Những vấn đề gợi mở khi triển khai thị trường tài sản mã hóa
(PLVN) - Cơ chế để bảo vệ nhà đầu tư là phải có khung pháp lý rõ ràng, minh bạch, giúp nhà đầu tư giao dịch trên các sàn được cấp phép, có sự kiểm soát của Nhà nước đối với các tài sản “thật”…
Tài sản mã hóa được rất nhiều nhà đầu tư quan tâm
Ngày 23/12, Khoa Luật Quốc tế - Trường ĐH Luật TP.HCM đã tổ chức Diễn đàn Thông tin pháp luật quốc tế với chủ đề “Triển khai thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam - Nghị quyết 05/2025/NQ-CP và những vấn đề gợi mở”.
Diễn đàn có sự tham dự của: PGS.TS Phan Hoài Nam - Phó Trưởng khoa Luật Quốc tế; PGS.TS Phạm Nguyễn Anh Huy, Trường Kinh tế - ĐH RMIT (nhà sáng lập Trung tâm Fintech - Crypto RMIT); ThS. Mai Trần Cảnh - Phó Chánh Văn phòng TAND TP.HCM…
Phát biểu khai mạc, PGS.TS Trần Thị Thùy Dương - Trưởng khoa Luật Quốc tế cho biết: Những năm gần đây, cùng với sự phát triển của kỷ nguyên số, vấn đề tài sản mã hóa được rất nhiều nhà đầu tư quan tâm, đặc biệt là nhà đầu tư nước ngoài. Trong bối cảnh thị trường tài sản số tại Việt Nam còn mới mẻ, khi vận hành chắc chắn sẽ gặp nhiều vấn đề vướng mắc, cụ thể như rủi ro trong quá trình giao dịch hoặc lúng túng trong việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp. Việc triển khai Nghị quyết 05/NQ-CP của Chính phủ về thí điểm thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam sẽ giúp việc vận hành thí điểm được thuận lợi hơn, đồng thời tạo nền nếp cho thị trường với những khung pháp lý nhất định.
Theo PGS.TS Phan Hoài Nam, Nghị quyết 05/2025/NQ-CP có nhiều điểm mới, cụ thể là: đánh dấu bước chuyển từ “khoảng trống pháp lý” sang thí điểm có kiểm soát đối với thị trường tài sản mã hóa tại Việt Nam; góp phần tạo ra cách tiếp cận thận trọng, an toàn theo lộ trình; giúp quản trị rủi ro, bảo vệ nhà đầu tư và trật tự công cộng trong giai đoạn đầu. Nghị quyết cũng quy định rõ về chủ thể, điều kiện cấp phép và phạm vi giao dịch, cho thấy xu hướng thu hẹp để quan sát và điều chỉnh chính sách. Qua đó, kết quả thí điểm sẽ là cơ sở quan trọng để hoàn thiện khung pháp lý dài hạn, hài hòa giữa đổi mới sáng tạo, thông lệ quốc tế và lợi ích công cộng.
Vậy tài sản mã hóa là gì? Theo ThS. Nguyễn Công Danh - Giám đốc pháp lý Công ty CP TM&DV Green Future, tài sản mã hóa có thể được hiểu tương tự như quyền tài sản được định hình theo pháp luật. Điều 5 và Điều 6 Nghị quyết 05/NQ-CP quy định: “Tài sản mã hóa được phát hành phải dựa trên tài sản cơ sở là tài sản thực”, nhằm tránh các token “ảo” không có giá trị bảo chứng được lưu hành. Nghị quyết cũng quy định trong giai đoạn thí điểm, chủ thể chính tham gia là nhà đầu tư nước ngoài.
Phải có khung pháp lý rõ ràng, minh bạch
Thực tiễn cho thấy, thời gian qua có nhiều nhà đầu tư trong nước cũng tham gia giao dịch. Tuy nhiên, theo PGS.TS Phạm Nguyễn Anh Huy, nhà đầu tư trong nước đầu tư vào tài sản mã hóa sẽ đối mặt với nhiều rủi ro hơn, chẳng hạn như giao dịch trên các sàn chưa được cấp phép hoặc với các tài sản số chưa được công nhận lưu hành, dẫn đến rủi ro lớn, dù lợi nhuận có thể cao. Vì vậy, đa phần các nhà đầu tư mất trắng là do lòng tham và thiếu hiểu biết. Họ chưa nắm rõ nguyên lý tài chính: những gì tăng nhanh thì cũng có thể giảm nhanh.
Theo TS. Huy, cơ chế để bảo vệ nhà đầu tư là phải có khung pháp lý rõ ràng, minh bạch, giúp nhà đầu tư giao dịch trên các sàn được cấp phép, có sự kiểm soát của Nhà nước đối với các tài sản “thật”. Bởi khi tham gia thị trường, nhà đầu tư trong nước không chỉ giao dịch với nhà đầu tư trong nước mà còn với nhà đầu tư nước ngoài ở khắp nơi trên thế giới.
Theo NCS - ThS. Nguyễn Lê Hoài - phụ trách Bộ môn Tư pháp quốc tế - Luật so sánh: Trong bối cảnh tài sản số, việc giao dịch xuyên biên giới là khó tránh khỏi, do đó việc xác định pháp luật nào áp dụng cho tranh chấp liên quan đến tài sản mã hóa vẫn là câu hỏi mở. Cách đây khoảng 8 năm, khi bitcoin phát triển mạnh, các tranh chấp liên quan cũng bùng nổ, khiến nhiều quốc gia đặt vấn đề có nên coi bitcoin là tài sản hay không. Thống kê cho thấy các giao dịch này chủ yếu dựa trên nguyên tắc “thuận mua vừa bán”, nên rất khó xác định hành vi gian lận. Việc áp dụng nguyên tắc thỏa thuận hay lựa chọn luật điều chỉnh phụ thuộc vào quyết định của các bên.
Singapore gần đây đã giải quyết một vụ án tranh chấp giữa công dân Singapore và tài sản mã hóa của một công ty bị phá sản. Nhiều hệ thống pháp luật khác nhau được cân nhắc để áp dụng. Các quốc gia khác cũng xác định luật áp dụng có thể là luật về tài sản, luật chứng khoán… Điều này cho thấy có rất nhiều lựa chọn pháp luật để giải quyết tranh chấp liên quan đến tài sản mã hóa.
Trả lời câu hỏi: “Nếu chủ thể không chọn pháp luật Việt Nam thì xác định luật nào để giải quyết tranh chấp?”, ThS. Hoài cho biết cần xác định loại tranh chấp, như tranh chấp quyền sở hữu tài sản hay tranh chấp hợp đồng, từ đó xác định luật áp dụng, có thể là theo thỏa thuận của các bên. Tuy nhiên, đây chỉ là luật nội dung.
Về luật hình thức, theo NCS - ThS. Nguyễn Lê Hoài, nếu các bên đã lựa chọn luật nội dung thì luật hình thức cũng có thể do các bên thỏa thuận, tức là lựa chọn các quy tắc tố tụng để giải quyết tranh chấp. Ví dụ, nếu chọn Trung tâm Trọng tài Dubai thì áp dụng quy tắc tố tụng của Dubai; nếu chọn Trung tâm Trọng tài London thì áp dụng quy tắc của London. Ngoài ra, khi lựa chọn trọng tài, cần lưu ý ba tiêu chí: quốc gia thừa nhận tài sản; phán quyết trọng tài có khả năng được thi hành ở nước ngoài; và quốc gia đó có ủng hộ cơ chế trọng tài, sẵn sàng hỗ trợ các biện pháp liên quan đến trọng tài hay không…