Việc nhận dạng trong tố tụng hình sự có vai trò rất quan trọng, nhiều trường hợp kết quả nhận dạng là yếu tố quyết định một bị can, bị cáo có tội hay không có tội. Về nguyên tắc, những người đem ra nhận dạng phải có đặc điểm gần giống với đối tượng bị tình nghi và trước khi nhân chứng tiến hành nhận dạng không được quan sát, tiếp xúc với đối tượng tình nghi. Thế nhưng, thực tế có nhiều vụ án lại vi phạm quy trình đó, dẫn đến những hệ lụy oan sai do nhận dạng.
Quan sát kỹ đối tượng rồi... nhận dạng!
Nghi án oan “Vận chuyển trái phép vật liệu nổ” được TAND tỉnh Quảng Ninh xét xử mới đây, bị cáo Nguyễn Văn Quỳ (38 tuổi, trú tại xã Lại Xuân, huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng) - người bị tuyên 16 năm tù cho rằng chứng cứ ngoại phạm đưa ra không được xét, chứng cứ kết tội lỏng lẻo, chủ yếu dựa vào kết quả nhận dạng thiếu thuyết phục.
Bị cáo Quỳ khai bị quan sát kỹ trước khi nhận dạng
Quỳ bị buộc tội vận chuyển thuốc nổ vào rạng sáng ngày 3/10/2009, khi lực lượng Cảnh sát giao thông (CSGT) Công an tỉnh Quảng Ninh đuổi bắt một xe ô tô 7 chỗ có dấu hiệu vi phạm luật giao thông. Chiếc xe vi phạm bị dừng tại địa bàn xã Đại Yên, huyện Yên Hưng nhưng thay vì xuất trình giấy tờ cho CSGT, người lái xe đã bất ngờ bỏ chạy, để lại chiếc xe ô tô BKS 16K-3635 cùng 2.400 thỏi (480kg) thuốc nổ A Nô Mít (do Việt Nam sản xuất).
Công an xác định từ thời điểm tháng 8/2008, chủ xe trên là Nguyễn Văn Quỳ. Ngay sau đó, Quỳ bị bắt khẩn cấp, bị khởi tố về tội “Vận chuyển trái phép vật liệu nổ”. Trên cơ sở cho các CSGT nhận dạng (qua ảnh), Quỳ bị xác định là nghi phạm vì có nhiều nét giống người lái xe đã bỏ chạy. Đáng nói, tại Tòa bị cáo này khai nhận “trước khi nhận dạng qua ảnh, các chú CSGT đã quan sát rất kỹ bị cáo”.
Lên mạng xem phim rồi “chỉ mặt”
Trong vụ án liên quan đến một cuốn sổ tiết kiệm ở quận 1 (TP.Hồ Chí Minh), nữ sinh Vũ Ngọc Ánh (23 tuổi, trú tại quận 1) đã bị truy tố oan về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” cũng một phần do những sai lầm trong nhận dạng. Ngày 15/7/2008, có một khách hàng nữ tên H.T.T.T đến Ngân hàng Nam Á chi nhánh quận 1 báo mất sổ tiết kiệm và chứng minh nhân dân mang tên chị này; đồng thời yêu cầu ngân hàng đóng sổ tiết kiệm.
Sau khi tiến hành kiểm tra, tá hỏa khi phát hiện sổ tiết kiệm trên đã bị tất toán cách đó một ngày, và xác định người đến giao dịch là giả mạo. Sự việc được trình báo đến CQĐT Công an quận 1. Quá trình điều tra, nhân viên giao dịch ngân hàng N.T.H khi nhận dạng đối tượng đã xác định người giả danh H.T.T.T đến ngân hàng rút tiền vào ngày 14/7/2008 là Vũ Ngọc Ánh - bạn diễn với chị H.T.T.T trong phim “Nữ sinh”.
Điều đáng nói, nhân viên ngân hàng N.T.H - người trực tiếp giao dịch với kẻ giả mạo rút tiền hôm đó cũng không nhớ chính xác đối tượng giả mạo, camera tự động của ngân hàng cũng không ghi hình được người này. Sở dĩ nhân chứng N.T.H nhận dạng và khẳng định kẻ lừa đảo là Vũ Ngọc Ánh - theo chính người này khai nhận là do biết bị hại H.T.T.T là diễn viên đóng phim “Nữ sinh” nên mới lên mạng tìm kiếm thông tin liên quan.
Sau khi xem phim này, được biết Vũ Ngọc Ánh là bạn diễn cùng H.T.T.T thì khẳng định luôn thủ phạm chính là Ánh. Do Ánh một mực kêu oan, chứng cứ buộc tội bị can lại quá yếu nên vừa qua VKSND quận 1 đã đình chỉ vụ án, thừa nhận việc truy tố oan đối với người này.
Đưa đối tượng có đặc điểm cá biệt để dễ nhận
Một vụ án trộm cắp xe máy xảy ra tại Mỹ Đức (Hà Nội), khi sự việc phát hiện thì đối tượng trộm cắp đã trốn thoát. Bị hại và nhân chứng khai không nhìn rõ mặt thủ phạm mà chỉ nhớ hình dáng người này là một thanh niên trẻ, cao to, cởi trần, da trắng.
Quá trình điều tra, khoanh vùng đối tượng, công an bắt được đối tượng tình nghi là Nguyễn Văn Thắng nhưng Thắng một mực kêu oan rằng mình không thực hiện hành vi trộm cắp xe máy nói trên. Công an đã tiến hành cho các nhân chứng nhận dạng hung thủ trực tiếp với năm thanh niên cởi trần, giấu mặt, trong đó có Thắng. Điều bất hợp lý là bốn thanh niên được đem xếp chung vào để nhận dạng cùng với Thắng đều có độ tuổi già hơn Thắng rất nhiều, hình dáng thấp nhỏ hoặc trung bình, da ngăm đen.
Chính vì không có cùng độ tuổi, hình dáng, màu da với người đang bị tình nghi kêu oan cho nên đương nhiên các nhân chứng dễ dàng chỉ ngay ra đối tượng giấu mặt là Thắng./.
Lê Nguyễn
