Quản lý khai sinh, khai tử còn hạn chế vì… chưa có luật

Đăng ký và quản lý hộ tịch là nhiệm vụ quan trọng, luôn được các quốc gia quan tâm thực hiện bởi hoạt động này tạo cơ sở pháp lý để Nhà nước bảo hộ các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời có biện pháp quản lý dân cư một cách chính xác, từ đó xây dựng, hoạch định và phát triển chính sách kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của đất nước.

Ảnh minh họa

Hộ tịch: vấn đề được mọi chế độ quan tâm

Các sự kiện hộ tịch cơ bản của mỗi con người từ khi sinh ra đến khi chết đều được đăng ký, bao gồm: khai sinh, kết hôn, ly hôn, nuôi con nuôi, giám hộ, thay đổi, cải chính hộ tịch, xác định lại dân tộc, khai tử… 

Ở nước ta, vấn đề đăng ký và quản lý hộ tịch có lịch sử từ thời nhà Trần. Trải qua các thời kỳ phong kiến, thực dân, hộ tịch luôn gắn liền với vấn đề quản lý con người, bên cạnh vấn đề quản lý đất đai (“đinh”, “điền”) - là hai vấn đề luôn được quan tâm thực hiện một cách bài bản, có hệ thống. Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, công tác đăng ký và quản lý hộ tịch được Nhà nước ta tiếp tục duy trì và phát triển.

Theo tinh thần Sắc lệnh số 47/SL ngày 10/10/1945 của Chủ tịch Hồ Chí Minh, thì các thể lệ đăng ký hộ tịch đã được quy định trong Bộ Dân luật giản yếu được áp dụng ở Nam kỳ, Hoàng Việt hộ luật được áp dụng ở Trung kỳ và Dân luật Bắc kỳ, vẫn tiếp tục được áp dụng ở Việt Nam. Điều đó cho thấy công tác hộ tịch đóng vai trò hết sức quan trọng và luôn phải được duy trì trong bất cứ hoàn cảnh nào.

Ngày 8/5/1956, Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định số 764/TTg kèm theo Bản Điều lệ hộ tịch; ngày 16/1/1961, Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị định số 04/CP, kèm theo Bản Điều lệ đăng ký hộ tịch mới thay thế. Từ đó đến nay, căn cứ vào quy định của Bộ luật Dân sự, Luật Hôn nhân và gia đình và các luật liên quan khác, Chính phủ đã ban hành tổng cộng 8 Nghị định điều chỉnh lĩnh vực hộ tịch, bao gồm cả hộ tịch trong nước và hộ tịch có yếu tố nước ngoài. 

Thực hiện các quy định của Bộ luật, Luật, Nghị định của Chính phủ, công tác đăng ký và quản lý hộ tịch ở nước ta đã có những bước phát triển tương đối ổn định, đạt được những kết quả cụ thể như: công tác xây dựng thể chế được tăng cường với nhiều văn bản quy phạm pháp luật đã được ban hành; hệ thống cơ quan quản lý, đăng ký hộ tịch và đội ngũ cán bộ làm công tác hộ tịch từ Trung ương đến cấp xã được củng cố, kiện toàn một bước; dữ liệu hộ tịch được hình thành với hệ thống sổ sách về hộ tịch được lưu trữ, sử dụng lâu dài; cải cách thủ tục hành chính trong đăng ký và quản lý hộ tịch được đẩy mạnh, ngày càng tạo thuận lợi cho người dân trong đăng ký hộ tịch; công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật hộ tịch ngày càng được quan tâm; việc ứng dụng công nghệ thông tin trong đăng ký hộ tịch được triển khai ở một số địa phương; đăng ký hộ tịch có yếu tố nước ngoài có nhiều chuyển biến tích cực...

Những kết quả đạt được trong những năm qua cho thấy, công tác hộ tịch ngày càng khẳng định vị trí, vai trò và tầm quan trọng đối với quản lý nhà nước và xã hội, góp phần bảo đảm ngày càng tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp của công dân.

Bị áp lực vì quá nhiều loại sổ sách, giấy tờ

Theo nhận định của Bộ Tư pháp, trong bối cảnh đất nước bước sang giai đoạn phát triển mới, tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế diễn ra ngày càng sâu rộng, với việc dịch chuyển dân cư trong nước và quốc tế ngày càng gia tăng thì công tác đăng ký và quản lý hộ tịch đã bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập.

