Đăng ký khởi sự kinh doanh vẫn gặp nhiều khó khăn
TS Lê Duy Bình - Giám đốc Economica Vietnam (một tổ chức hoạt động trong các lĩnh vực tư vấn phát triển, nghiên cứu kinh tế, phân tích chính sách và quản trị dự án) nhận định, cơ cấu của các doanh nghiệp (DN) tư nhân đăng ký chính thức có sự mất cân đối về cơ cấu. Trong số 940.000 DN đang hoạt động, phần lớn vẫn là DN nhỏ và siêu nhỏ, trong khi số lượng DN cỡ vừa còn hạn chế.
Cụ thể, khoảng 97% các DN khu vực tư nhân trong nước có quy mô siêu nhỏ và nhỏ. Các DN lớn chỉ chiếm 1,5% tổng số. Đáng chú ý, theo TS. Lê Duy Bình, các DN quy mô vừa chỉ chiếm 1,5%, tạo ra cơ cấu DN “bất thường” khi so sánh với cơ cấu của khu vực DN khác như tại Nhật Bản, Đài Loan (Trung Quốc) và Hàn Quốc. Hiện tượng “thiếu DN cỡ vừa”, tức là tình trạng các DN có quy mô trung bình có số lượng rất ít ỏi, là một điều đáng quan ngại.
TS Bình đánh giá “thiếu DN cỡ vừa” là một biểu hiện cho thấy có rất ít DN nhỏ đã lớn lên để trở thành DN quy mô vừa. Nguyên nhân là do hạn chế về hiệu quả hoạt động của các DN nhỏ và do những khó khăn của môi trường kinh doanh bên ngoài. Các DN nhỏ thiếu năng lực cũng như động cơ và tham vọng phát triển về quy mô. Hiện tượng “thiếu DN cỡ vừa” cũng cho thấy sẽ không có nhiều DN quy mô vừa phát triển thành DN quy mô lớn trong trung hạn.
Bên cạnh đó, tính phi chính thức của khu vực KTTN còn rất cao. Bởi bên cạnh 940.000 DN đang hoạt động theo Luật DN, còn có hơn 5 triệu hộ kinh doanh cá thể, hàng trăm ngàn cá nhân kinh doanh, buôn bán, sản xuất nhỏ lẻ không đăng ký. Đây chính là đội ngũ được kỳ vọng sẽ bổ sung vào khối DN để có thể đạt mục tiêu 2 triệu DN vào năm 2030. Tuy nhiên, việc “đẩy” khối hộ kinh doanh, kinh doanh cá thể thành DN đang gặp rất nhiều khó khăn.
Nguyên nhân lớn nhất khiến hàng triệu hộ kinh doanh “không chịu lớn” đã được đề cập đến trong nhiều năm nay, đó chính là thủ tục hành chính (TTHC). Mới đây, Báo cáo khảo sát thực trạng cung cấp thực hiện hành chính cho DN năm 2024 (gọi tắt là Báo cáo) do Ban Nghiên cứu Phát triển KTTN (Ban IV) thuộc Hội đồng tư vấn cải cách hành chính của Thủ tướng Chính phủ càng khẳng định điều này. Theo báo cáo này, khó khăn trong thực hiện TTHC và đáp ứng các quy định pháp luật là một trong ba nhóm vấn đề khó khăn lớn nhất mà DN đối diện với 44,4% tổng số DN tham gia khảo sát lựa chọn.
Cần có các chính sách có tính kiến tạo để hộ kinh doanh “lớn lên”
Theo báo cáo của Ban IV, một trong những vấn đề nổi bật mà các DN phản ánh là quy trình TTHC trong khởi sự kinh doanh chưa được thực hiện đồng bộ và nhất quán giữa các địa phương. Mặc dù Chính phủ đã thực hiện nhiều cải cách nhằm đơn giản hóa thủ tục nhưng hộ kinh doanh, DN tại Hà Nội và nhiều tỉnh, thành khác phản ánh thực tế vẫn gặp khó khăn trong quá trình khởi sự kinh doanh.
Trước thực tế này, Việt Nam đã thực hiện một số cải cách. Theo đó, thay vì thực hiện 4 thủ tục tại 4 cơ quan khác nhau, DN sẽ chỉ phải chuẩn bị 1 bộ hồ sơ, kê khai 1 biểu mẫu, thực hiện thủ tục tại 1 cơ quan và nhận 1 kết quả. Các cơ quan sẽ chia sẻ thông tin với nhau thông qua mạng điện tử giữa các hệ thống dữ liệu của mỗi cơ quan. Kết quả, về mặt quy định, quy trình khởi sự kinh doanh ở Việt Nam giảm xuống còn tối thiểu 3 thủ tục với thời gian thực hiện
6 ngày.
Tuy nhiên, theo Báo cáo, thực tế phản ánh của DN khi thực hiện nhóm TTHC này cho thấy vẫn còn những vấn đề ở khâu thực thi, khiến thời gian và chi phí tuân thủ có sự khác biệt giữa các địa phương và thường không bảo đảm được theo quy định. Đặc biệt, nhiều DN nhỏ phản ánh rằng quy định về các giấy phép con và điều kiện kinh doanh là trở ngại lớn nhất khi bắt đầu hoạt động kinh doanh. Việc phải xin nhiều giấy phép từ nhiều cơ quan khác nhau làm chậm quá trình gia nhập thị trường của DN, đặc biệt đối với các DN nhỏ vốn hạn chế về nguồn lực.
Do đó, để thúc đẩy sự phát triển của KTTN, cần có các chính sách có tính kiến tạo để hộ kinh doanh trong khu vực phi chính thức chuyển đổi thành DN, để các DN vừa và nhỏ chuyển đổi thành DN quy mô lớn hơn, để các DN lớn sẽ nâng cao được năng lực và trở thành động lực, hạt nhân tăng trưởng của một ngành, một khu vực hay một cụm DN.
TS Bình đánh giá, sự tập trung gần đây vào khu vực KTTN dường như mới chủ yếu là vào các DN tư nhân được đăng ký chính thức, đặc biệt là các tập đoàn DN tư nhân lớn. Do đó, để tổng hợp được sức mạnh và lực lượng KTTN, các chính sách phát triển KTTN trong thời gian tới cần quan tâm mạnh mẽ hơn nữa tới các DN nhỏ và siêu nhỏ, tới vấn đề phát triển các DN cỡ vừa và tới khu vực cơ sở kinh tế, các chủ thể kinh doanh vẫn đang được coi là phi chính thức hoặc bán chính thức như hộ kinh doanh và các cá nhân kinh doanh. “Phát triển được các chủ thể kinh tế ở khu vực này có ý nghĩa quan trọng không kém đối với việc phát huy được vai trò của các DN lớn, tập đoàn tư nhân lớn” - ông Bình nói.
