Niềm vui chương trình giám định ADN xác định danh tính liệt sĩ

Rưng rưng tìm lại thân nhân

Bốn thành viên gia đình chị Hoàng Thị Xuân (SN 1964, ngụ bản Áng, xã Đông Sang, huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La) có mặt tại trụ sở Bộ LĐTBXH từ sáng sớm. Họ kể xuống thủ đô từ chiều hôm trước, sáng nay mặc trang phục truyền thống dân tộc Nùng để đón người em liệt sĩ về.

Liệt sĩ Hoàng Văn Thưa (SN 1944, hy sinh tại mặt trận Nam Lào) là một trong 99 liệt sĩ được “trả lại tên” tại buổi trao kết quả giám định AND.

Chị Xuân đại diện gia đình cho hay, liệt sĩ Thưa là em trai út trong 8 anh chị em. Tháng 4/1962, anh nhập ngũ khi vừa tròn 18 tuổi, từ đó mất liên lạc với gia đình. Đến năm 1969, gia đình nhận được giấy báo tử thông báo anh Thưa đã hy sinh vào tháng 6/1967 tại mặt trận 31 (Lào).

Hòa bình lập lại đã bốn thập kỉ, nhưng gia đình chị Xuân lúc nào cũng mong mỏi tìm người em út hy sinh không rõ tung tích. Nhiều lần họ dự định vào miền Trung tìm mộ liệt sĩ nhưng các anh chị em đều khó khăn, cơm từng bữa còn phải lo, nói gì đến tiền triệu làm lộ phí. Chưa kể họ không có bất kì thông tin nào về người em út. Cha mẹ liệt sĩ đến lúc nhắm mắt chỉ kịp nhắn các con cố gắng tìm em về.

Mãi tới năm 2013, một người bạn thông qua mạng xã hội cho gia đình chị Xuân biết về công tác tìm kiếm mộ liệt sĩ đang được nhà nước tổ chức quy mô. Người nhà chỉ cần điền thông tin cá nhân, gia đình trên mạng, không phải di chuyển tốn kém.

Dù mong manh hy vọng, cũng chưa biết internet là gì nhưng gia đình chị Xuân vẫn nhờ người quen đăng kí giúp. Vài tháng sau có cán bộ Sở LDDTBXH tỉnh Sơn La tìm về thu thập thông tin, lấy mẫu máu, nói là để xét nghiệm xác định hài cốt liệt sĩ. Gia đình tiếp tục hy vọng. Chờ đợi vài tháng, lại có cán bộ về lấy mẫu tóc gia đình.

Bẵng đi ba năm sau, đến ngày 23/7/2016, gia đình chị Xuân vui sướng khi nhận được giấy mời của Bộ LĐTBXH mời về Hà Nội nhận kết quả xét nghiệm AND, thông báo đã xác định được phần mộ liệt sĩ Thưa. Gác lại việc nương rẫy, gia đình chị Xuân xuống Hà Nội để dự lễ. Chị rưng rưng: “Không ngờ lại tìm được em Thưa, gia đình chúng tôi mong chờ quá lâu rồi, giống như phép màu vậy”.

Cùng có mặt để đón người thân liệt sĩ là vợ chồng cụ Trần Xuân Châm (SN 1936) và cụ Quách Thị Thậm (SN 1937, ngụ khu 5B, phường Vàng Danh, TP Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh). Em trai út cụ Châm nhập ngũ năm 1963, khi 18 tuổi tại chiến trường Quảng Trị- Nam Lào. Đến mùng 5 tết năm 1968, gia đình nhận được tin em hy sinh.

Hòa bình, gia đình cụ Châm mỏi mòn hỏi dò tung tích em trai nhưng không có kết quả. Nhiều lần gia đình sửa soạn đồ đạc vào miền Trung tìm mộ thân nhân nhưng không có bất cứ đầu mối thông tin nào, đành chờ đợi. 

Chị Xuân cùng gia đình từ Sơn La về Hà Nội nhận kết quả giám định AND về người em liệt sĩ.

Nỗi trăn trở tìm kiếm mộ em trai chỉ được tháo gỡ khi cách đây hai năm, cụ Châm quyết tâm tập hợp một số gia đình có người thân là liệt sĩ chưa tìm được hài cốt họp bàn. Họ cùng lên trụ sở Bộ LĐTBXH nhờ giúp đỡ. May mắn đúng thời điểm Bộ đang triển khai đề án tìm kiếm mộ liệt sĩ bằng phương pháp giám định AND đồng loạt.

