Pháp luật hình sự đã tiếp cận sát hơn với các chuẩn mực quốc tế

Từ khi ra đời đến nay, Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 1999 là công cụ hữu hiệu của Nhà nước Việt Nam trong việc quản lý xã hội, phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm… Tuy nhiên, những vướng mắc bất cập của BLHS sau 12 năm thi hành và bối cảnh hiện nay đã đặt ra yêu cầu phải sửa đổi, bổ sung BLHS để đáp ứng những đòi hỏi của đất nước trong tình hình mới.

Khó có thể bảo vệ quyền và lợi ích cho công dân

Về cơ bản các quy định của BLHS hiện hành đã tạo cơ sở pháp lý toàn diện và đầy đủ để các cơ quan tiến hành tố tụng sử dụng trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm. Báo cáo của các Bộ, ngành cũng đánh giá, công tác thi hành BLHS đạt được những kết quả nhất định, các cơ quan tiến hành tố tụng ở các cấp đã triển khai và thực hiện nghiêm túc các quy định của BLHS.

Riêng báo cáo của ngành Tòa án còn khẳng định, hoạt động áp dụng các quy định của BLHS đã thể hiện tinh thần chủ động phòng ngừa và kiên quyết đấu tranh chống tội phạm, qua đó bồi dưỡng mọi công dân tinh thần, ý thức làm chủ xã hội, ý thức tuân thủ pháp luật; công tác xét xử cũng có nhiều chuyển biến tích cực, bảo đảm về chất lượng và số lượng giải quyết án, đảm bảo công bằng trong xét xử, bản án tuyên được người dân đồng tình ủng hộ…

Tuy nhiên, trong điều kiện phát triển nhanh về kinh tế - xã hội, nhất là trước nhu cầu hội nhập quốc tế, BLHS đã và đang bộc lộ không ít vướng mắc, bất cập như chưa nêu khái niệm pháp lý rõ ràng về người tổ chức, người xúi giục và người giúp sức; chưa xác định rõ nguyên tắc cá thể hóa hình phạt nhằm bảo đảm sự công bằng giữa hành vi phạm tội, tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội với hình phạt áp dụng áp dụng trong vụ án có đồng phạm…

Bên cạnh đó, một số hành vi nguy hiểm phát sinh trong quá trình hội nhập quốc tế, nhưng vẫn chưa được hình sự hóa hoặc chưa được hình sự hóa một cách đầy đủ như hành vi lạm dụng lao động trẻ em, đối xử tàn tệ để bóc lột sức lao động trẻ em; thành lập hoặc tham gia vào tổ chức tội phạm; tham ô, hối lộ trong lĩnh vực tư, hối lộ công chức nước ngoài, làm giàu bất hợp pháp…

Tại Diễn đàn Đối thoại chính sách về pháp luật hình sự trong thời kỳ hội nhập ở Việt Nam do Bộ Tư pháp và UNDP phối hợp tổ chức vào hôm qua – 29/8, Giám đốc quốc gia Cơ quan phòng chống ma túy và tội phạm của Liên hợp quốc Zhuldyz Akisheva nhận định, BLHS hiện hành của Việt Nam chỉ truy cứu trách nhiệm đối với cá nhân người phạm tội, không truy cứu trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân trong khi đây là nội dung rất quan trọng của pháp luật hình sự của nhiều nước trên thế giới. Đại diện Đại sứ quán Thụy Sỹ thì bình luận, nhiều quy định trong BLHS còn chung chung, chưa rõ ràng, khó có thể bảo vệ quyền và lợi ích cho công dân…

Tội phạm về kinh tế, tài sản sẽ ít bị tử hình

Tại Diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Hoàng Thế Liên nhấn mạnh: “Với vai trò là cơ quan được giao chủ trì soạn thảo Dự án BLHS sửa đổi, Bộ Tư pháp đang tích cực nghiên cứu, chuẩn bị tài liệu sửa đổi BLHS”. Đại diện Bộ Tư pháp đã chia sẻ với các đối tác tư pháp một số định hướng sửa đổi để BLHS tiếp cận sát hơn với các chuẩn mực quốc tế như hạn chế phạm vi áp dụng hình phạt tử hình; tiếp tục hoàn thiện chính sách hình sự về người chưa thành niên (NCTN); nghiên cứu khả năng bổ sung quy định về trách nhiệm hình sự của pháp nhân…

Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự Hành chính (Bộ Tư pháp) Nguyễn Thị Kim Thoa cho biết thêm, Bộ cũng đề xuất sửa đổi các quy định của BLHS về biện pháp tịch thu tài sản do phạm tội mà có cũng như sửa đổi rất nhiều quy định của Phần các tội phạm.

Liên quan đến nhu cầu nội luật hóa các quy định của Công ước quốc tế về quyền trẻ em trong chính sách hình sự tới đây đối với NCTN, Phó Viện trưởng VKSNDTC Trần Công Phàn cho rằng: BLHS cần bổ sung, hoàn thiện các nguyên tắc xử lý đối với NCTN phạm tội theo hướng bảo đảm lợi ích tốt nhất cho NCTN, đồng thời có cơ chế bảo vệ tốt hơn cho NCTN là nạn nhân của tội phạm. Không những thế, nên tăng cường áp dụng các hình phạt không tước tự do như cảnh cáo, cải tạo không giam giữ… đối với NCTN từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phạm tội ít nghiêm trọng, phạm tội nghiêm trọng, NCTN từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phạm tội rất nghiêm trọng. Đặc biệt, “nghiên cứu sửa đổi, bổ sung các quy định về tội phạm liên quan đến xâm hại tình dục trẻ em, bảo đảm mọi hành vi xâm hại tình dục đều bị xử lý, mọi đối tượng phạm tội đều bị trừng trị” – ông Phàn kiến nghị.

Nhiều đối tác tư pháp bày tỏ sự hoan nghênh định hướng thu hẹp phạm vi áp dụng hình phạt tử hình, nhất là đối với những tội phạm liên quan đến kinh tế, tài sản. Tuy nhiên, một trong những nội dung sửa đổi được các đối tác quan tâm là Việt Nam cần nội luật hóa Công ước của Liên hợp quốc về chống tham nhũng, trong đó hình sự hóa hành vi tham nhũng của pháp nhân và làm giàu bất chính cũng như hoàn thiện hơn nữa các quy định về phòng chống rửa tiền.

Thư Giang