Phục chế xe cổ: Nghệ thuật và khoa học

Giải thưởng Best of Show tại  Pebble Beach Concours d’Élégance được tổ chức thường niên vào cuối tháng 8 tại California là một trong những giải thưởng đáng thèm muốn nhất đối với giới sưu tầm xe cổ. Để giành chiến thắng, chủ xe sẽ không chỉ mang tới cuộc thi những chiếc xe độc đáo của mình mà còn phải làm cho nó mang một sức sống mới.

Đây là một cuộc thi của nghệ thuật và sự xa xỉ. Để giành chiến thắng, người tham gia cuộc thi trước hết phải bỏ công sức và tiền bạc để sở hữu cho được một mẫu xe độc, đẹp và hiếm, thường là những chiếc xe ra đời từ trước Thế chiến thứ 2. Tiếp theo là công tác phục chế để đạt mang lại giá trị chân thức cao nhất cho chiếc xe. Công đoạn phục chế cũng hết sức công phu, có thể mất nhiều năm để nghiên cứu và thực hiện, đồng thời chi phí cũng không nhẹ nhàng chút nào. Số tiền dành cho việc phục chế có thể lên tới hàng trăm nghìn USD.

Tất nhiên, quá trình phục chế sẽ không thể thực hiện tại những xưởng sửa chữa xe thông thường. Đây không phải là lĩnh vực của những tay mơ mà cần sự tham gia của một nhóm các chuyên gia về phục chế xe cổ. Họ là các nhà nghiên cứu, nhà sử học, nghệ sỹ, nhà thám hiểm và nhà bảo tàng học - những người hội tụ đầy đủ kiến thức và niềm đam mê để có thể mang lại vẻ đẹp tươi mới cho những chiếc xe tưởng chừng già nua.

Vậy giữa những chiếc xe cổ tuyệt đẹp, bóng bẩy, đâu là điểm khác biệt để tạo nên một ứng viên tiềm năng cho chức vô địch tại Pebble Beach?

Theo kinh nghiệm của Don McLellan, một chyên gia thuộc tổ chức Phục chế xe RM tại Blenheim, Ontario, người đã tham gia phục chế cho một số mẫu xe giành giải thưởng cao nhất, thì một nhà vô địch tiềm năng phải hội đủ các yếu tố như: tính đặc trưng của thiết kế, lịch sử, nguồn gốc và tất nhiên phải là một chiếc xe loại hiếm. Chiếc 1931 Daimler Double Six có một không hai là một ví dụ điển hình của kiểu  xe dễ  giành  giải cao  nhất: dòng Daimler, 12 xy lanh phong cách Ăng lê với vẻ bóng bẩy, mạnh mẽ, và đáng sợ nhưng vẫn lịch lãm đã giành ngôi vương tuyệt đối trong cuộc  thi năm 2006.

Xe cổ là một hiện vật của lịch sử ngành sản xuất xe hơi, do đó để tái tạo và phục chế thành công trước hết nhà phục chế cần hiểu rõ những gì đặc trưng nhất trong thời kỳ chiếc xe sản xuất, hiểu về nhà sản xuất và các xu hướng về kiểu dáng xe... Do vậy, việc  đầu  tiên khi bắt tay phục  chế một chiếc xe là nghiên cứu lịch  sử chiếc xe. Cũng giống như công tác bảo  tàng, các nhà phục chế xe chuyên nghiệp thường có thư viện riêng, bao gồm các tài liệu gốc của nhà sản xuất, các mẫu quảng cáo, tranh ảnh về các kiểu, mẫu xe được phân loại khoa học theo từng dòng xe và thời kỳ lịch sử.

Các  bức  ảnh giúp rất nhiều  cho công tác  phục  chế. Chúng có  thể  là  ảnh  mẫu  của  nhà  sản  xuất, các bức ảnh lưu niệm của chủ xe cũ, thậm chí là hình ảnh về dây chuyền sản xuất lắp ráp. Hình ảnh dây chuyền sản xuất, lắp ráp của Mercedes-Benz 300SL Gullwing từ những năm 1950 được công ty phục chế Paul Russell & Company, ở Essex, Mass tìm thấy và lưu giữ. Bức ảnh cho thấy chiếc xe đã được lắp ráp như thế nào, bằng những dụng cụ gì. Các  nhà phục chế phải bỏ công tìm  kiếm, thu thập các bức ảnh nảy ở nhiều nguồn, từ các garage, hiệu buôn đồ cổ cho tới các buổi gặp gỡ trao đổi tư liệu với nhau.