Sau đó không lâu, cán bộ Sở LĐTBXH về tận nhà từng người lấy mẫu máu, mẫu tóc làm xét nghiệm. Vợ chồng cụ Châm tâm sự cũng chỉ biết khấn niệm từng ngày mong sớm tìm được người em út như lời trăng trối của bố mẹ. Cả gia đình vui mừng khôn xiết khi nhận thông báo của Bộ về kết quả giám định hài cốt em trai.

Trên đây là hai trong 99 trường hợp vừa được trao kết quả giám định AND xác định danh tính liệt sĩ. Ngay sau buổi làm việc, Bộ LĐTBXH cho biết sẽ gửi thông báo đến các đơn vị đang quản lý mộ phần liệt sĩ nhằm tạo điều kiện tối đa cho những gia đình có nguyện vọng đưa hài cốt liệt sĩ về an táng tại quê nhà.

Ngân hàng gen trong tương lai

Trao đổi tại buổi trao kết quả giám định, thượng tá Nguyễn Lê Cát, Chủ nhiệm Khoa xét nghiệm Viện Pháp y quân đội (Bộ Quốc phòng) cho biết việc lấy mẫu hài cốt liệt sĩ để xác định danh tính gặp rất nhiều khó khăn. Lí do bởi các hài cốt chôn lâu năm (từ 40 đến 50 năm), thời tiết của Việt Nam nóng, ẩm, đẩy nhanh quá trình phân hủy hài cốt.

Lần này, ông Cát cho biết đã lấy mẫu tại 1.804 ngôi mộ tại nghĩa trang Việt Lào, trong đó có 73 ngôi mộ không lấy được mẫu, một số ngôi mộ có mẫu không bảo đảm chất lượng nên khi phân tích gặp nhiều khó khăn. Trong quá trình giám định, Viện đã phối hợp với rất nhiều cơ quan, tổ chức trong và ngoài nước để đẩy nhanh việc giám định hài cốt liệt sĩ nhằm đảm bảo kết quả chính xác nhất.

Về hướng khắc phục, đại tá Cát nói với mẫu hài cốt liệt sĩ, cần đẩy nhanh tiến độ lấy mẫu, sau đó bảo quản trong điều kiện tốt nhất. Về thân nhân, hiện nay cũng có nhiều liệt sĩ còn thân nhân để lấy mẫu, nhưng cũng không ít trường hợp thân nhân không còn nên không lấy được mẫu. 

“Theo tôi, việc lấy mẫu thân nhân liệt sĩ càng sớm càng tốt, sau đó chúng ta đưa vào ngân hàng gen, để có điều kiện khi phân tích được hài cốt liệt sĩ chúng ta có thể có điều kiện tiếp tục so sánh, đối chiếu, khớp nối kết quả để tìm được nhiều liệt sĩ hơn”, ông Cát nói.

Cùng quan điểm, ông Đào Ngọc Lợi, Phó Cục trưởng Người có công (Bộ LĐTBXH) bổ sung thêm vướng mắc là chưa kịp ban hành quy trình xác định danh tính hài cốt liệt sĩ để áp dụng cho các đơn vị giám định. Mặt khác, năng lực của các đơn vị giám định còn hạn chế, do việc đầu tư, nâng cấp chưa thực hiện được.

Ông Lợi cho biết thời gian tới sẽ kiến nghị ban hành quy trình xác định danh tính hài cốt liệt sĩ. Đồng thời đẩy mạnh việc hoàn thiện cơ sở dữ liệu của liệt sĩ, thân nhân, mộ nghĩa trang liệt sĩ và xây dựng kế hoạch lấy mẫu hài cốt liệt sĩ tại các nghĩa trang trên toàn quốc cũng như mẫu sinh phẩm thân nhân chưa biết thông tin phần mộ liệt sĩ.

Về việc triển khai ngân hàng gen, ông Lợi cho hay đã nghiên cứu và sẽ ban hành trong năm 2016, lấy tên là Trung tâm lưu trữ cơ sở dữ liệu ADN hài cốt liệt sĩ và sinh phẩm thân nhân liệt sĩ. Việc triển khai sẽ thuận lợi vì đã lấy mẫu từ trước và lưu trữ ở các viện. Sau khi xây dựng trung tâm, tất cả các mẫu được chuyển về đây lưu trữ.

Phát biểu tại buổi trao kết quả, lãnh đạo Bộ LĐTBXH chia sẻ niềm trăn trở hiện cả nước còn hơn 300 ngàn liệt sĩ chưa được xác định thông tin đầy đủ, khoảng 200 ngàn liệt sĩ chưa được quy tập. Từ năm 2011, Bộ này đã thí điểm thực hiện xác định hài cốt liệt sĩ thông qua giám định AND, sau đó lập đề án 130 trình Chính phủ thông qua và đang triển khai trên toàn quốc.

Cụ Châm xúc động nhận kết quả xác định danh tính em trai.