Thi hành phần dân sự trong Bản án, Quyết định Hình sự là một trong những nội dung quan trọng của hoạt động thi hành án dân sự. Theo quy định tại Điều 1 khoản 1 Điều 2 và mục 1 Chương V Luật Thi hành án dân sự năm 2008 sửa đổi, bổ sung năm 2014 (Luật THADS) thì những vụ việc phải thi hành án trong bản án, quyết định hình sự thuộc thẩm quyền của cơ quan THADS bao gồm: hình phạt tiền, tịch thu tài sản, truy thu tiền, tài sản thu lợi bất chính, xử lý vật chứng, tài sản, án phí và phần quyết định dân sự trong bản án, quyết định hình sự gồm các việc như thi hành nghĩa vụ cấp dưỡng; bồi thường thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm; bồi thường thiệt hại về tài sản, v.v...
Thực tế hiện nay, hiệu quả thi hành phần dân sự trong các bản án, quyết định hình sự đạt được là chưa cao, đặc biệt là kết quả thu hồi tài sản trong các vụ án kinh tế, tham nhũng, lừa đảo chiếm đoạt tài sản, sau đây có thể là một số nguyên nhân cơ bản:
Thứ nhất, về mặt thể chế, mặc dù Luật Thi hành án Hình sự và Thông tư liên tịch số 07/2013/TTLT-BTP-BCA-BTC ngày 06/2/2013 của Bộ Tư pháp, Bộ Công an và Bộ Tài chính đã có những quy định về việc phối hợp giữa cơ quan THADS và cơ quan thi hành án hình sự trong thủ tục thu, nộp, quản lý tiền, giấy tờ của người phải thi hành án dân sự và trả tiền, giấy tờ cho người được THADS là phạm nhân. Tuy nhiên, trên thực tế, việc thực hiện phối kết hợp giữa hai hoạt động này vẫn còn những bất cập nhất định, đặc biệt là việc thông tin giữa trại giam, cơ sở giam giữ về nơi chấp hành hình phạt tù của người phải thi hành án là phạm nhân đôi lúc còn chưa kịp thời, chưa đồng bộ.
Thứ hai, về cơ chế đảm bảo thi hành án, cần có sự liên kết chặt chẽ giữa các giai đoạn bắt đầu tố tụng đến giai đoạn THADS. Theo quy định tại Điều 122 Luật THADS thì vật chứng, tài sản tạm giữ trong bản án, quyết định hình sự do yêu cầu phục vụ việc xét xử mà chưa được chuyển cho cơ quan THADS trong giai đoạn truy tố, xét xử theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự thì phải chuyển giao cho cơ quan thi hành án dân sự tại thời điểm Toà án chuyển giao bản án, quyết định.
Theo quy định trên thì việc chuyển giao vật chứng tài sản tạm giữ trong bản án, quyết định hình sự có thể thực hiện cùng thời điểm với thời điểm chuyển giao bản án, quyết định. Trong thực tiễn, một số vụ việc, công tác phối hợp giữa cơ quan tố tụng với cơ quan THADS còn chậm, chưa đáp ứng được yêu cầu; việc đính chính, giải thích bản án, chuyển giao vật chứng, các tài liệu liên quan có trường hợp còn chưa kịp thời; việc áp dụng các biện pháp chế tài đối với các trường hợp cố ý không thi hành án hoặc chống đối, tẩu tán tài sản, cản trở thi hành án còn chưa nghiêm.
Do THADS là giai đoạn tiếp theo của quá trình tố tụng nên cơ quan THADS cần phải nắm được các thông tin cần thiết và sớm nhất có thể về tài sản, giấy tờ của các bị can, bị cáo trong các vụ án hình sự để có cơ sở bảo đảm tổ chức thi hành hiệu quả phần tiền và tài sản có liên quan trong các bản án, quyết định về hình sự. Do đó, vai trò chủ động của cơ quan THADS cần phải được phát huy nhiều hơn nữa trong việc tiếp nhận, chuyển giao tài liệu, vật chứng, tài sản tạm giữ có liên quan đến vụ án từ cơ quan điều tra trong giai đoạn tố tụng.
Thứ ba, THADS, đặc biệt là thi hành án đối với các đối tượng mà người phải thi hành án đang chấp hành hình phạt tù là một bài toán thật sự nan giải. Thực trạng không có tiền, tài sản dẫn đến không có điều kiện để thi hành án được lặp đi lặp lại với hầu hết các vụ việc THADS trong hình sự vẫn là một trong những khó khăn lớn trong việc tổ chức thi hành đối với các loại bản án, quyết định này, đòi hỏi phải sớm có giải pháp khả thi.
Thứ tư, công tác quản lý nhân khẩu sau khi người phải thi hành án chấp hành xong hình phạt tù cũng là một vấn đề còn bị bỏ ngỏ. Sau khi mãn hạn tù, người phải thi hành án bỏ đi lang thang, không xác định được địa chỉ, nơi cư trú. Đây cũng là một trong số các nguyên nhân lớn dẫn đến tình trạng án tồn đọng lớn hiện nay.
Có thể nói, tính thống nhất, hiệu lực và hiệu quả của pháp luật THADS trong hệ thống pháp luật có mối quan hệ chặt chẽ và tương tác biện chứng với hiệu quả của công tác THADS trên thực tế. Công lý chỉ có ý nghĩa khi và chỉ khi quyết định của Tòa án được đưa ra thi hành. Do đó, chỉ khi nào bản án, quyết định được thi hành trên thực tế thì quyền lợi của người dân mới thực sự được đảm bảo và mục đích xây dựng một Nhà nước pháp quyền của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân mới thực sự có ý nghĩa.
