UBND các xã, thị trấn đang được giao quản lý, sử dụng diện tích khá lớn với 7923,11 ha, chiếm 5,2% tổng diện tích đất tự nhiên toàn thành phố, trong số đó 6252,67 ha đất nông nghiệp (còn gọi là đất nông nghiệp công ích hoặc đất 5%), 1670,45ha đất phi nông nghiệp. Đáng chú ý, việc sử dụng quỹ đất này chưa đúng, hiệu quả thấp. Đây là kết quả kiểm kê, đánh giá hiện trạng sử dụng đất năm 2010 của thành phố.
 |
| Khu vực đầm nuôi tôm tại phường Hải Thành đạt hiệu quả thấp Ảnh: Duy Thính |
Diện tích lớn nhưng nguồn thu thấp
UBND phường Hòa Nghĩa (quận Dương Kinh) quản lý, sử dụng hơn 244000 m2 đất nông nghiệp. Diện tích này nằm rải rác ở cả 5 khu trong phường, nơi có diện tích nhiều nhất là khu Trường Sơn với hơn 79.900 m2, ít nhất là khu Tĩnh Hải có hơn 35.700 nghìn m2. Hầu hết diện tích đất này được giao thầu cho các hộ dân. Nhưng trên địa bàn phường hiện mới có 6 trang trại, 2 gia trại được xây dựng trên phần diện tích đất nông nghiệp công ích của xã. Còn nguồn thu từ diện tích cho các hộ dân thuê cấy lúa hoặc nuôi trồng thủy sản nhưng hiệu quả kinh tế thu rất thấp. Hiện mức cho thuê đất nông nghiệp nuôi trồng thủy sản của phường chỉ khoảng 50 kg thóc/sào/năm.
Đất nông nghiệp công ích sử dụng kém hiệu quả, nguồn thu thấp là tình trạng chung ở nhiều địa phương. UBND xã Trường Thọ (An Lão) hiện đang quản lý, sử dụng khoảng 23,37 ha đất nông nghiệp, nằm rải rác ở cả 4 thôn; hầu hết được giao các hộ dân thuê thầu. Trước năm 2008, xã giao 84 hộ dân sử dụng dưới hình thức thuê thầu. Nguồn thu từ quỹ đất này được quy định: đối với đất hạng 1 xã thu khoảng 100 kg thóc/sào/năm, các hạng đất thấp hơn mức thu giảm dần chỉ còn 90, 80, 70 kg thóc/sào/năm. Tuy nhiên, theo nhiều hộ thuê thầu, mức thu này vẫn cao. Bởi phần lớn diện tích này chỉ sử dụng cấy lúa 2 vụ, chỉ có một số ít hộ đầu tư xây dựng gia trại, trang trại. Đất nông nghiệp công ích của xã manh mún, rải rác, khó cho việc quy vùng sản xuất quy mô lớn. Hiệu quả sử dụng đất không cao, nên người dân không mặn mà với việc thuê đất nông nghiệp của xã. Năm 2008, khi thời hạn ký kết hợp đồng gần hết, 27 hộ trong xã làm đơn xin trả lại đất.
Thu đấu thầu, thu khoán theo mùa vụ từ quỹ đất công ích và hoa lợi công sản khác là một nguồn thu chính của các xã, song do quản lý, sử dụng kém, nguồn thu từ quỹ đất này hạn chế. Theo báo cáo tình hình thu ngân sách của huyện An Lão năm 2009, việc thu từ quỹ đất công ích và hoa lợi công sản rất khó khăn. Năm 2008, huyện thu được 1,424 tỷ đồng từ quỹ đất công ích và hoa lợi khác, năm 2009 dự kiến thu 1,4 tỷ đồng nhưng kết quả thực hiện chỉ được 1,2 tỷ đồng, đạt 90% mức kế hoạch; năm 2010 huyện đặt kế hoạch thu 800 triệu đồng.
Xây dựng quy hoạch, kế hoạch sử dụng hợp lý
Vậy làm thế nào để sử dụng hiệu quả quỹ đất nông nghiệp công ích? Nâng cao hiệu quả quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất là giải pháp quan trọng. Nguyên nhân quan trọng khiến nguồn thu, hiệu quả sử dụng diện tích đất công ích không cao là do công tác quản lý, sử dụng quỹ đất công ích của các xã chưa chặt chẽ, thiếu quy hoạch, kế hoạch. Theo điều 74 Nghị định 181/2004/NĐ-CP đất nông nghiệp sử dụng vào mục đích công ích của xã, phường, thị trấn chưa sử dụng, UBND xã, phường, thị trấn giao hộ gia đình, cá nhân tại địa phương thuê để sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản theo hình thức đấu giá để nhận thầu. Thời hạn sử dụng đất đối với mỗi lần thuê không quá 5 năm. Tuy nhiên, thực tế thời hạn cho thuê của nhiều xã lên tới tới 10, 15, 20 năm. Trong khi đó, việc lập kế hoạch sử dụng đất hằng năm của các xã chưa theo kịp các yêu cầu về phát triển và nâng cao hiệu quả sử dụng đất. Các xã chưa có quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất phù hợp với phần đất nông nghiệp công ích. Rất nhiều diện tích đất nông nghiệp công ích là phần ruộng “xấu”, như đất ruộng trũng, đất nằm ở chân tre rìa làng. Đòi hỏi có kế hoạch chuyển đổi cơ cấu sản xuất phù hợp tổ chức quy vùng sản xuất quy mô lớn.
Thực tế chứng minh, do làm tốt công tác quản lý quy hoạch, xây dựng kế hoạch sử dụng đất tạo động lực thúc đẩy sự chuyển dịch cơ cấu sản xuất của địa phương. Điều này có thể thấy ở xã Tân Viên (An Lão). Năm 2003, thực hiện chủ trương đổi điền dồn thửa, xã Tân Viên quy hoạch hầu hết diện tích đất nông nghiệp công ích thành vùng tập trung ở khu cánh đồng Lò Vôi, Triều Cán, Bê Quay,… với tổng diện tích 30,87 ha, nằm cách xa khu dân cư. Toàn bộ diện tích này xã dành đấu thầu, cho thuê để phát triển kinh tế trang trại. Cùng với việc quy hoạch vùng sản xuất, huyện, xã quan tâm đầu tư cải thiện hệ thống hạ tầng khu trạng trại. Hiện nay, các trang trại của xã Tân Viên giải quyết việc làm 65 lao động với thu nhập 2 triệu đồng/người/tháng. Riêng 19 trang trại nuôi gà với tổng đàn 141 nghìn con/lứa đạt doanh thu 2,74 tỷ/lứa.
Từ thực tế ở xã Tân Viên, rõ ràng, để tăng cường công tác quản lý đất đai ở cơ sở, các xã phường, thị trấn cần đánh giá, xây dựng kế hoạch sử dụng đất hợp lý, báo cáo UBND quận, huyện phê duyệt quỹ đất này làm cơ sở tiến hành cho các gia đình, cá nhân thuê phát triển kinh tế theo quy định pháp luật. Bên cạnh đó, các xã, quy hoạch các mục đích sử dụng đất như: đất nghĩa trang, nghĩa địa, đất sản xuất nông nghiệp,…thành những khu tập trung, hạn chế việc sử dụng đất không đúng mục đích.
Nguyên Mai
