ĐỔI MỚI CÔNG TÁC XÂY DỰNG VÀ THI HÀNH PHÁP LUẬT

PGS.TS Nguyễn Ngọc Hà: Cần nghiên cứu miễn trách nhiệm hình sự cho nhà khoa học

PGS.TS Nguyễn Ngọc Hà, Viện trưởng Viện Nghiên cứu sáng tạo, giảng viên Khoa Luật (Trường Đại học Ngoại thương).
PGS.TS Nguyễn Ngọc Hà, Viện trưởng Viện Nghiên cứu sáng tạo, giảng viên Khoa Luật (Trường Đại học Ngoại thương).
(PLVN) - Nhấn mạnh Nghị quyết 193/2025/QH15 của Quốc hội đã tháo gỡ “điểm nghẽn” về thể chế để phát triển khoa học công nghệ (KHCN) và đổi mới sáng tạo (ĐMST) của Việt Nam, PGS.TS Nguyễn Ngọc Hà, Viện trưởng Viện Nghiên cứu sáng tạo, giảng viên Khoa Luật (Trường Đại học Ngoại thương) cho rằng, truy cứu trách nhiệm hình sự cũng là một rủi ro có thể làm ảnh hưởng đến tâm lý, khả năng dấn thân của tổ chức, cá nhân hoạt động khoa học. Do đó, nếu tháo gỡ được rủi ro này có thể sẽ tạo ra sự yên tâm lớn hơn cho nhà nghiên cứu.

Tháo gỡ “điểm nghẽn” về thể chế

Nghị quyết 193/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phát phát triển KHCN, ĐMST và chuyển đổi số quốc gia vừa được Quốc hội thông qua đang là chủ đề được nhiều người quan tâm.

Trao đổi với Báo PLVN về vấn đề này, PGS.TS Nguyễn Ngọc Hà nhận định, “điểm nghẽn” về thể chế trong thời gian qua đã hạn chế khá nhiều sự phát triển của KHCN&ĐMST của Việt Nam. Do đó, Nghị quyết số 193 là một bước đi đúng đắn, thể hiện ở một số khía cạnh.

Cụ thể, Nghị quyết tập trung tháo gỡ những “điểm nghẽn” quan trọng về mặt thể chế (như quyền thành lập DN của cơ sở giáo dục công lập để thương mại hóa kết quả nghiên cứu; chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học (NCKH); sử dụng cơ chế quỹ hay khoán chi trong thực hiện NCKH; quyền sở hữu, quản lý, sử dụng kết quả nghiên cứu; thương mại hóa kết quả nghiên cứu; ưu đãi thuế…).

“Thực hiện được tốt những cơ chế thí điểm này có thể mang lại một môi trường thuận lợi hơn nhiều cho việc thực hiện hoạt động KHCN&ĐMST”, PGS Hà nói.

Bên cạnh đó, việc thử nghiệm những cơ chế này là cần thiết để có những đánh giá, rút kinh nghiệm trước khi thể chế hóa bằng những quy định chính thức, như tích hợp vào trong dự thảo Luật KHCN&ĐMST và những văn bản luật liên quan.

Chấp nhận rủi ro không đồng nghĩa với việc dễ dãi

Theo PGS.TS Hà, NCKH với mục đích khám phá ra những tri thức mới, những điều mới, bí ẩn nằm ngoài hiểu biết hiện tại của con người, hàm chứa nhiều rủi ro với tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu.

Một nghiên cứu có thể phải trải qua một giai đoạn thực hiện dài, với nhiều biến động làm ảnh hưởng đến kết quả nghiên cứu và làm cho nhà nghiên cứu có thể không đạt được kết quả như mong muốn, dù đã đầu tư nhiều công sức, tiền của, tài chính…

Trong khi đó, với những NCKH sử dụng ngân sách nhà nước, với những ràng buộc về trách nhiệm khi sử dụng tài sản nhà nước và để giảm thiểu rủi ro, trách nhiệm; nhà nghiên cứu có thể chỉ đặt ra những mục tiêu khiêm tốn, dễ đạt được với kết quả NCKH không cần tạo ra quá nhiều cách biệt với hiểu biết hiện tại. Điều này làm cho kết quả NCKH có thể ít mang tính đột phá, khó mang lại những chuyển biến mạnh mẽ cho sự phát triển kinh tế - xã hội.

Do đó, việc chấp nhận rủi ro trong NCKH sẽ cho phép nhà nghiên cứu có thể tiến hành những nghiên cứu để đạt được kết quả mang tính vượt bậc, dẫn dắt.

Tuy nhiên, chấp nhận rủi ro trong NCKH không đồng nghĩa với việc dễ dãi, cũng như chấp nhận kết quả NCKH với bất kỳ giá nào. Dễ dãi trong việc lên kế hoạch nghiên cứu, trong việc xét duyệt nghiên cứu, trong việc đánh giá nghiên cứu… có thể sẽ làm cho việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu lại bị lợi dụng, làm ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước cũng như của tổ chức, cá nhân có liên quan.

