Phan Thanh - người chiến sĩ của dân chúng

Nhân kỷ niệm 70 năm Ngày mất Nhà trí thức cách mạng Phan Thanh (1-5-1939 - 1-5-2009), sáng ngày 28-4, Thường trực Thành ủy Đà Nẵng đã tổ chức Hội thảo khoa học về nhà trí thức cách mạng nổi tiếng này. Dưới sự chủ trì của các đồng chí: Phan Diễn, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Thường trực Ban Bí thư; Nguyễn Bá Thanh, Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Thành ủy, Chủ tịch HĐND thành phố; Nhà sử học Dương Trung Quốc, Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, cùng với sự tham dự của các đồng chí:

	Quang cảnh Hội thảo.   Ảnh: N.T

Trần Thọ, Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Đà Nẵng; Nguyễn Văn Sĩ, Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy, Chủ tịch HĐND tỉnh Quảng Nam; Trương Quang Nghĩa, Phó Bí thư Thành ủy; Trần Văn Minh, Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng... hội thảo đã thu hút sự tham gia của các nhà khoa học, nhà nghiên cứu lịch sử, văn hóa cùng gia đình và gia tộc của nhà trí thức Phan Thanh. Từ đó, hội thảo đã làm sáng tỏ những vấn đề chung quanh Nhà trí thức cách mạng - người chiến sĩ của dân chúng, người có sự đóng góp tích cực vào sự nghiệp cách mạng Việt Nam trong giai đoạn 1936-1939.
   
Ngay trong bài phát biểu đề dẫn hội thảo, đồng chí Nguyễn Bá Thanh đã nhấn mạnh “Cuộc đời và sự nghiệp của Phan Thanh là cuộc đời và sự nghiệp của một con người trí thức cách mạng vì Nước, vì Dân. Nhân dân đã đồng lòng đưa Phan Thanh lên vũ đài chính trị và Phan Thanh đã trở thành một chiến sĩ cách mạng tiêu biểu và tài năng, đấu tranh cho các quyền lợi dân sinh, dân chủ của nhân dân”.

Chính trên nền tảng của đề dẫn đó, GS.NGND Đinh Xuân Lâm, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam trong bài tham luận của mình, đã trích dẫn lại câu phát biểu của Phan Thanh tại Hội đồng thành phố Hà Nội năm 1938 để thấy rõ hơn mục tiêu hành động vì dân của ông: “Nếu làm chính trị là đòi hỏi một sự công bằng xã hội lớn hơn, là tố cáo trong một cuộc họp bất kỳ nào đó những đặc lợi đáng phẫn nộ không thể biện minh được, là bảo vệ lợi  ích của những người lao động, những người thợ, người làm công, những viên chức, những tiểu thương, tiểu chủ, của những người cùng khổ mà người ta còn chưa nhận thức đầy đủ những giá trị và quyền lợi của họ, thế thì thưa các ngài, chúng tôi không sợ gì để nói là chúng tôi sẽ kiên quyết làm chính trị”.

GS Đinh Xuân Lâm đã gắn kết câu nói ấy trên tinh thần “nghiên cứu, tìm hiểu cuộc đời hoạt động yêu nước cách mạng của nhà trí thức tiêu biểu Phan Thanh, trước hết cần nắm vững các đặc điểm của thời đại ông sống và hoạt động (...). Đó là thời kỳ vận động dân chủ, thời kỳ quan trọng của lịch sử dân tộc đã tạo nên bước chuyển cho cách mạng Việt Nam từ chỗ thoái trào trở thành một cao trào mạnh mẽ và sâu rộng”.

Chính vì thế, GS Đinh Xuân Lâm khẳng định, nhờ vào tài năng, nhân cách và uy tín, Phan Thanh đã trở thành một chiến sĩ Xã hội trụ cột của phong trào dân chủ, thực hiện một cách xuất sắc chủ trương, đường lối của Đảng Cộng sản, và vì vậy đóng vai trò cầu nối giữa những người Xã hội (Phan Thanh là đảng viên Đảng Xã hội) với những người Cộng sản và dân chúng cần lao, nên đã được suy tôn danh hiệu cao quý là “người chiến sĩ của dân chúng”.

