Trại giam Nam Hà đứng chân trên mảnh đất Ba Sao (Kim Bảng, Hà Nam) đã 46 năm. Một cán bộ quản giáo gắn bó lâu năm tại trại giam trong buổi chiều thu tâm sự với tôi cho biết, ông đã chứng kiến hàng nghìn con người, và cũng chừng ấy số phận lầm lỗi bắt đầu những ngày tháng làm lại cuộc đời mình từ nơi đây. Những con người đến rồi đi nhưng đều mang theo mình một quá khứ muốn quên. Trong thâm tâm ông, có lẽ hình ảnh người phạm nhân được trở về nhà, được tái hòa nhập cộng đồng là hình ảnh ông không bao giờ có thể quên được.
Tận tụy với nghề quản giáo
Chúng tôi có mặt tại trại giam Nam Hà (Ba Sao, Kim Bảng, Hà Nam) vào một ngày cuối tháng 8/2011. Trong cái bắt tay nồng ấm quý khách của các cán bộ quản giáo nơi đây, chúng tôi không khỏi trầm trồ về vị thế của một trại giam gần giống như một khu du lịch sinh thái. Đã gần 50 năm đứng chân trên mảnh đất này, trại giam Nam Hà sở hữu một không gian, môi trường thiên nhiên rất trong lành, đó là một điều kiện thuận lợi cho hàng nghìn phạm nhân đang cải tạo nơi đây.
Đại tá Dương Đức Thắng (Giám thị Trại giam Nam Hà), cho biết: “Anh em cán bộ trong trại giam đang khá bận rộn với công tác xét duyệt đề nghị đặc xá. Năm nay, trại giam Nam Hà có 108 trường hợp được đề nghị xét đặc xá tha tù trước thời hạn. Ngoài số phạm nhân được hưởng đặc xá, một số phạm nhân cải tạo tốt và khá liên tục cũng được xem xét đề nghị giảm án. Do thời gian không còn nhiều, công tác chuẩn bị vừa phải khẩn trương vừa phải chu đáo để mọi việc triển khai được thuận lợi”.
Qua câu chuyện chúng tôi tìm hiểu, trước kia trại giam Nam Hà là trại loại 1 của Tổng cục thi hành án hình sự và Hỗ trợ tư pháp, nơi chuyên giam giữ các phạm nhân thuộc loại án nghiêm trọng và đặc biệt nghiêm trọng. Hiện nay, “mác” loại 1 đối với trại Nam Hà đã không còn nhưng số lượng phạm nhân thuộc mức án cao chiếm số lượng đông đảo.
Đặc biệt, số lượng phạm nhân lãnh án chung thân có tời vài trăm trường hợp! Đại tá Thắng cho hay: “Từ khi thành lập đến nay, trại giam Nam Hà luôn được coi là trại giam trọng điểm. Nơi giam giữ rất nhiều tội phạm nguy hiểm. Phần đông, trại giam quản lý nhiều phạm nhân có mức án dưới 10 năm nhưng các trường hợp này đều có nhiều tiền án, tiền sự”. Khi được hỏi về áp lực đối với công tác quản lý, giáo dục cải tạo cho số lượng phạm nhân lãnh án chung thân, Đại tá Thắng tươi cười: “anh em vẫn nỗ lực và duy trì công việc rất tốt, thậm chí là suốt bao năm qua.
Tuy nhiên, một thực tế phải công nhận rằng, anh em cán bộ quản giáo chúng tôi luôn phải đầu tư công sức và thời gian cho các phạm nhân án chung thân hơn hẳn so với thông thường”.
Sắp tới, trại giam Nam Hà sẽ chuyển địa điểm sang khu vực mới vào đầu năm 2012 tại thôn Tân Lang, xã Tân Sơn cách đó không xa. Lãnh đạo đơn vị cho biết, toàn bộ diện tích của trại Nam Hà hiện tại sẽ được chuyển thành một khu du lịch sinh thái, du lịch tâm linh lớn của tỉnh Hà Nam. Theo nhận định của nhiều cán bộ, chiến sĩ trại giam Nam Hà, khu vực mới sẽ là nơi có nhiều điều kiện hơn cho công tác giáo dục, cải tạo cho gần 3000 phạm nhân bởi mức độ tập trung và điều kiện tự nhiên thuận lợi.
