Ấn tượng Nizami

Nhớ lại những năm tháng sống và học tập gần 40 năm trước tại Baku – Thủ đô nước Cộng hòa Azerbaijan, khi chưa tìm hiểu đầy đủ tên gọi và con người, tôi đã biết đến tên gọi và ấn tượng với 3 từ Ni-za-mi.

Trước hết, đó là 3 từ đẹp, rất dễ đọc, dễ nhớ và thường vang lên nỗi khi tôi vào Trung tâm thành phố, đi qua bến tàu điện ngầm mang tên Nizami, đi trên đường phố cổ kính mang tên Nizami, vào rạp chiếu phim mang tên Nizami, thăm viện bảo tàng văn học Nizami, nhà thờ Nizami, ngắm nhiều bức tượng đài Nizami trong những công viên mang tên Nizami…và nhiều công trình cổ kính ở Baku và trong nhiều thành phố, nhiều vùng quê khác của đất nước Azerbaijan được mang tên Nizami. Điều đó khiến tôi có ấn tượng sâu sắc và luôn nhớ mãi về sự gắn bó giữa tên gọi Nizami và đất nước Azerbaijan.

Sau khi tìm hiểu, tôi biết tên thật của ông là Ilyas Yusif Oglu và Nizami Ganjavy là bút danh của ông nhưng Nizami đã trở thành tên mà mọi người quen gọi như là tên thật của ông cho đến ngày nay. Nizami sinh năm 1141 và mất năm 1209 tại Azerbaijan là nhà thơ, nhà tư tưởng vĩ đại của Azerbaijan và năm nay – năm 2021 kỷ niệm 880 năm ngày sinh của Nizamy Ganjavy, được Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev đã ký tuyên bố vào ngày 05/01/2021 là năm vinh danh nhà thơ Nizami Ganjavy trên toàn đất nước đất nước Azerbaijan.

Lăng của nhà thơ Nizami Ganjavi ở Ganja, Azerbaijan (Ảnh: Wiki)

Các tác phẩm văn học, nghệ thuật và triết học của Nizami Ganjavi đã được dịch ra nhiều thứ tiếng như Thổ Nhĩ Kỳ, Iran, Apganistan, Nga, Ấn Độ, Anh, Đức, Pháp, Ý, Tây Ban Nha, Nhật Bản và nhiều ngôn ngữ khác. Nizami Ganjavy đã để lại di sản văn học, nghệ thuật đồ sộ đóng một vai trò to lớn trong sự phát triển của nghệ thuật Azerbaijan và phương Đông.

Kể từ cuối thế kỷ 17, sự quan tâm đến di sản của Nizami Ganjevi đã lan rộng ở Azerbaijan, các nước vùng Kaavkaz, các nước Tây á, Nga, Ấn Độ và châu Âu. Các bản viết tay độc đáo của ông được lưu giữ trong các thư viện, bảo tàng nổi tiếng của Moscow, St. Petersburg, Baku, Dashkend, Tebriz, Tehran, Gahira, Istanbul, Deli, London, Paris và nhiều nơi khác trên thế giới. Riêng về thơ.

Nezami để lại lại Tập thơ "Divan" bao gồm khoảng hơn 100 bài thơ các thể loại, đây chỉ là một phần thơ trữ tình của ông. Nizami Ganjevi còn có tập thơ đồ sộ Khamse gồm 5 bài thơ dài (thể loại trường ca), gồm: - Makhzan al-Asrar (Kho báu những điều bí mật, 1163-1176); - Khusraw o Shirin (Khosrow và Shirin, 1177-1180); - Layli o Majnun (Layla và chàng điên, 1192); - Haft Peykar (Bảy người đẹp, 1196); - Iskander Name (Sách về Alexandros Đại đế, khoảng 1203).

Thơ Nizami gắn với cuộc sống, gắn với con người

Mặc dù Nizami Ganjavy sống cách chúng ta hơn thế kỷ nhưng những bài thơ của ông vẫn sống động và đầy tính nhân đạo, có ý nghĩa sâu sắc đối với cuộc sống hôm nay. Mở đầu bài thơ “Не сотвори, душа, себя кумиром”. (Đừng tạo ra chính mình, linh hồn, một thần tượng), ông viết:

Не сотвори, душа, себя кумиром.

Единой будь и с обществом, и с миром,

Испив вина желаний и надежд,

Мир отпусти, пускай уходит с миром.

Tạm dịch:

Đừng tạo ra chính mình, linh hồn, một thần tượng.

Hãy gắn mình với với xã hội và với thế giới,

Uống cốc rượu vang với khát khao và hy vọng,

Thế giới ra đi, cho thế giới đến với hòa bình.

Trong trường ca “Layli o Majnun” (Chuyện tình Layla và chàng điên), của tập thơ “Khams”, Nizami Ganjavy đã viết về mối tình trong sáng của chàng trai Qays yêu cô gái Layla nhưng không thành do bố mẹ ngăn cản, chàng trai Qays đã phát điên, lang thang trên sa mạc làm thơ về người yêu, sau đó cô gái Layla đã chết, chàng trai Qays quay về, tìm đến mộ Layla và chết ở đó.

Họ ngủ say bên nhau đến muôn đời

Họ ngủ say bên nhau đến ngày Phán xét…

Nizami Ganjavy đã biết cảm thông nỗi đau trần thế từ nỗi bất hạnh của chàng trai và cô gái trong tình yêu nhưng ông có một giấc mơ nhìn thấy ở thiên đường có hai linh hồn quấn quýt bên nhau…

2021 được Azerbaijan chọn là năm vinh danh nhà thơ vĩ đại Nizami Ganjavi.