Còn PGS.TS Đỗ Bang, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Thừa Thiên-Huế, nhìn nhận về một Phan Thanh “đại biểu cho lợi ích của nhân dân” đã nêu lên những dẫn chứng thuyết phục từ tuyên ngôn chính trị được thể hiện trong “Chương trình hành động của dân biểu Phan Thanh” đến những nội dung tranh luận tại Hội đồng Kinh tế-Tài chính Đông Dương mà ông là một trong những ủy viên của hội đồng. Trong suốt thời gian hoạt động nghị trường, Phan Thanh luôn đấu tranh cho mục tiêu mà mình đặt ra, trong đó luôn chú trọng đến đời sống nhân dân cần lao, không chỉ từ việc chống chính sách thuế khóa hà khắc của thực dân Pháp, mà xa hơn là chăm lo sự nghiệp giáo dục, y tế, xây dựng một xã hội dân chủ...

Sự cương quyết, nhất quán trên con đường đó của Phan Thanh đã được Nhà nghiên cứu Hải Ngọc Thái Nhân Hòa (thành phố Hồ Chí Minh) nêu dẫn chứng từ phiên họp Hội đồng thành phố Hà Nội (năm 1939). Tại phiên họp này, Phan Thanh phát biểu tranh luận một số vấn đề liên quan đến lợi ích của nhân dân lao động nước ta trước chính sách kinh tế-xã hội bóp nghẹt của nhà cầm quyền Pháp và phản đối việc tăng ngân sách bằng cách tăng thuế đánh vào người lao động. Chủ tọa phiên họp đã hăm dọa: “Ông nói như vậy là ông làm chính trị đấy!”. Phan Thanh liền đáp lại: “Nếu bênh vực quyền lợi chính đáng của người dân là làm chính trị, thì chúng tôi sẽ kiên quyết làm chính trị”.

Cũng trên tinh thần “Vì dân” nhất quán đó của Phan Thanh, Th.S Lưu Anh Rô đã có tham luận với chủ đề “Tư tưởng “Vì dân” của Phan Thanh trong phong trào “dân sinh, dân chủ” do Đảng khởi xướng”. Theo Th.S Lưu Anh Rô, thì “có thể nói, việc chuyển đổi mạnh mẽ tư tưởng “vì dân” trong Phan Thanh từ tư tưởng “dân vi bản” của Nho giáo, đến sự tiếp nhận triết học từ phương Tây và được làm mới bằng tư tưởng Chủ nghĩa Mác - Lênin do Nguyễn Ái Quốc truyền về nước (...) Tư tưởng “vì dân” của Phan Thanh hay nói rộng ra là cuộc đấu tranh “dân sinh, dân chủ” do Đảng lãnh đạo qua ông nghị Phan Thanh đã trở thành sự đấu tranh đòi lật đổ chế độ thuộc địa, đánh đổ chính quyền phong kiến Nam triều, là con đường đúng đắn nhất, triệt để nhất để giải phóng dân tộc (...).

Cuộc đời hoạt động “vì dân” của Phan Thanh vừa phản ánh sinh động những giá trị chung của ý thức dân tộc, vừa cổ vũ và động viên mạnh mẽ tinh thần “dân chủ, dân quyền” do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng đến với người dân mất nước, làm cho nó thêm phần đặc sắc và riêng biệt”.

Chính từ tấm lòng một đời vì nước, vì dân đó, nên khi trái tim tài năng và nhiệt huyết đấu tranh của người chiến sĩ trẻ đang hồi sung sức ngừng đập vào ngày 1-5-1939, đã để lại tình cảm sâu nặng trong lòng mọi người, nhất là giới lao động. Tham luận “Phan Thanh - Vị đại biểu của dân tại Viện Dân biểu Trung kỳ” của Th.S Nguyễn Xuyên đã dẫn những bằng chứng sinh động để khẳng định “Phan Thanh sống trong lòng người dân” qua những bài báo, bài vè, những tư liệu của Đảng cũng như của nhân dân; trong đó có bài “Vè Phan Thanh” ca ngợi công đức và thương tiếc ông, đồng thời vận động dân chúng bầu cho những người thuộc phái Phan Thanh ứng cử vào Viện Dân biểu Trung kỳ “Đám tang long trọng lạ thường/ Hàng vạn quần chúng chật đường đi đưa/ Người người đau đớn ngẩn ngơ/ Thương thân chiến sĩ bao giờ cho nguôi/ Đưa anh lòng những ngậm ngùi/ Hai hàng nước mắt sụt sùi không yên (...) Hỡi ôi, anh nghị Phan Thanh/Vì đâu nên nỗi anh đành mạng vong?/ Nói ra lắm nỗi đau lòng/ Từ nay vắng bóng anh trong nghị trường...”.

