Quốc hội với trọng trách kiến tạo "đường ray pháp lý" cho kỷ nguyên thịnh vượng – Bài 2: Tinh thần "nói thẳng để sửa thẳng"

Nhận diện, nói thẳng, chỉ rõ những điểm nghẽn

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người luôn đề cao và áp dụng tinh thần pháp quyền. Ngay từ năm 1922, Người đã khẳng định vai trò của pháp luật bằng hai câu thơ: “Bảy xin hiến pháp ban hành/Trăm điều phải có thần linh pháp quyền”. Trong 80 năm qua, kể từ khi ra đời Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đến nay, đất nước ta đã không ngừng hoàn thiện thể chế Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Nước ta đã hình thành hệ thống pháp luật tương đối đồng bộ, công khai, minh bạch, dễ tiếp cận, cơ bản điều chỉnh tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội; tạo nền tảng pháp lý để phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và hội nhập quốc tế.

Tinh thần thượng tôn pháp luật, xã hội vận hành theo pháp luật, mọi người đều sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật ngày càng được đề cao, ngày càng thấm sâu vào mọi hoạt động của đời sống. Quốc hội với chức năng lập hiến, lập pháp, quyết định những vấn đề quan trọng và giám sát tối cao đã góp phần quan trọng, chủ chốt trong tiến trình này.

Tuy nhiên, với tinh thần nói thẳng, nhìn thẳng vào những hạn chế, tồn tại trong tổ chức và hoạt động của Quốc hội để quyết tâm khắc phục bằng được, ngày 21/10/2024, phát biểu tại phiên khai mạc kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, Tổng Bí thư Tô Lâm (khi đó là Tổng Bí thư, Chủ tịch nước) đã thẳng thắn chỉ rõ: Trong 3 điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là thể chế, hạ tầng và nhân lực thì thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn.

Có thể nói, đây là lần đầu tiên điểm nghẽn về thể chế pháp luật đã được người đứng đầu Đảng ta nhìn nhận một cách trực diện, không né tránh ngay giữa Hội trường Diên Hồng trên diễn đàn Quốc hội. Tinh thần dũng cảm nhìn thẳng vào những hạn chế, yếu kém, những điểm nghẽn cốt tử để kịp thời sửa chữa, khắc phục, biến thể chế từ “điểm nghẽn” trở thành lợi thế cạnh tranh, công tác xây dựng và thi hành pháp luật là “đột phá của đột phá” là tinh thần xuyên suốt trong nhiều chỉ đạo, bài viết của Tổng Bí thư.

Tại buổi làm việc của Tổng Bí thư Tô Lâm với Ban cán sự Đảng Bộ Tư pháp – cơ quan có vai trò “thẩm định, gác cửa” các dự án luật trước khi trình Quốc hội (ngày 7/11/2024), nhiều vấn đề tồn tại, hạn chế trong công tác hoàn thiện thể chế, trọng tâm là xây dựng, hoàn thiện pháp luật cũng được thẳng thắn nhìn nhận. Thậm chí, cả những vấn đề mà lâu nay không ít ý kiến cho là “gai góc”, “nhạy cảm” cũng được chỉ rõ như: Dấu hiệu bị tác động, “lợi ích nhóm” trong quá trình xây dựng các văn bản pháp luật là đáng lo ngại, gây ra thiệt hại, thậm chí tạo khúc quanh đối với phát triển.

Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 đã khái quát, nhận diện những hạn chế trong công tác xây dựng và thi hành pháp luật, điển hình là: Một số chủ trương, định hướng của Đảng chưa được thể chế hóa kịp thời, đầy đủ. Tư duy xây dựng pháp luật trong một số lĩnh vực còn thiên về quản lý. Chất lượng pháp luật chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn. Còn có những quy định chồng chéo, mâu thuẫn, chưa rõ ràng, cản trở việc thực thi, không thuận lợi cho việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo, thu hút và khơi thông nguồn lực.

Mới đây, ngày 4/11/2025, trao đổi, thông tin tại hội trường Quốc hội về một số điểm mới và những định hướng quan trọng trong dự thảo các Văn kiện trình Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng, đề cập đến góp ý về thể chế và pháp luật, Tổng Bí thư Tô Lâm một lần nữa chỉ rõ, trong thực tiễn, vẫn còn tình trạng “luật thì đúng mà làm thì khó”, “trên nghị trường thì thông, xuống cơ sở thì vướng”.