Thứ nhất, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về hộ tịch tuy nhiều, nhưng chủ yếu là Nghị định, Thông tư, chưa có đạo luật riêng về hộ tịch, nên hiệu lực thi hành còn hạn chế; quy định trong nhiều văn bản dẫn đến phức tạp, khó áp dụng đối với người dân và cơ quan đăng ký hộ tịch.

Thứ hai, pháp luật hiện hành tuy đã có sự phân cấp mạnh việc đăng ký hộ tịch cho chính quyền cơ sở, nhưng chưa triệt để. Hiện nay vẫn tồn tại 03 cấp (tỉnh, huyện, xã) có thẩm quyền đăng ký hộ tịch, dẫn đến chồng chéo giữa chức năng quản lý và đăng ký hộ tịch.

Thứ ba, việc tồn tại nhiều loại sổ sách, giấy tờ về hộ tịch, gây nhiều áp lực trong việc lưu giữ, bảo quản và sử dụng. Do pháp luật quy định mỗi sự kiện hộ tịch được ghi vào một sổ riêng như: Sổ đăng ký khai sinh, Sổ đăng ký kết hôn, Sổ đăng ký khai tử, Sổ đăng ký nuôi con nuôi v.v..., nên đến nay hệ thống sổ hộ tịch là khá lớn.

Tính đến tháng 6/2012, trên cả nước hiện đang lưu giữ gần 1.500.000 quyển sổ hộ tịch, trong đó: Sổ đăng ký khai sinh 680.475 quyển; Sổ đăng ký kết hôn 454.738 quyển; Sổ đăng ký khai tử 352.975 quyển. Cùng với đó, mỗi người dân hiện đang phải tự lưu giữ, bảo quản nhiều loại giấy tờ hộ tịch như Giấy khai sinh, Giấy chứng nhận kết hôn, Giấy khai tử, Giấy chứng nhận nuôi con nuôi v.v... , gây bất ổn về mặt tâm lý và bất cập khi sử dụng.

Mặt khác, các sự kiện hộ tịch của một người được đăng ký ở nhiều nơi, nhiều cấp, ở trong nước và cả ở nước ngoài, đã dẫn đến tình trạng dữ liệu hộ tịch bị phân tán, không xâu chuỗi, kết nối được với nhau; cơ quan đăng ký hộ tịch không quản lý được đầy đủ các dữ liệu hộ tịch cá nhân, không nắm được sự di, biến động về hộ tịch trong địa bàn dẫn đến việc kiểm tra thông tin hộ tịch của cá nhân.

Việc tra cứu, khai thác thông tin hộ tịch để phục vụ yêu cầu của người dân và cơ quan, tổ chức trong nhiều trường hợp không đáp ứng được, nhất là trong điều kiện chưa có cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử. Bên cạnh đó, tình trạng lợi dụng việc đăng ký hộ tịch (khai sinh, khai tử…) nhằm mục đích cá nhân, trục lợi hoặc trốn tránh pháp luật, gây phức tạp về trật tự an ninh xã hội có dấu hiệu gia tăng.

Cũng theo nhận định của Bộ Tư pháp, việc dồn 2 việc có tính chất khác nhau là hộ tịch và tư pháp cho 1 chức danh công chức Tư pháp - Hộ tịch ở cấp xã cũng dẫn đến thiếu tính chuyên nghiệp, không đáp ứng kịp thời yêu cầu của người dân.

Tại Tờ trình Chính phủ về dự án Luật Hộ tịch, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường khẳng định: “Những bất cập, hạn chế trên đây vừa ảnh hưởng đến việc thực hiện quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, gây khó khăn, phiền hà cho người dân, vừa ảnh hưởng đến chất lượng đăng ký và quản lý hộ tịch, làm giảm hiệu quả công tác quản lý dân cư, quản lý nhà nước và xã hội. Bên cạnh đó, trên phương diện quốc tế, trong nhiều trường hợp, giấy tờ hộ tịch chưa có sự tin cậy cao đối với cơ quan có thẩm quyền nước ngoài; một số nước chưa tin tưởng giấy tờ hộ tịch của Việt Nam. Điều đó gây ảnh hưởng đến uy tín, vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế”.

Chính phủ đang tiếp thu các ý kiến góp ý, chỉnh lý dự thảo Luật Hộ tịch nhằm tạo cơ sở pháp lý lâu dài, ổn định và thống nhất cho công tác đăng ký và quản lý hộ tịch, khắc phục những tồn tại, bất cập và tạo sự chuyển biến mạnh mẽ công tác này theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, phù hợp với yêu cầu phát triển đất nước trong thời kỳ mới.

Quang Minh