Nghị quyết 193 đã đề cập đến việc miễn trách nhiệm dân sự khi gây ra thiệt hại cho Nhà nước trong quá trình NCKH sử dụng ngân sách. (Ảnh trong bài: Hương Giang)

Nghị quyết 193 đã đề cập đến việc miễn trách nhiệm dân sự khi gây ra thiệt hại cho Nhà nước trong quá trình NCKH sử dụng ngân sách. (Ảnh trong bài: Hương Giang)

Bản thân Nghị quyết 193/2025/QH15 cũng đã dự liệu được điều này. Điều 4 khoản 1 đã chỉ ra rất rõ là tổ chức, cá nhân hoạt động NCKH và phát triển công nghệ được miễn trách nhiệm dân sự khi gây thiệt hại cho Nhà nước với điều kiện “đã thực hiện đầy đủ các quy trình, quy định liên quan trong quá trình triển khai thực hiện hoạt động NCKH và phát triển công nghệ”.

Nói cách khác, nếu các quy trình, quy định liên quan đến quá trình triển khai thực hiện hoạt động NCKH mà không được thực hiện đầy đủ thì tổ chức, cá nhân hoạt động NCKH gây thiệt hại cho Nhà nước vẫn có trách nhiệm phải bồi thường cho Nhà nước. Điều này có thể cũng đòi hỏi phải có sự kiểm tra, giám sát để bảo đảm các quy trình, quy định có liên quan đã được tuân thủ đầy đủ để thực hiện việc chấp nhận rủi ro này.

Đề xuất miễn truy cứu trách nhiệm hình sự

Nghị quyết 193 đã đề cập đến việc miễn trách nhiệm dân sự khi gây ra thiệt hại cho Nhà nước trong quá trình NCKH sử dụng ngân sách. Theo PGS.TS Nguyễn Ngọc Hà, Nghị quyết mới chỉ dừng lại ở việc miễn trách nhiệm dân sự cho tổ chức, cá nhân hoạt động NCKH khi gây thiệt hại cho Nhà nước. Theo quy định này, nếu tổ chức, cá nhân đó gây thiệt hại cho các tổ chức, cá nhân khác, không phải là Nhà nước thì trách nhiệm dân sự vẫn có thể bị xem xét.

Trên thực tế, một NCKH có thể được thực hiện trên cơ sở tài trợ của Nhà nước cũng như tài trợ của tổ chức, cá nhân khác. Do đó, nếu nghiên cứu không đi đến kết quả, từ đó, có thể gây thiệt hại cho tổ chức, cá nhân khác thì tổ chức, cá nhân thực hiện hoạt động nghiên cứu vẫn phải chịu trách nhiệm.

Ngoài ra, Nghị quyết không đề cập đến việc miễn trách nhiệm hình sự cho tổ chức, cá nhân hoạt động KHCN. Liệu một NCKH được thực hiện bởi một đơn vị sự nghiệp công lập trên cơ sở sử dụng ngân sách nhà nước nhưng không đạt được kết quả, từ đó, làm mất vốn nhà nước, vi phạm quy định về “bảo tồn (…) tài sản Nhà nước giao” theo Điều 55 Luật Quản lý, sử dụng tài sản công năm 2017 thì những cá nhân có liên quan có bị xử lý về mặt hình sự không? Đây là vấn đề chưa được làm rõ.

PGS.TS Hà cho rằng, truy cứu trách nhiệm hình sự cũng là một rủi ro có thể làm ảnh hưởng đến tâm lý, khả năng dấn thân của tổ chức, cá nhân hoạt động khoa học. Do đó, nếu tháo gỡ được rủi ro này có thể sẽ tạo ra sự yên tâm lớn hơn cho nhà nghiên cứu. Tuy nhiên, cũng giống như việc miễn truy cứu trách nhiệm dân sự, việc miễn truy cứu trách nhiệm hình sự nếu được mở rộng cũng cần được quy định với những điều kiện cụ thể, để tránh bị lợi dụng.

Đọc thêm

Báo cáo tổng hợp kết quả lấy ý kiến về sửa đổi, bổ sung Hiến pháp: Đảm bảo chất lượng, chính xác, khách quan

Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự - hành chính Nguyễn Thị Hạnh phát biểu tại cuộc họp.
(PLVN) - Chiều 21/5, Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự - hành chính, Bộ Tư pháp Nguyễn Thị Hạnh đã chủ trì cuộc họp góp ý dự thảo Đề cương Báo cáo Tổng hợp kết quả lấy ý kiến Nhân dân, các ngành, các cấp về dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013. Đại diện các đơn vị chuyên môn của Bộ Tư pháp tham gia cuộc họp.

Tiếp tục hoàn thiện dự thảo Chương trình hành động của Bộ Tư pháp thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW

Toàn cảnh buổi làm việc.
(PLVN) -Ngày 21/5, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú đã chủ trì buổi làm việc với các đơn vị về dự thảo Chương trình hành động của Bộ Tư pháp thực hiện Nghị quyết số 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới.