“Vì sao có những đạo luật, nghị định, thông tư ban hành rất công phu, rất dày, nhưng cán bộ cơ sở không dám làm; doanh nghiệp loay hoay, xoay sở; người dân lúng túng, xuôi ngược. Chỗ nào chồng chéo, chỗ nào cách hiểu khác nhau giữa các bộ, ngành, chỗ nào trao quyền mà lại buộc người ta chịu trách nhiệm vượt quá khả năng kiểm soát của họ”, Tổng Bí thư nêu vấn đề và yêu cầu “Chúng ta phải nói thẳng để sửa thẳng”.

Thảo luận tại tổ của Quốc hội, Đại biểu Hà Sỹ Đồng – Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị cũng cho rằng, thể chế vẫn là điểm nghẽn lớn nhất. Nhiều chủ trương, chính sách đúng đắn, nhưng khi thể chế hóa và triển khai thực hiện lại chậm, thiếu tính thống nhất, khiến nguồn lực xã hội chưa được giải phóng đầy đủ.

Trên thực tế, những vướng mắc, chồng chéo, hoặc quy định pháp luật không rõ ràng, không cụ thể, không khả thi đã trở thành rào cản, làm chậm lại việc đầu tư phát triển của nhiều dự án. “Doanh nghiệp đã sẵn sàng nguồn vốn để triển khai nhưng vẫn phải “nằm chờ” thủ tục pháp lý. Nhiều thủ tục nhanh thì vài tháng, chậm có khi kéo dài cả năm”, Luật sư Phạm Văn Thỏa (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) chia sẻ về quá trình tư vấn, làm thủ tục cho một số dự án.

Chưa đầy 2 tháng, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhận được 220 phản ánh về những vướng mắc, khó khăn liên quan tới hệ thống văn bản pháp luật – Đó là thông tin được ông Đậu Anh Tuấn (Phó Tổng thư ký kiêm Trưởng Ban pháp chế VCCI) đưa ra tại hội thảo “Nhận diện khó khăn, vướng mắc do quy định pháp luật trong hoạt động sản xuất, kinh doanh và kiến nghị” do VCCI phối hợp với Bộ Tư pháp tổ chức, tháng 7/2025.

Các ý kiến phản ánh đa dạng từ nhiều ngành, lĩnh vực; trong đó, đề xuất những vướng mắc liên quan tới quy định pháp luật cả ở trong các quy định pháp luật lẫn việc thực thi. Có không ít vướng mắc liên quan tới cả các văn bản pháp luật vừa mới được ban hành và phát sinh hiệu lực trong năm 2025. Luật sư Phạm Thanh Tuấn (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) thì cho hay, đang tồn tại những quy định mâu thuẫn giữa Luật Đấu thầu, Luật Đầu tư và Luật Đất đai…

Quốc hội có vai trò then chốt trong tháo gỡ “điểm nghẽn”

Trong bối cảnh đất nước đang sẵn sàng bước vào kỷ nguyên mới, vai trò của Quốc hội trong việc rà soát, sửa đổi, ban hành các đạo luật nhằm kịp thời tháo gỡ những vướng mắc, điểm nghẽn, rào cản có ý nghĩa quyết định. Đây được xem là “mệnh lệnh sống còn”, là chìa khóa để đất nước vượt qua những thách thức, khơi thông nguồn lực, tận dụng thời cơ, tạo nền tảng bứt phá trong giai đoạn mới.

Quán triệt chuyên đề “Tháo gỡ những điểm nghẽn, nút thắt về thể chế”, tại Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 18 của Trung ương (tháng 12/2024), Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh: “Những tồn tại, hạn chế kéo dài đã nhiều năm cần khẩn trương khắc phục, không để cản trở phát triển, gây lãng phí, lỡ thời cơ phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Đây là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, nhưng trọng trách rất lớn đặt lên vai của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, các đại biểu Quốc hội và Chính phủ”.

Quốc hội khóa XV đã đi đến kỳ họp thường lệ cuối cùng – kỳ họp thứ 10. Nhìn lại chặng đường khóa XV có thể thấy đây là một nhiệm kỳ đặc biệt. Trong bối cảnh phải đối mặt với nhiều thử thách, dịch bệnh toàn cầu phức tạp, thiên tai, biến đổi khí hậu khốc liệt, cục diện chính trị - kinh tế thế giới biến động khó lường. Khối lượng công việc tăng gấp nhiều lần so với các nhiệm kỳ trước.

