Quy định hạn chế về quyền quyết định số con không còn phù hợp

Trình bày báo cáo tại buổi thẩm định, bà Hoàng Thị Thơm, Phó Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) cho biết, theo dự báo, kịch bản mức sinh của nước ta tiếp tục giảm, đến năm 2039, Việt Nam sẽ kết thúc thời kỳ dân số vàng, năm 2042 quy mô dân số trong độ tuổi lao động đạt đỉnh và sau năm 2054 dân số sẽ bắt đầu tăng trưởng âm. Lúc đó, hệ lụy của mức sinh thấp kéo dài sẽ dẫn đến thiếu hụt lực lượng lao động, suy giảm quy mô dân số, đẩy nhanh già hóa dân số, tác động tiêu cực đến phát triển kinh tế - xã hội.

Quang cảnh buổi thẩm định. (Ảnh: HG)

Theo bà Hoàng Thị Thơm, qua rà soát các văn bản pháp luật, Bộ Y tế nhận thấy nhiều quy định có liên quan đến công tác dân số chưa đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất với hệ thống pháp luật hiện hành và không đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn như: quy định hạn chế về quyền quyết định số con trong Pháp lệnh Dân số 2003 không còn phù hợp khi chuyển trọng tâm chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển; mức sinh liên tục giảm trong thời gian qua nhưng quy định pháp luật hiện hành lại hạn chế số con (chỉ cho phép mỗi cặp vợ chồng sinh một hoặc hai con).

Bên cạnh đó, Pháp lệnh Dân số được ban hành từ năm 2003 có nhiều vấn đề dân số mới chưa được quy định, chưa được thể chế hóa. Do đó, Bộ Y tế đề xuất Xây dựng Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số 2003, nhằm quy định rõ quyền và nghĩa vụ của các cặp vợ chồng, cá nhân trong thực hiện công tác dân số, kế hoạch hóa gia đình và chăm sóc sức khỏe sinh sản.

Bà Hoàng Thị Thơm, Phó Cục trưởng Cục Dân số (Bộ Y tế) phát biểu tại buổi thẩm định. (Ảnh: HG)

Trong đó, quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khoẻ, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cá nhân, cặp vợ chồng trên cơ sở bình đẳng.

Ngoài ra, công dân có quyền chăm sóc, bảo vệ sức khỏe sinh sản; lựa chọn và sử dụng các biện pháp tránh thai; thực hiện phòng ngừa bệnh nhiễm khuẩn đường sinh sản, bệnh lây truyền qua đường tình dục, HIV/AIDS; tiếp cận các biện pháp hỗ trợ sinh sản; đồng thời thực hiện các nghĩa vụ liên quan nhằm bảo vệ và nâng cao chất lượng dân số.

Bà Thơm nhấn mạnh, việc sửa đổi văn bản pháp luật quy định về số con là một trong những nội dung nhằm duy trì mức sinh thay thế, tránh mức sinh tiếp tục giảm thấp trong thời gian tới.

Tại phiên họp, đại diện Sở Y tế TP Hà Nội cho biết, theo báo cáo của Bộ Y tế, tỷ lệ sinh thay thế ở Hà Nội đang giảm rất thấp, chỉ đạt 1,58 vào năm gần đây, so với mức 1,86 trước đó. Đây là một tình trạng không bình thường và đáng lo ngại, vì nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời, trong tương lai Hà Nội có thể sẽ thiếu nguồn nhân lực, ảnh hưởng đến quốc phòng và an ninh. Vì vậy, UBND TP Hà Nội hoàn toàn đồng thuận với đề xuất sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số.

Góp ý vào tờ trình xây dựng Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số, đại diện Vụ Pháp luật quốc tế (Bộ Tư pháp) đề xuất bổ sung thêm kinh nghiệm từ các nước khác, đặc biệt là các nước Đông Nam Á, vì Việt Nam cũng là một trong số các quốc gia này và có tỷ lệ sinh thấp so với các nước trong khu vực.

Phó Chủ tịch Hội đồng thẩm định Nguyễn Thị Hạnh, Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự - hành chính phát biểu kết luận. (Ảnh: HG)

Đánh giá cao đồng thời nhất trí với nội dung Hồ sơ xây dựng Pháp lệnh sửa đổi điều 10 của Pháp lệnh Dân số, Chủ tịch Hội đồng thẩm định Nguyễn Thị Hạnh nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì đảm bảo dân số của Việt Nam trong thời gian tới.

Đóng góp ý kiến để hoàn thiện Hồ sơ, bà Nguyễn Thị Hạnh đề nghị cơ quan soạn thảo không chỉ tập trung vào pháp lệnh mà còn cần rà soát các văn bản pháp luật khác để đảm bảo tính nhất quán, đồng bộ, đặc biệt là đối với các quy phạm pháp luật hiện hành.

Bên cạnh đó, cần tính đến các cơ chế dài hạn, có tầm nhìn xa, dự báo xu hướng sinh sản, đồng thời xây dựng chính sách gắn kết mức sinh với chất lượng dân số. Đặc biệt, cần có các chính sách phù hợp cho từng nhóm đối tượng, nhất là giới trẻ. Qua đó, nghiên cứu một cách tổng thể khi xây dựng Luật Dân số, trong đó cần tham khảo chính sách của cả các nước phương Tây và Bắc Âu để tìm ra giải pháp hài hòa, đảm bảo mục tiêu tăng trưởng dân số bền vững.

Ngoài ra, cần xem xét cơ chế ủy quyền cho địa phương, vùng miền trong việc tự chủ chính sách dân số, đồng thời đề xuất các giải pháp phù hợp với đặc thù của từng khu vực.