Để thể hiện tinh thần “vì nước, vì dân” ngay trong nghị trường của thực dân Pháp cũng như trong vai trò của một nhà giáo, nhà báo, nhà chính trị của Phan Thanh... các ý kiến tại hội thảo đều khẳng định, Phan Thanh là một con người xuất chúng, được sinh ra từ vùng đất địa linh nhân kiệt Bảo An (Quảng Nam).
 
Từ cái nôi truyền thống đó, Phan Thanh đã nỗ lực trong học tập và rèn luyện, và đặc biệt, là ông đã có những sự chọn lựa đúng đắn như: Chọn Hà Nội để lập thân và hoạt động, chọn Đảng Xã hội để tham gia nhưng hoạt động trên tinh thần của một người Cộng sản, chọn nghị trường để đấu tranh một cách quyết liệt, thể hiện được quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản... như trong tham luận của các nhà nghiên cứu Nguyễn Đình An, Vũ Quang Thành... khẳng định.

Các nhà nghiên cứu đều cho rằng, Phan Thanh là một tấm gương tự học, tự nâng cao trình độ để phát huy tài năng, bản lĩnh, khí phách của con người xứ Quảng. Từ ý chí và nghị lực đó, một Phan Thanh khí phách đã để lại trong lòng dân chúng một hình ảnh hết lòng, hết sức, tận tụy phục vụ nhân dân, phục vụ cho mưu cầu tự do, dân chủ, độc lập của dân tộc, trong một bối cảnh lịch sử hết sức đặc biệt của cách mạng Việt Nam.

Tấm gương đó là một bài học lớn cho các thế hệ hôm nay học hỏi nhiều điều.

Đồng chí PHAN DIỄN, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, nguyên Thường trực Ban Bí thư: ...Hội thảo lần này đã cho chúng ta biết rõ thêm những hoạt động yêu nước, sôi nổi, đầy tinh thần trách nhiệm, rất dũng cảm và cũng vô cùng khôn khéo, sắc sảo của Phan Thanh và các đồng chí, đồng nghiệp của ông, dưới sự lãnh đạo của Đảng; sự hậu thuẫn, đồng tình và yêu mến mà các tầng lớp dân chúng dành cho họ.   Tất cả đã khiến cho chúng ta cảm thấy những con người, những sự việc của hơn 70 năm về trước như hiển hiện ra sinh động trước mắt; làm cho chúng ta không khỏi cảm thấy thán phục, tự hào về lòng yêu nước, tinh thần đấu tranh quả cảm, kiên cường, tấm lòng sôi nổi, nhiệt huyết và sự thông minh tài giỏi của cả một thế hệ những người lớp trước trong thời kỳ 1936-1939. Chúng ta càng thêm khâm phục, tự hào về sự sáng suốt của Đảng ta khi đó đã rất nhạy bén, kịp thời thay đổi sách lược cách mạng: điều chỉnh mục tiêu và khẩu hiệu đấu tranh.   Trước mắt, xác định lại đối tượng chính của cách mạng; mở rộng tối đa có thể được hàng ngũ cách mạng; thay đổi phương pháp, hình thức và tổ chức đấu tranh phù hợp với những biến đổi của tình hình, tận dụng điều kiện mới, thời cơ mới của cách mạng vừa mới xuất hiện...

“Hội thảo lần này diễn ra trên chính quê hương Phan Thanh, tôi nghĩ rằng, nó sẽ đóng góp thêm cái nhìn phong phú, đa dạng, làm cho nhận thức lịch sử biện chứng và cụ thể hơn, ý nghĩa tác động gần gũi hơn với đời sống hôm nay. Nhưng quan trọng nhất là hội thảo đã làm sâu sắc hơn bài học lớn của chúng ta không chỉ trong sự nghiệp giải phóng dân tộc mà trong chính sự nghiệp xây dựng quê hương, đất nước, đó là làm sao huy động được tất cả lòng yêu nước của toàn dân vào sự nghiệp chung, đặt lợi ích dân tộc là lợi ích cao cả. Sức mạnh của Đảng trong quá khứ cũng sẽ là sức mạnh trong hôm nay nếu chúng ta vận dụng được tính chất có tính quy luật ấy”. (Nhà sử học DƯƠNG TRUNG QUỐC - Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam)

NGUYỄN THÀNH