Quảng Ninh: Hộ kinh doanh chuyển từ thuế khoán sang thuế kê khai được lợi gì?

Hiện, Quảng Ninh vẫn còn phần lớn hộ kinh doanh nộp thuế theo phương pháp khoán. Điều này cho thấy dư địa chuyển đổi rất lớn, nhưng cũng đồng nghĩa với không ít băn khoăn, lo lắng từ phía người nộp thuế như sợ thủ tục phức tạp, lo phải nộp thuế nhiều hơn, e ngại công nghệ số…

Chị Nguyễn Ngọc Loan, tiểu thương tại chợ Loong Toòng (phường Hạ Long) chia sẻ, chúng tôi thấy lo lắng khi chuyển từ nộp thuế theo phương pháp khoán sang kê khai, bởi trước đây số thuế phải nộp được ấn định một lần cho cả năm, cứ thế làm không phải suy nghĩ nhiều, tới đây chuyển sang cách nộp thuế mới, nhiều khi chưa quen nên có tâm lý sợ sai, sợ vi phạm pháp luật. Mong muốn cơ quan thuế hỗ trợ nhiều hơn nữa trong thời gian đầu thực hiện việc nộp thuế tự kê khai.

Anh Lê Văn Lợi (làm nghề thu mua hải sản tại Quảng Ninh) chia sẻ, “Cái lợi của phương thức kê khai gắn với hóa đơn điện tử, sổ sách kế toán được quản lý trên phần mềm giúp hoạt động kinh doanh được đơn giản hơn, theo dõi doanh thu, chi phí, công nợ dễ dàng, mọi lúc mọi nơi, tăng cường tính minh bạch và bảo vệ quyền lợi của người nộp thuế. Nhưng bước đầu thực hiện sẽ còn nhiều bỡ ngỡ và lo lắng do thói quen sử dụng sổ ghi chép theo cách truyền thống trước đây.”

Để hiểu rõ vấn đề này, phóng viên Báo Pháp luật Việt Nam đã có cuộc trao đổi với Luật sư Vũ Mạnh Khôi, Giám đốc Công ty Luật Đức Vũ – Đoàn Luật sư tỉnh Quảng Ninh.

Theo LS Khôi, việc chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế tự khai là xu thế tất yếu không thể đảo ngược, tuy  nhiên trong quá trình chuyển đổi đó không tránh khỏi những lo lắng của những tiểu thương, do đó, cần sự vào cuộc của các cơ quan chức năng hướng dẫn.

Theo quy định mới, vấn đề này được quy định tại: Khoản 6 Điều 10 Nghị quyết 198/2025/QH15, hộ kinh doanh và cá nhân kinh doanh sẽ không còn áp dụng phương pháp khoán thuế bắt đầu từ ngày 01/01/2026.

Tại Mục 2.2 Phần I Điều 1 Đề án kèm theo Quyết định 3389/QĐ-BTC năm 2025 của Bộ Tài chính đã hướng dẫn rõ ràng: Các hộ kinh doanh chính thức chuyển đổi từ thuế khoán sang phương pháp kê khai và tự nộp thuế. Để hỗ trợ quá trình này, đề án phân loại rõ các mô hình quản lý thuế đối với hộ và cá nhân kinh doanh, đồng thời cung cấp hướng dẫn chi tiết cách tính thuế hộ kinh doanh 2026 đối với 3 nhóm: Hộ kinh doanh có doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm; Hộ kinh doanh thu từ 200 triệu đến dưới 3 tỷ đồng/năm; Hộ kinh doanh thu trên 3 tỷ đồng/năm.

Đặc biệt, với hộ kinh doanh có doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm sẽ được miễn nộp thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cá nhân. Tuy nhiên, trách nhiệm kê khai vẫn cần thực hiện 2 lần/năm: vào đầu năm và giữa năm (hoặc cuối năm) để xác định nghĩa vụ thuế với nhà nước

Trong giao dịch với người tiêu dùng, hộ kinh doanh và các cá nhân kinh doanh cần ưu tiên sử dụng hóa đơn điện tử có mã để dễ dàng theo dõi. Sổ kế toán có thể ghi chép đơn giản, và cơ quan thuế sẽ hỗ trợ phần mềm miễn phí để đơn giản hóa quy trình.

Khi nền kinh tế ngày càng chuyển mình sang số hóa, mô hình kinh doanh ngày càng chuyên nghiệp hơn, chính sách thuế khoán đã không còn phù hợp. Việc chuyển đổi hình thức nộp thuế theo phương pháp khoán sang phương pháp kê khai thực tế là bước đi cần thiết để nâng cao hiệu quả quản lý và tạo sự bình đẳng về nghĩa vụ thuế giữa hộ kinh doanh và doanh nghiệp, hướng tới một môi trường kinh doanh công bằng, hiện đại. Bước ngoặt này mang lại nhiều lợi ích cho các hộ kinh doanh sẵn sàng chuẩn bị và nắm bắt cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức trong thực tế.

