guantanamo và đề ra lộ trình thực thi cam kết này trước khi rời nhiệm sở vào năm 2017.
Để hiện thực hóa quyết tâm của mình, ngày 23/2/2016, Tổng thống Obama đã trình lên Quốc hội nước này bản kế hoạch chi tiết nhằm đóng cửa cơ sở giam giữ gây tranh cãi của quân đội Mỹ trên Vịnh Guantanamo của Cuba.
Thế nhưng, tham vọng trên của ông Obama lại một lần nữa bị cản trở khi ngày 15/9/2016, Hạ viện Mỹ đã thông qua dự luật ngăn cấm việc chuyển bất kỳ tù nhân nào khỏi nhà tù quân sự tại Vịnh Guantanamo cho đến khi Tổng thống Obama rời nhiệm sở vào tháng 1/2017 hoặc ông phải ký Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng, một dự luật hàng năm về chính sách quốc phòng.
Phe Cộng hòa cho rằng Guantanamo là một công cụ quan trọng trong cuộc chiến chống khủng bố, nên việc chuyển giao tù nhân là một mối đe dọa an ninh, đồng thời viện dẫn các báo cáo cho thấy một vài người trong số hàng trăm tù nhân được trả tự do trong lịch sử 15 năm qua của nhà tù này đã quay trở lại chiến trường.
Như vậy, mong muốn sớm đóng cửa nhà tù Guantanamo trước khi rời nhiệm sở của ông Obama tiếp tục gặp khó khăn. Tuy Tổng thống Obama đã lên tiếng đe dọa sẽ phủ quyết dự luật trên nếu nó được cả Hạ viện và Thượng viện Mỹ thông qua trong năm nay, song các nhà phân tích cho rằng những cố gắng đóng cửa nhà tù Guantanamo của ông Obama sẽ vấp phải nhiều khó khăn khi mà ông chỉ còn 4 tháng nữa là hết nhiệm kỳ tổng thống.
Guantanamo - nhà tù gây nhiều tranh cãi
Guantanamo, phần lãnh thổ Mỹ chiếm đóng trái phép của Cuba, nằm cách bờ biển bang Miami của Mỹ khoảng 1.300 km về phía Đông Nam. Căn cứ này có diện tích 117,6km2; chỉ có 49km2 của khu căn cứ là đất khô ráo, khoảng 38,8km2 trên biển và khoảng 29,8km2 đầm lầy. Guantanamo là một hải cảng nước sâu tự nhiên, có thể tiếp nhận tàu cỡ lớn.
Năm 1903, Chính phủ Cuba và Chính phủ Mỹ ký “Hiệp định của các bến than và hải quân”, theo đó Mỹ được quyền xây dựng căn cứ quân sự tại Guantanamo.
Năm 1934, Cuba và Mỹ lại ký một điều ước cho phép căn cứ quân sự Guantanamo của Mỹ tồn tại vô thời hạn, theo hình thức thuê đất. Nếu Cuba muốn thu hồi phần lãnh thổ này của mình thì phải đàm phán với Mỹ. Theo điều ước, hàng năm phía Mỹ trả cho phía Cuba 2.000 USD tiền thuê đất. Số tiền trên được trả bằng séc.
Vào đầu những năm 1960, nước Cộng hoà Cuba dưới sự lãnh đạo của Chủ tịch Fidel Castro, vì lòng danh dự và chủ trương không chấp nhận những gì xảy ra tại một phần trên lãnh thổ của Tổ quốc mình nên đã quyết định không tiếp tục nhận số tiền mang tính tượng trưng nêu trên.
Chủ tịch Fidel Castro từng ví căn cứ này “là con dao găm của Mỹ cắm trên thân thể Cuba” và trước sau đòi quân đội Mỹ phải rút khỏi Guantanamo. Cuba không thừa nhận Hiệp định năm 1903 và Điều ước năm 1934, không tiếp nhận tiền thuê đất của Mỹ, không đàm phán với Mỹ, nhưng cũng đảm bảo không dùng vũ lực để thu hồi lại Guantanamo.
Còn về phía Mỹ lại cho rằng, Điều ước năm 1934 là đôi bên cùng tự nguyện thoả thuận ký kết, Mỹ không hề gây sức ép bắt buộc Chính phủ Cuba khi đó phải hạ bút ký. Cuba muốn thu hồi Guantanamo thì nhất thiết phải đàm phán với Mỹ, chứ không đơn phương đòi Mỹ tự rút quân.
Trong lịch sử, căn cứ Guantanamo, đặc biệt là trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, đã được Mỹ sử dụng vào mục đích chống Cuba cũng như chống các nước xã hội chủ nghĩa khác.
Từ tháng 1/2002, nhà tù Guantanamo được Mỹ thiết lập để làm nơi chuyên giam giữ các đối tượng tình nghi khủng bố. Lúc cao điểm dưới thời chính quyền cựu Tổng thống George W. Bush, nơi này từng giam giữ tới 800 tù nhân và đa phần không qua xét xử.
Các điều kiện dành cho tù nhân rất khắc nghiệt khiến các tù nhân suy sụp về thể chất và tinh thần. Cũng chính vì những điều đó mà nhà tù Guantanamo đã bị dư luận quốc tế lên án về cách đối xử tàn bạo đối với những người bị giam giữ, trong đó có cả các biện pháp tra khảo dã man. Theo thống kê, chi phí dành cho nhà tù tốn khoảng 400-450 triệu USD mỗi năm.