Một vụ cưỡng chế… không diễn ra: Hành trình 12 năm hóa giải bằng sự thấu cảm

Vụ việc ở xã Văn Bán khép lại không bằng biên bản cưỡng chế, mà bằng sự sẻ chia và thấu hiểu.
(PLVN) - Chỉ là một căn nhà nhỏ, nằm trên mảnh đất phải thi hành án, nhưng phía sau là một câu chuyện dài 12 năm, với vô vàn lần "họp lên họp xuống", những đắn đo, trăn trở và cả sự kiên trì không mỏi mệt của cán bộ thi hành án, chính quyền địa phương cùng các bên liên quan. Một vụ cưỡng chế mà cuối cùng… không diễn ra, nhưng để lại nhiều bài học nhân văn.

Giảng viên làm Luật sư: Lợi ích nhiều chiều

TS. Vũ Văn Tính, Khoa Luật, Học viện Hành chính và Quản trị công.
(PLVN) -Một trong những điểm đột phá của Nghị quyết 66-NQ/TW ngày 30/4/2025 là việc Nghị quyết đưa ra yêu cầu “Nghiên cứu hình thành cơ chế có điều kiện cho phép viên chức được hành nghề luật sư”. Như vậy trong tương lai hàng nghìn giảng viên luật có cơ hội vừa giảng dạy vừa hành nghề luật sư. Xung quanh vấn đề này, Báo Pháp luật Việt Nam đã có cuộc trao đổi với TS. Vũ Văn Tính, Khoa Luật, Học viện Hành chính và Quản trị công.

Bảo đảm tiến độ, nâng cao trách nhiệm chính trị trong thực hiện phân cấp, phân quyền

Đoàn giám sát thường xuyên của Ủy ban Kiểm tra Trung ương làm việc với Ban Thường vụ Đảng ủy Bộ Tư pháp về việc triển khai Kế hoạch giám sát thường xuyên và công bố quyết định giám sát.
(PLVN) -Chiều 20/5, Đoàn giám sát thường xuyên của Ủy ban Kiểm tra Trung ương về việc sắp xếp tổ chức bộ máy và triển khai thực hiện phân cấp, phân quyền gắn với thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp đã làm việc với Ban Thường vụ Đảng ủy Bộ Tư pháp về việc triển khai Kế hoạch giám sát thường xuyên và công bố quyết định giám sát.

Cân nhắc kỹ việc bỏ hình phạt tử hình với một số tội danh

Đại biểu Phạm Khánh Phong Lan phát biểu tại phiên họp.
(PLVN) - Chiều 20/5, tại phiên thảo luận ở Tổ về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự, các đại biểu bày tỏ tán thành chủ trương tiếp tục xem xét bỏ hình phạt tử hình ở các tội danh còn hình phạt này trong Bộ luật Hình sự. Song, nhiều ý kiến đề nghịc cân nhắc kỹ việc xem xét bỏ hình phạt này với tội danh, tránh tác động tới hiệu quả răn đe, phòng ngừa và xử lý tội phạm.

Bạc Liêu phát động Cuộc thi trực tuyến “Tìm hiểu pháp luật về hòa giải ở cơ sở và thực hiện dân chủ ở cơ sở”

Bạc Liêu phát động Cuộc thi trực tuyến “Tìm hiểu pháp luật về hòa giải ở cơ sở và thực hiện dân chủ ở cơ sở”
(PLVN) - Nhằm tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật. Qua đó, góp phần đáp ứng nhu cầu tìm hiểu pháp luật trong cán bộ, công chức, viên chức, người lao động, học sinh, sinh viên, học viên và Nhân dân trên địa bàn tỉnh Bạc Liêu.

Câu chuyện “ở đời và làm người” trên hành trình thi hành án dân sự

Câu chuyện “ở đời và làm người” trên hành trình thi hành án dân sự
(PLVN) - Quá trình tác nghiệp, tôi may mắn được gặp, làm việc với nhiều cán bộ, chấp hành viên trong hệ thống Thi hành án dân sự. Nhờ vậy mà được nghe các anh các chị kể, chia sẻ nhiều về chuyện nghề: có chuyện vui, có chuyện buồn, có những dư âm ấm áp còn đọng mãi, nhưng cũng không ít nỗi trăn trở day dứt khôn nguôi…

Đề xuất bỏ hình phạt tử hình với 8 tội danh

Bộ trưởng Bộ Công an Lương Tam Quang trình bày tờ trình tại phiên họp.
(PLVN) - Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự dự kiến bỏ hình phạt tử hình và thay thế bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án tại 8 tội danh có khung hình phạt tử hình của Bộ luật Hình sự hiện hành.

Cụ thể hóa quyền trình dự án luật, pháp lệnh của Mặt trận

Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Hà Nội tổ chức góp ý dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013. (Ảnh: PV).
(PLVN) -  Tán thành với sự cần thiết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 cũng như các nội dung đề xuất sửa đổi, bổ sung liên quan đến MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, PGS.TS Bùi Thị An, Chủ tịch Hội Nữ trí thức Hà Nội đề nghị nghiên cứu, cụ thể hóa quyền của MTTQ Việt Nam trong việc trình dự án luật trước Quốc hội, dự án pháp lệnh trước Ủy ban Thường vụ Quốc hội.