Hộ kinh doanh, nhiều khi chưa hiểu hết các quy định của pháp luật có thể dẫn đến hành vi vi phạm pháp luật ngoài mong muốn, mà hành vi đó có thể cấu thành tội phạm hình sự.

Nhìn nhận vấn đề này dưới góc độ pháp lý Luật sư Vũ Mạnh Khôi chia sẻ thêm, thực tế cho thấy nhiều hộ kinh doanh lâu nay quen với việc làm theo kinh nghiệm, ghi chép thủ công, nộp thuế khoán theo ấn định của cơ quan thuế. Khi chuyển sang cơ chế tự khai, tự nộp, nếu không được hướng dẫn đầy đủ, họ rất dễ rơi vào tình trạng vô tình vi phạm pháp luật thuế, thậm chí có thể dẫn đến nguy cơ bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Luật Quản lý thuế hiện hành có quy định rõ ràng về các hành vi bị cấm và chế tài tương ứng. Nếu hộ kinh doanh kê khai không đúng doanh thu, trốn thuế, không xuất hóa đơn theo quy định của pháp luật, che giấu doanh thu,… thì tùy mức độ, cơ quan quản lý có thể áp dụng: Xử phạt vi phạm hành chính theo Luật Quản lý thuế 2019 hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 200 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017, 2025 về Tội trốn thuế khi hành vi có đủ yếu tố cấu thành tội phạm.

Điều đáng nói là nhiều trường hợp vi phạm có thể không phải do cố ý mà xuất phát từ sự thiếu hiểu biết, lúng túng trong chuyển đổi hoặc làm theo thói quen cũ. Tuy nhiên, dù “không biết” hay “cố ý”, người nộp thuế vẫn phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình.

Do đó, để tránh những rủi ro pháp lý không mong muốn, các hộ kinh doanh cần được trang bị kiến thức cơ bản về quản lý thuế điện tử, hóa đơn điện tử, cách kê khai, nộp thuế đúng quy định. Đây không chỉ là trách nhiệm của người nộp thuế mà còn đòi hỏi sự đồng hành tích cực của cơ quan thuế, với vai trò hướng dẫn, giải thích, hỗ trợ kỹ thuật và tạo điều kiện để người dân tuân thủ pháp luật một cách thuận lợi nhất.

Bên cạnh việc hoàn thiện khung pháp lý, để quá trình chuyển đổi từ thuế khoán sang thuế tự khai diễn ra thuận lợi, cần có các giải pháp mang tính thực chất, phù hợp với đặc thù của hộ kinh doanh.

Thứ nhất, cơ quan chức năng có thẩm quyền tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật thuế theo hình thức trực quan, dễ hiểu. Nhiều hộ kinh doanh quen làm theo thói quen, chưa từng tiếp cận văn bản pháp luật, nên việc phổ biến thông tin cần được thực hiện thông qua các buổi tập huấn tại chợ, tổ dân, khu phố, hiệp hội nghề nghiệp hoặc các buổi hướng dẫn trực tiếp tại các điểm bán hàng.

Thứ hai, cơ quan thuế cần tổ chức các nhóm hỗ trợ kỹ thuật tại chỗ để giúp người dân tiếp cận phần mềm quản lý bán hàng, cách lập hóa đơn điện tử, cách kiểm tra và đối chiếu dữ liệu doanh thu bởi sự lúng túng trong giai đoạn đầu có thể dẫn tới sai sót và hậu quả pháp lý rất lớn

Thứ ba, phát huy vai trò của tổ chức nghề nghiệp, hiệp hội tiểu thương, các đoàn thể tại địa phương để hỗ trợ hộ kinh doanh trong việc đăng ký tài khoản thuế điện tử, thực hiện kê khai, sử dụng hóa đơn điện tử, giúp họ tự tin hơn trong quá trình tuân thủ pháp luật.

Luật sư Khôi khẳng định: “Mục tiêu của việc chuyển đổi không phải để tăng thuế hay gây khó khăn cho hộ kinh doanh, mà nhằm tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch, công bằng và hiện đại hơn. Với sự vào cuộc đồng hành của các cơ quan chức năng, tôi tin và tin rằng các hộ kinh doanh tại Quảng Ninh nói riêng và các hộ kinh doanh trên lãnh thổ Việt Nam nói chung sẽ sớm thích nghi, thực hiện tốt nghĩa vụ thuế với Nhà nước và tiếp tục ngày càng phát triển kinh doanh bền vững.”

Thời gian qua, Thuế Quảng Ninh đã triển khai nhiều đợt cao điểm hỗ trợ hộ kinh doanh chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai, ký kết quy chế phối hợp với các địa phương và đơn vị cung cấp giải pháp công nghệ, tổ chức tập huấn, hướng dẫn trực tiếp, bố trí lực lượng “đi từng ngõ, gõ từng cửa hàng” để đồng hành cùng người nộp thuế. Mục tiêu là đến cuối năm 2025, hoàn thành chuyển đổi cho toàn bộ hộ, cá nhân kinh doanh trên địa bàn, tạo bước chuyển căn bản từ phương thức thu thuế thủ công sang quản lý hiện đại, điện tử.