Phân quyền cho địa phương trong việc thành lập Trung tâm và Chi nhánh Trợ giúp pháp lý: Nâng cao hiệu quả, gần dân, sát thực tiễn

Cụ thể, Trung tâm TGPL nhà nước là đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc Sở Tư pháp, do Ủy ban nhân dân cấp tỉnh thành lập, có tư cách pháp nhân, con dấu, trụ sở và tài khoản riêng. Mỗi tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương sẽ có ít nhất một Trung tâm TGPL. Căn cứ nhu cầu và điều kiện thực tiễn tại địa phương, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh có quyền quyết định số lượng Trung tâm phù hợp. Đồng thời, Trung tâm TGPL nhà nước có thể lập Chi nhánh, là đơn vị phụ thuộc, với Trung tâm chịu trách nhiệm toàn bộ hoạt động của Chi nhánh. Việc thành lập Chi nhánh cũng do Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp tỉnh quyết định, dựa trên nhu cầu và điều kiện thực tế.

Tác động đối với hệ thống pháp luật

Việc phân quyền này vừa đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất với quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương, vừa góp phần tăng cường tính linh hoạt của pháp luật. Cụ thể, các địa phương sẽ chủ động điều chỉnh số lượng Trung tâm và Chi nhánh sao cho phù hợp với đặc điểm, yêu cầu thực tế, từ đó nâng cao hiệu quả thực thi Luật TGPL. Việc này giúp luật pháp trở nên sát với thực tiễn, giảm bớt áp lực cho Trung ương trong việc phải quy định cứng nhắc về số lượng, vị trí và quy mô hoạt động của các Trung tâm TGPL.

Đồng thời, để bảo đảm tính đồng bộ trong hệ thống pháp luật, việc sửa đổi khoản 1 và khoản 2 Điều 11 Luật TGPL sẽ đi kèm với việc rà soát, điều chỉnh các văn bản hướng dẫn thi hành, đặc biệt là Nghị định 144/2017/NĐ-CP. Sự điều chỉnh này sẽ giúp thống nhất các quy định pháp lý, tránh chồng chéo, đồng thời tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho địa phương chủ động trong việc triển khai TGPL.

Tác động kinh tế - xã hội

Về kinh tế, việc phân quyền giúp các tỉnh, thành phố phân bổ nguồn lực hợp lý và sử dụng hiệu quả hơn. Khi địa phương chủ động quyết định số lượng Trung tâm TGPL và Chi nhánh dựa trên diện tích, dân số, số vụ việc TGPL, số người thuộc diện được TGPL, các nguồn lực về nhân lực, ngân sách và cơ sở vật chất sẽ được tối ưu hóa. Điều này không chỉ giảm lãng phí, tránh tình trạng nơi thừa, nơi thiếu Trung tâm hay Chi nhánh, mà còn nâng cao chất lượng dịch vụ pháp lý đến người dân.

Việc bố trí Trung tâm, Chi nhánh gần dân còn giúp giảm chi phí đi lại, thời gian và các rào cản về khoảng cách, đặc biệt cho những người dân thuộc nhóm yếu thế như người cao tuổi, người khuyết tật, đồng bào dân tộc thiểu số, và cư dân ở vùng sâu, vùng xa. Điều này không chỉ tạo thuận lợi trong việc tiếp cận dịch vụ pháp lý, mà còn nâng cao nhận thức pháp luật, góp phần hạn chế các xung đột, tranh chấp phát sinh do thiếu thông tin và kiến thức pháp luật.

Về mặt xã hội, việc phân quyền giúp Trung tâm và Chi nhánh thuận tiện hơn trong việc phối hợp với các cơ quan tiến hành tố tụng và chính quyền cơ sở. Đội ngũ người thực hiện TGPL tại chỗ sẽ phát huy hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng tư vấn pháp luật, giải quyết các vấn đề pháp lý kịp thời cho người dân. Đồng thời, việc này tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động truyền thông pháp luật, nâng cao nhận thức cộng đồng về quyền và nghĩa vụ pháp lý, góp phần xây dựng xã hội công bằng, minh bạch.

Tuy nhiên, để tránh việc phân tán nguồn lực, chồng chéo trong quản lý và giảm hiệu quả hoạt động, việc quyết định số lượng Trung tâm và Chi nhánh phải dựa trên đánh giá nhu cầu thực tế, đặc điểm địa phương và năng lực vận hành của cơ sở. Các cơ quan quản lý cần xây dựng tiêu chí rõ ràng, khoa học để hướng dẫn địa phương trong việc triển khai.

Tác động về giới và nhóm yếu thế

Chính sách phân quyền này đặc biệt có ý nghĩa trong việc nâng cao cơ hội tiếp cận TGPL cho phụ nữ và các nhóm yếu thế. Ở vùng nông thôn, miền núi, việc đặt Trung tâm và Chi nhánh gần dân sẽ giúp họ tiếp cận thông tin pháp luật một cách thuận tiện, giảm thiểu các rào cản về khoảng cách địa lý. Trợ giúp viên pháp lý và cán bộ địa phương cũng không phải di chuyển quá xa, giảm áp lực về đời sống sinh hoạt và gia đình, đặc biệt đối với phụ nữ.

Tuy nhiên, trong quá trình bố trí, cần đảm bảo công bằng giới trong việc phân bổ nguồn lực và vị trí làm việc, tránh tạo ra bất bình đẳng trong cơ hội nghề nghiệp. Việc này cũng góp phần giảm thiểu các rủi ro về bạo lực giới, tăng cường khả năng bảo vệ quyền lợi của phụ nữ và nhóm yếu thế trong cộng đồng.

Tác động về thủ tục hành chính

Chính sách phân quyền không làm phát sinh thêm thủ tục hành chính, mà ngược lại, tăng tính chủ động cho địa phương, giúp họ đáp ứng nhu cầu thực tế nhanh chóng và linh hoạt hơn. Bộ Tư pháp sẽ thiết lập cơ chế kiểm tra, giám sát và đánh giá để bảo đảm hiệu quả, hạn chế sự tùy tiện trong áp dụng luật, đồng thời hỗ trợ địa phương triển khai chính sách một cách thống nhất và minh bạch.

Việc phân quyền cho địa phương quyết định số lượng Trung tâm và Chi nhánh TGPL là bước tiến quan trọng, hướng tới một hệ thống TGPL hiệu quả, gần dân, sát thực tiễn và nhân văn. Đây là minh chứng rõ ràng cho phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng phục vụ, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân trên toàn quốc. Với cơ chế này, TGPL không chỉ trở thành dịch vụ pháp lý dễ tiếp cận mà còn là công cụ hữu hiệu để nâng cao nhận thức pháp luật, thúc đẩy công bằng xã hội và bảo đảm quyền con người, đặc biệt cho các nhóm yếu thế.