Bộ sưu tập Nethercutt ở Bảo tàng Sylmar, bang California do Jack Nethercutt sáng lập nă m 1956 và tiếp tục được phát triển bởi con trai ông Jack Nethercutt Jrt, đã  6 lần đạt giải nhất tại Pebble Beach. Bảo  tàng có bộ phận chuyên trách thu thập, lưu giữ các tài liệu về phương pháp và quá trình phục chế để bổ sung vào hồ sơ của xe.

Công tác  lưu trữ này rất quan trọng vì một trong những yêu cầu để giành giải cao là phải đưa ra các  bằng chứng chứng minh là xe đã được sử dụng đúng vật liệu như nguyên gốc. Nhà phục chế chuẩn bị hồ sơ ghi lại toàn bộ quá trình phục chế đã thực hiện cũng như các nghiên cứu để chứng minh phương pháp đã tiến hành là phù hợp. “ Bạn bị coi có tội nếu không chứng minh được sự trong sạch của minh” là câu nói mà tất cả các thí sinh tham gia cuộc thi đẳng cấp thế giới – nơi mà mọi thứ đều bị đặt dấu hỏi này – luôn ghi nhớ.

Những tài liệu nghiên cứu về chiếc xe phái cho biết được những bí quyết nhà nghề nào đã được sử dụng để tạo nên chiếc xe. Ví dụ như việc cho tới năm những năm 1927 các họa tiết bằng crôm mới bắt đầu được sử dụng thay thế các chi tiết mạ niken và bạc.  Ông Stephen Babinsky, chủ xưởng phục chế Bernardsville tiết lộ việc xác định và sử dụng loại đinh ốc và bulông nào phù hợp là hết sức quan trọng.

Ví dụ, kiểu đinh ốc Phillips-head xuất hiện vào những năm 1930, do đó chúng không thể được sử dụng cho các xe sản xuất vào năm 1928. Một số nhà phục chế còn sử dụng máy móc và dụng cụ đúng như thời kỳ ra đời như kiểu búa gò Pettingell từ những năm 1920 để gò chỗ cong của tấm chắn phía trước nhằm mang lại vẻ đẹp cổ điển nguyên bản của chiếc xe. Những chuyên gia khác lại sử dụng các phương tiện hiện đại, nhờ tới sự trợ giúp của các chương trình máy tính để khôi phục thiết kế các chi tiết không còn tồn tại nữa.

Richard Fass chủ xưởng phục chế Stone Barn Inc. tại Vienna Áo cho rằng kinh nghiệm là vô giá.

“Bạn phải biết được thế nào là đúng, sai và làm thế nào để chứng minh điều đó”

Các mẫu xe cổ nguyên bản có sức quyến rũ riêng rất đặc biệt. Trên thực tế, tại Pebble Beach có hai loại giải thưởng. Giải Bảo tồn dành cho những mẫu xe nguyên bản đã cũ và bạc màu nhẹ. Giải thưởng còn lại dành cho dòng xe “Barn find” mà vẻ ngoài đã cho thấy rõ ràng dấu tích của thời gian và quá trình sử dụng. Chúng giống như bị bỏ quên nhiều năm trong một cái kho bỏ hoang: sơn bong tróc, lớp mạ crôm bạc phếch và nội thất xộc xệch. Thứ làm nên giá trị có một không hai của chúng chính là tính nguyên bản, nước sơn, các chi tiết vẫn y nguyên như khi xuất xưởng, không có chi tiết nào bị thay thế hay phục hồi. Những chiếc xe như vậy gần như vô giá.

Chiếc 1938 Bugatti Type 57  được bán đấu giá tới $825,500 vào năm ngoái. Tuy nhiên, người mua cũng cần thận trọng, đôi khi phải cần nhờ tới sự trợ giúp của các chuyên gia để có thể phân biệt giữa một chiếc xe chưa từng biết đến bàn tay của thợ cơ khí và một chiếc xe phục chế cũ. Ông Steve Tillack của hãng Redondo Beach, bang California, một chuyên gia về loại xe thể thao Italia và xe đua kể lại câu chuyện ông đã từng nhận được lời chào bán một mẫu xe nguyên bản cách đây vài năm. “Vào khoảng năm 1985, 1986, chúng tôi đã phục chế một chiếc Ferrari 250 GT Lusso tuyệt đẹp. Sau khi phục chế, người chủ lái xe về trưng bày chiếc xe, sau đó một vài lần đưa chiếc xe lại chỗ chúng tôi để bảo trì. Mười lăm năm trôi qua và người chủ xe qua đời. Sau đó, tôi nhận được một cuộc điện thoại đề nghị tôi mua một chiếc xe Lusso nguyên bản. Đó chính là là chiếc xe mà tôi đã phục chế”

• L.D.P