Khu nuôi dưỡng trẻ của Trung tâm bảo trợ xã hội IV nhìn từ bên ngoài có dáng vẻ của một ngôi trường trung học điển hình ở ngoại thành Hà Nội. Một dãy nhà hai tầng cũ sơn màu vàng, những đứa trẻ đang chơi một trò chơi đơn giản trong sân. Chúng nhảy dây, hoặc cùng đuổi theo một quả bóng bay. Buổi chiều ở đây trông giống một giờ ra chơi.
Nhưng nếu quan sát kỹ, bạn sẽ nhìn thấy nhiều điểm khác. Quần áo của những đứa trẻ cũ hơn ngôi trường trong tưởng tượng. Những đứa đã lớn tự ăn mặc tử tế. Nhưng một vài đứa bé hơn, không ai chăm, đi những đôi dép tổ ong ngả màu, không đeo tất, giữa cái lạnh của mùa Đông vùng núi. Trong một góc, là một cậu bé chưa đủ lớn để tham gia vào trò chơi tập thể. Nó chỉ chừng 5 tuổi, đang tha thẩn chơi một góc, và nhìn những người lạ với ánh mắt sợ sệt. Một góc khác, là một bạn mang khuôn mặt ngây dại, đứng nép sau cánh cửa - một đứa trẻ bị khuyết tật thần kinh.
Và nếu giao tiếp với những đứa trẻ ở đó, bạn sẽ nhận ra rằng cho dù chúng cũng thân thiện với người lạ, nhưng vẫn giữ một chút khách sáo và sợ sệt mơ hồ. Chúng đã luôn tồn tại với thân phận của các thực thể hành chính – những đứa trẻ mồ côi sống trong trung tâm bảo trợ xã hội - và thường xuyên phải giao tiếp với người lớn trong các cuộc gặp gỡ chốc lát không thân tình.
Chúng tôi đề nghị các em viết điều ước của mình lên một mảnh giấy nhỏ. Chỉ khi đó, một phần nhỏ tâm hồn của tuổi thơ mới hiện ra chân thật.
Chúng muốn có quần áo mới, giày mới và đồ chơi mới. Một số bạn đã để ý rất kỹ thế giới xung quanh, và biết các bạn cùng lứa được có những gì. Có nhiều bạn xin một đôi giày, nhưng viết rõ nhãn hiệu: đó là nhãn giày đang thành mốt của năm ngoái, sau khi xuất hiện cùng một vài ca sỹ trẻ trong MV của họ. Và chúng cũng không hẳn cảm thấy thỏa mãn với việc đuổi theo một quả bóng trong sân. Nhiều bạn muốn xin một đôi vợt cầu lông, hay một bộ đồ chơi tay cầm.
Có thể đó không hẳn là “điều ước” – những đứa trẻ mồ côi chắc chắn có một điều ước lớn hơn. Có thể chúng đã viết ra những mong muốn thực tế, có thể được một mạnh thường quân nào đó giúp đỡ thực hiện. Hay chính xác hơn, đó là những lời nhắn gửi đến một ai đó ngoài cánh cửa trung tâm.
Những lời nhắn được cố gắng viết một cách thuyết phục. Bạn Hùng đã “design” mẩu giấy nhỏ của mình như một bản CV. Ước mơ của bạn là “được một chiếc quần bò để đi học nghề”. Bạn Đống đã lớn, và không quên viết kèm điều ước của mình một lời cảm ơn. “Cháu cảm ơn cô chú đã dành cho cháu một điều ước. Cháu chúc các cô chú ăn Tết vui vẻ”. Phía dưới mẩu giấy, bạn vẽ một chậu cây mùa xuân với dòng chữ “chúc mừng năm mới”. Bạn Hải cố mô tả kỹ hơn, rằng “chiếc áo phao ấm” mà bạn muốn, là để mặc trong “mùa Đông lạnh giá”.
Từ lâu, các nghiên cứu trên khắp thế giới chỉ ra rằng ngoài vấn đề thiết yếu như cơm ăn và áo mặc, trẻ mồ côi đối mặt với nhiều nguy cơ về tâm lý. Chúng cảm thấy không tự tin trong giao tiếp xã hội, buồn và chán vì thiếu các hoạt động giải trí.
Nhiều tổ chức từ thiện đặt ra mục tiêu cao hơn “nhu yếu phẩm” khi làm việc với trẻ mồ côi: họ muốn xây dựng cả sự tự tin và cảm giác được là một đứa trẻ bình thường. Đơn cử, Diskin, một hội từ thiện của người Do Thái có trụ sở ở Bắc Mỹ, sử dụng tiền quyên góp để mua các voucher quần áo, sau đó cho trẻ được tự đi “shopping” cùng người giám hộ. Tổ chức này tin rằng việc được đi mua đồ mới là một cảm giác “tuyệt vời nhất mọi đứa trẻ có được”. Chúng có thể lựa chọn “những thứ thời trang như bạn bè đang mặc và cảm thấy thoải mái giữa chúng bạn cùng lớp”. Diskin tin rằng điều này sẽ giúp trẻ mồ côi thành công hơn trong học tập và cuộc sống.
Hoạt động giải trí, qua các nghiên cứu, cũng là một phần nghiêm trọng trong đời sống trẻ mồ côi sống tại các trung tâm nuôi dưỡng tập trung. Chúng có nhiều thời gian “chết” và buồn chán so với những đứa trẻ được cha mẹ nuôi dưỡng. Điều này tạo ra các hiệu ứng tâm lý tiêu cực.
Việc tặng các món quà nằm ngoài danh mục nhu yếu phẩm để mang lại niềm vui cho trẻ, hoặc thực hiện các điều ước nhỏ của trẻ mồ côi, cũng là một hoạt động phổ biến tại nhiều quốc gia. Có thể kể đến Toys for Tots, chương trình tặng đồ chơi cho trẻ nghèo được duy trì bởi Hải quân Hoa Kỳ, hoặc OneSimpleWish hay Partnerships for Children, những tổ chức cho trẻ nghèo đăng tải điều ước online để tìm kiếm một mạnh thường quân thực hiện chúng.
Những mảnh giấy ô li thu được từ trung tâm Thụy An đóng vai trò như một thăm dò chứng minh những kết quả nghiên cứu ấy. Lũ trẻ ý thức được hoàn cảnh của mình, nhưng điều đó không ngăn chúng thèm thuồng một đôi giày hay chiếc quần bò thời trang, một đôi vợt cầu lông hay bộ trò chơi tay cầm.
Ngay cả trong tính toán của một đứa trẻ, chiếc quần bò cũng đã được dự định dùng cho một hoạt động xã hội rất quan trọng và cụ thể: “để đi học nghề” – như Hùng viết.
Những mẩu giấy nói nhiều điều về thế giới tâm hồn của những đứa trẻ. Bạn Hùng sau khi “design” xong lá đơn xin quần bò của mình, đã viết thêm một mảnh giấy khác, cho bạn Huy. “Em ở cùng phòng với một bạn tên là Lê Văn Huy. Bạn ấy không biết chữ nên em viết hộ bạn ấy… Ước mơ của bạn ấy là có một bộ quần áo ấm”.
Hùng đã có thể viết thay cho Huy bằng ngôi thứ nhất. Nhưng cậu bé đã kể rất thật, và kể một câu chuyện đáng nghĩ trong mùa Xuân này.