Niềm vui ngày đặc xá
Có mặt tại phân trại số 3, trại giam Nam Hà, chúng tôi có dịp gặp phạm nhân Nguyễn Văn Sinh (SN 1958, trú tại thôn 7, Phú Lão, Lạc Thủy, Hòa Bình) khi phạm nhân này đã có tới 12 năm chấp hành án tại đây. Biết mình nằm trong danh sách được đề nghị đặc xá, phạm nhân Sinh không giấu nổi niềm vui: “Tôi đã từng bị kết án chung thân, tưởng sẽ mãi không có ngày trở về thì nay điều ấy đã không phải là mơ nữa. Nhờ cải tạo tốt, tôi đã được giảm án hai lần, từ chung thân xuống 20 năm, rồi được giảm tiếp 6 tháng nữa.
Giờ còn cách vợ con và cuộc sống tự do chưa đầy tuần nữa, tôi thấy hồi hộp lắm”. Phạm nhân này cũng tâm sự, hơn 10 năm qua cải tạo tại trại giam Nam Hà, nếu không có sự động viên kịp thời và thường xuyên của các cán bộ quản giáo, có lẽ Sinh đã không có được quyết tâm cải tạo để có ngày hôm nay.
Khi được hỏi về dự định trong thời gian tới, phạm nhân Sinh hớn hở: “Nhà còn mẹ già, còn vợ con và có đất đai nữa. Tôi sẽ làm lại từ đầu và sẽ báo hiếu mẹ, trả ơn vợ con đã bao năm khổ cực. Thời gian ở trại lao động cải tạo, tôi học được nghề mây tre đan, ra ngoài rồi, nếu có vốn, chắc tôi có thể mở một xưởng riêng cho mình”.
Qua trao đổi với Ban giám thị trại giam Nam Hà, chúng tôi được biết, năm nay, công tác đặc xá có nhiều thuận lợi, cụ thể là nhiều văn bản hướng dẫn từ Tổng cục 8 và Bộ Công an rất cụ thể, chi tiết. Duy trì thành tích có được từ nhiều năm trong công tác quản lý, cải tạo phạm nhân, năm nay công tác xét duyệt đề nghị đặc xá được Ban giám thị trại giam thực hiện tốt, đảm bảo đúng người, đúng phạm nhân được đề nghị đặc xá, tránh xảy ra sai sót, kiến nghị.
Trước ngày đặc xá 2011, Ban giám thị trại giam Nam Hà cũng đã lên phương án hỗ trợ một số phạm nhân có hoàn cảnh khó khăn tiền tàu xe trở về quê quán sau khi được tha tù. Nhiều trường hợp ở các tỉnh xa như Điện Biên, Lai Châu…còn được hỗ trợ thêm tiền đi đường để các phạm nhân yên tâm về với người thân đang trông ngóng.
Phạm nhân Trịnh Duy Phòng (quê Nam Định) cũng rất vui khi biết mình sắp trở về: “Tôi đã gọi điện cho mẹ con nó đón. Mong chờ ngày này lắm nhà báo ạ. Quá khứ đã qua rồi, bản thân tôi cũng như nhiều anh em khác luôn cố gắng làm lại, có ai thích tù tội đâu. Giờ thì dành thời gian cho con cháu, cho người thân là những điều tôi mong muốn nhất”.
Khi bài viết này đến bạn đọc, niềm vui đoàn tụ và được trở về bên gia đình của 108 phạm nhân tại trại giam Nam Hà đã thành hiện thực. Trong niềm vui ấy, những giọt nước mắt, những cái ôm thật chặt, những lời hứa trở thành người có ích cho xã hội của các phạm nhân với những cán bộ quản giáo nơi đây trước khi trở về như sự tri ân, một tình cảm rất thật của họ với nơi đã cải tạo, giáo dục và cho họ làm lại cuộc đời mình một lần nữa.
Ngọc Trìu
