Những vấn đề đặt ra trong việc khai thác chế biến nguồn tài nguyên khoáng sản

Từ lâu, vùng đất Nam Tây Nguyên được biết đến là vùng có tiềm năng về nguồn tài nguyên khoáng sản rất đa dạng và phong phú. Việc khai thác và chế biến nguồn tài nguyên này đã góp phần nâng cao giá trị sản xuất cho ngành công nghiệp, tăng nguồn thu ngân sách, đồng thời giải quyết công ăn việc làm cho hàng ngàn lao động tại địa phương. Tuy nhiên, hầu hết các nguồn tài nguyên khoáng sản lại không thể tái sinh; vì vậy, việc tổ chức khai thác và chế biến cần phải được quản lý và đầu tư khai thác một cách hiệu quả nhất.

Trên công trường Tổ hợp dự án Bô xit Tân Rai.

Theo kết quả điều tra, thăm dò địa chất, Lâm Đồng có khoảng 30 loại khoáng sản khác nhau thuộc 4 nhóm chính, bao gồm: nhiên liệu khoáng, kim loại, phi kim, đá quý và đá bán quý. Hiện tại trên địa bàn toàn tỉnh có khoảng 290 mỏ ở các vùng quặng có giá trị, trong đó đáng chú ý là quặng bô xít, cao lanh, vàng, thiếc, chì kẽm, bentonite, sét gạch ngói, đá quý… với trên 130 doanh nghiệp, cơ sở hoạt động trong lĩnh vực khai thác và chế biến khoáng sản. Tuy công nghiệp khai thác và chế biến kháng sản tại Lâm Đồng đã có từ trước năm 1975, song tới nay cũng mới chỉ dừng lại ở chỗ thăm dò và khai thác một số khoáng sản thông thường. Qua những con số thống kê sơ bộ trên cho thấy, nguồn tài nguyên khoáng sản ở Lâm Đồng là rất đa dạng và phong phú, nhưng làm thế nào để quản lý khai thác, chế biến có hiệu quả, không làm thất thoát tài nguyên mà bảo vệ tốt môi trường đang là vấn đề đặt ra đối với các cấp các ngành.

Thực tế, khoảng 20 năm trở lại đây các doanh nghiệp ở Lâm Đồng mới thực sự đụng đến và khai thác tài nguyên khoáng sản, nhưng cũng nhằm vào các loại khoáng sản “ăn xổi” như vàng, thiếc, đá quý, còn các loại khoáng sản như: kaolin, thạch anh, nước khoáng vẫn chưa được quan tâm đầu tư khai thác một cách hiệu quả. Như vậy, so với tiềm năng về nguồn tài nguyên khoáng sản của tỉnh, việc khai thác và chế biến khoáng sản còn dàn trải manh mún; việc áp dụng công nghệ tiên tiến để khai thác và chế biến khoáng sản còn mang tích chất tạm thời, nhiều cơ sở khai thác chế biến khoáng sản với phương thức đào bới thu gom, dễ làm khó bỏ. Một số người quan tâm tới lĩnh vực này cho rằng, phần lớn các doanh nghiệp chưa nhận thức được đầy đủ đặc điểm của tài nguyên khoáng sản cũng như vị trí của tài nguyên khoáng sản trong sự phát triển bền vững của tỉnh nên mới chỉ đầu tư công nghệ khai thác chế biến thủ công lạc hậu, sản phẩm làm ra có giá trị kinh tế thấp. Trong khai thác chế biến chưa thu hồi hết quặng nghèo, quặng khó xử lý, quặng đi kèm, vấn đề môi trường chưa được xử lý đúng mức, ở một số mỏ độ ô nhiễm còn vượt tiêu chuẩn cho phép, dẫn tới nguy cơ mất an toàn lao động và làm thất thoát tài nguyên khoáng sản trong khai thác chế biến.

Sản xuất gạch theo công nghệ lò đứng hiệu xuất cao.

Xác định rõ tiềm năng lợi thế mạnh về nguồn nguyên liệu phục vụ cho ngành khai khoáng tại địa phương, thời gian qua, các cấp, các ngành trong tỉnh đã vào cuộc một cách tích cực nhằm tạo điều kiện cho các nhà đầu tư có một môi trường thông thoáng để đầu tư triển khai dự án. Theo đó, trong 5 năm gần đây, tình hình khai thác và chế biến khoáng sản ở Lâm Đồng luôn phát triển ổn định và có bước tăng trưởng trung bình từ 11-15%. Riêng năm 2010, giá trị sản xuất công nghiệp trong lĩnh vực khai thác đạt gần 188 tỷ đồng, chiếm 3,83% giá trị sản xuất ngành công nghiệp của tỉnh; giá trị sản xuất công nghiệp sau khi chế biến đạt 200 tỷ đồng. Cũng trong giai đoạn 2006-2010, một số sản phẩm chế biến khoáng sản, vật liệu xây dựng đạt tốc độ tăng trưởng nhanh như: vật liệu chịu lửa tăng 4,34 lần, bentonite tăng 2,68 lần, gạch tuy nen tăng gấp 2 lần… Để công nghiệp khai khoáng phát triển bền vững, Lâm Đồng đã đẩy mạnh thu hút đầu tư, tạo điều kiện đẩy nhanh tiến độ thi công xây dựng dự án sản xuất chế biến alumin, công suất giai đoạn I là 630 ngàn tấn/năm, dự án sản xuất bê tông nhẹ, gạch thạch anh nhân tạo, bê tông dự ứng lực, ống sứ chịu nhiệt… Đây chính là những dự án quan trọng góp phần thúc đẩy tốc độ phát triển ngành công nghiệp khai thác và chế biến khoáng sản trong thời gian tới.

Để lĩnh vực công nghiệp khai khoáng phát triển bền vững, trước hết cần sự vào cuộc đồng bộ của các cấp, các ngành, địa phương trong tỉnh. Trên cơ sở đó, phải làm cho mọi người hiểu một cách đúng đắn tài nguyên khoáng sản là một loại tài nguyên không tái sinh, chỉ có thể khai thác một lần và là nguồn lực quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

Đối với các đơn vị, cá nhân được Nhà nước giao cho quản lý và khai thác chế biến khoáng sản cần phải khai thác đúng kỹ thuật, tận thu tài nguyên khoáng sản chính và các khoáng sản phụ đi kèm, không làm hủy hoại đất đai, nguồn nước và môi trường. Từ đó, cần chú trọng quan tâm đổi mới công nghệ, nâng cao chất lượng sản phẩm, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của thị trường trong và ngoài nước. Về phía Nhà nước cần có cơ chế thanh tra, kiểm tra, xử lý kịp thời các trường hợp khai thác khoáng sản trái phép, làm thất thoát tài nguyên khoáng sản, đồng thời quản lý chặt chẽ việc bán nguyên liệu thô, bán thành phẩm ra khỏi địa phương trước khi qua chế biến…