Đặc biệt, trong đó có nhiều vấn đề hệ trọng của quốc gia, nhiều nội dung mới, phức tạp, chưa từng có tiền lệ nhưng lại phải xử lý cấp bách để đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn.

Mặc dù vậy, với tinh thần “phải thực hiện bằng được việc đưa thể chế pháp luật trở thành lợi thế cạnh tranh, xây dựng pháp luật là đột phá của đột phá”, Quốc hội khóa XV đã nỗ lực, quyết tâm cao nhất nhằm đáp ứng tốt nhất yêu cầu thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng và đòi hỏi của thực tiễn bằng những kỳ họp liên tiếp với cường độ và khối lượng công việc được coi là kỷ lục trong lịch sử lập pháp Việt Nam.

Nhiệm kỳ có số lượng kỳ họp lớn nhất từ trước đến nay và là nhiệm kỳ đầu tiên trong lịch sử hoạt động, Quốc hội tổ chức 19 kỳ họp, trong đó có 9 kỳ họp bất thường để kịp thời xem xét, quyết định các nội dung quan trọng, cấp bách, đáp ứng yêu cầu thực tiễn đặt ra.

Hình ảnh 22, 23 giờ đêm tại tòa nhà Quốc hội, nhiều phòng làm việc vẫn sáng đèn để có thể hoàn thành khối lượng công việc khổng lồ đã không còn là chuyện lạ. Dường như không còn khái niệm ngày, đêm, giờ hành chính, các Ủy ban của Quốc hội đều nỗ lực trong công tác phối hợp chặt chẽ với cơ quan chủ trì soạn thảo, các cơ quan có liên quan nhằm có được bản thảo hoàn chỉnh, chất lượng nhất trước khi trình ra Quốc hội.

“Quốc hội Khóa XV đã khẳng định vị thế là chủ thể sáng tạo thể chế, kiến tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho những quyết sách chiến lược mang tính đột phá cho sự phát triển nhanh và bền vững đất nước”, GS.TS Nguyễn Xuân Thắng khẳng định.

Điển hình là việc Quốc hội đã biểu quyết thông qua Nghị quyết số 202/2025/NQ-QH15 thống nhất cả nước còn 34 đơn vị hành chính cấp tỉnh; thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi, chính thức thiết lập mô hình chính quyền địa phương hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã); thông qua Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 – Đây là những quyết định trọng đại, chưa từng có trong lịch sử hiện đại, nhằm kiến thiết một bộ máy hành chính “tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, gần dân, sát dân, sát thực tiễn”, tạo cơ sở pháp lý cho việc thực hiện cuộc cách mạng “sắp xếp lại giang sơn” về hành chính, tạo những nền tảng vững chắc để khơi thông tiềm năng, lợi thế của mỗi vùng đất, con người, tạo nên "thế và lực", “sức bật” mới cho các địa phương. 

"Hoạt động lập pháp có sự đổi mới mạnh mẽ về tư duy, quy trình xây dựng, chủ động, sáng tạo, tích cực, chuẩn bị từ sớm từ xa; phát huy vai trò “đi trước một bước về thể chế”, phản ứng kịp thời với những tình huống mới, đáp ứng yêu cầu thực tiễn cuộc sống; các chính sách luôn lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, tích cực tháo gỡ khó khăn, vướng mắc để góp phần giải phóng sức sản xuất, huy động, sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực cho sự nghiệp phát triển đất nước", báo cáo nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV do Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn trình bày tại kỳ họp thứ 10 tổng kết.

Bên cạnh đó, công tác rà soát văn bản quy phạm pháp luật được tích cực triển khai, đã phát hiện, xử lý kịp thời nhiều quy định mâu thuẫn, chồng chéo, bất cập, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ, khả thi của hệ thống pháp luật. Tại kỳ họp thứ 10 đang diễn ra dự kiến, Quốc hội sẽ xem xét, thông qua 53 dự án luật, nghị quyết, đây là khối lượng công tác lập pháp lớn nhất trong lịch sử các kỳ họp Quốc hội.

Những chuyển động, đổi mới mạnh mẽ của Quốc hội thời gian qua là minh chứng sinh động cho tinh thần pháp luật phải đi trước một bước, kiến tạo, mở đường, cùng với cả dân tộc hiện thực hóa quyết tâm: đưa đất nước ta vươn tới hòa bình, thịnh vượng, dân tộc ta trường tồn và phát triển.

(còn tiếp)