Trong bài thơ “Не горюй, ибо друг есть: Стих”. (Đừng đau buồn vì đã có người bạn Thơ),Nizami Ganjavy đã coi ngững bài thơ là người bạn tinh thần, là niềm vui, tin tưởng để làm thức tỉnh chúng ta vượt qua mọi nỗi đau.

Не горюй, ибо друг есть, на помощь который приходит.

К другу друг как поддержка в беде и опора приходит.

Хочешь вечного счастья — ночами не спи, бди и бодрствуй,

Спящий — слеп, счастье к зрячим не скоро иль скоро приходит.

Tạm dịch:

Đừng đau buồn, vì đã có người bạn Thơ.

Đối với nhau, khi khó khăn bạn sẽ đến hỗ trợ ta.

Nếu bạn muốn hạnh phúc vĩnh cửu – hãy thức giấc, đừng ngủ

Là người mù, hạnh phúc không đến với những người mê ngủ.

Trong khó khăn, nhà thơ lạc quan, khuyên nhủ con người cởi bỏ tấm màn đen tiến về phía trước:

Роза, ты родною стала мне, скинь же покрывало, не стыдись.

Мудрости шербет себе налей, смело к цели двигайся желанной.

Tạm dịch:

Bông hồng bạn đã trở thành người yêu dấu của tôi, hãy cởi bỏ tấm màn che, đừng xấu hổ.

Bằng cách khôn ngoan, hãy mạnh dạn tiến tới mục tiêu mong muốn.

Trong bài thơ “Слово, идущее от сердца, проникает в сердце”. (Lời nói xuất phát từ trái tim thấm vào trái tim). Nizami viết:

“Старайся быть полезным людям”

“Лучше иметь добрый нрав, как роза, дабы благоухать по всему миру”.

“Там, где ценится знанье, — недремное счастье

Тотчас в звездах правителя примет участье”.

Tạm dịch:

"Cố gắng sống có ích cho mọi người"

"Tốt nhất là tính cách tốt, như một bông hồng, để bạn có thể thưởng thức trên khắp thế giới."

“Nơi mà tri thức được coi trọng, hạnh phúc sẽ đến

Ngay lập tức, người đó sẽ tham gia vào các vì sao”.

Nizami Ganjavy ca ngợi lao động, đề cao những người bạn trong lao động, bài thơ mang tính triết học “Слово, идущее от сердца, проникает в сердце” (Lời nói xuất phát từ trái tim thấm vào trái tim) có rất nhiều câu thơ vượt qua tư tưởng xã hội hồi giáo Azerbaijan dưới thời cai trị của vương triều Ba tư lúc đó, ông viết:

„Какой-нибудь друг неизбежен везде.

Но лучший — когда он помощник в труде.“

Tạm dịch:

“Một số người bạn là không thể tránh khỏi ở khắp mọi nơi.

Nhưng thật tuyệt vời khi những người bạn là trợ lý trong công việc

Nhà thơ ca ngợi lao động của con người, đó là phẩm chất làm nên sức sáng tạo vô tận của con người, đó cũng là nét đẹp của chính các tác phẩm mà Nizami đã để lại cho văn học, cho con người Azerbaijan.

*********************

Nizami Ganjavy là nhà thơ, nhà thư tưởng vĩ đại của Azerbaijan thế kỷ XI – XII, các tác phẩm đồ sộ về thơ ca, về nghệ thuật, về triết học, có giá trị đến nay và mai sau. Bài tham luận này mới đề cập một số bài thơ trong khối di sản tác phẩm thơ ca đồ sộ của ông đã sáng tạo trong suốt cuộc đời lao động không ngừng hơn 50 năm kể từ tuổi trưởng thành, nhưng đã cho chúng ta thấy được tâm hồn phong phú, tình người rộng mở, tính nhân văn cao cả và tầm nhìn vượt thời gian của Nizami Ganjavy.

Hội thảo về di sản của nhà thơ Nizami Ganjavy dưới góc nhìn của các chuyên gia Việt Nam tại Hà Nội ngày 28/10/2021. Ảnh: báo Nhân dân

Chúng tôi thật tự hào có những năm tháng học tập tại đất nước Azerbaijan, quê hương của Nizami Ganjavy, có ấn tượng sâu sắc về Nizami Ganjavy từ những ngày đầu tiên đến Baku – thủ đô của Azerbaijan.

Tìm hiểu về Nizami, chúng thôi thêm hiểu và yêu mến tâm hồn, tính cách nhân văn, nhân đạo, thủy chung của con người Azerbaijan, khâm phục truyền thống đấu tranh anh dũng giành độc lập và bảo vệ độc lập của Azerbaijan, sức lao động cần cù, thông minh, vượt khó và ý chí không ngừng vươn lên mạnh mẽ trong công cuộc xây dựng, bảo về đất nước của dân tộc Azerbaijan.

Có nhiều nét tương đồng với Việt Nam, mối quan hệ hữu nghị tốt đẹp giữa hai nước Việt Nam và Azerbaijan được Bác Hồ và lãnh tụ Heydar Aliyev đặt nền móng và xây dựng, cùng sự đóng óp nhỏ bé của những nười được Azerbaijan đào tạo như chúng tôi qua nhiều thế hệ, tôi tin tưởng vào sự phát triển tốt đẹp của hai nước và mối quan hệ ngày càng bền vững của hai nước Việt Nam- Azerbaijan.

(Nguồn Hội thảo "Di sản của Nizami Ganjavy dưới góc nhìn của chuyên gia Việt Nam" nhân kỷ niệm 880 năm ngày sinh Nizami Ganjavy (1141-2021) - nhà thơ, nhà tư tưởng vĩ đại của Azerbaijan - Hà Nội ngày 28/10/2021).