Nguy hại “chết người” từ thói quen “tự làm bác sĩ”

Khí hậu Việt Nam nhiệt đới gió mùa, thời tiết thay đổi liên tục, độ ẩm không khí cao nên người dân rất dễ mắc các bệnh  như cảm cúm, cảm lạnh, viêm họng do virút hoặc ho do dị ứng thời tiết, khói bụi... Khi có những dấu hiệu trên, thay vì đi khám bác sĩ thì nhiều người dân đã ra các tiệm thuốc gần nhà kể bệnh, mua thuốc nhằm tiết kiệm kinh phí và thời gian.

Thống kê mới nhất của Bộ Y tế cho thấy, ở Việt Nam, phần lớn kháng sinh được bán mà không có đơn, chiếm 88% ở thành thị và 91% ở nông thôn. Trong tổng số doanh thu của cơ sở bán lẻ thuốc ở thành thị thì thuốc kháng sinh chiếm 13,4% (ở nông thôn là 18,7%).

Bị bệnh, ra hiệu thuốc là xong

Trong vai người đi mua thuốc, người viết dễ dàng mua được thuốc kháng sinh tại nhiều nhà thuốc khác nhau trên địa bàn Hà Nội. Có nơi mua bằng cách đọc tên thuốc. Có nhà thuốc thì bán ngay thuốc kháng sinh sau khi nghe yêu cầu: bán cho thuốc tốt chữa cảm cúm mà không cần biết người mua có đơn thuốc hay không. 

Trao đổi với phóng viên, chị Nguyễn Thị Bích (một người khách cùng mua thuốc,  sống tại Mỹ Đình, Từ Liêm, Hà Nội) nói: “Tôi hay ốm vặt, nhất là bị cảm cúm, hắt hơi, sổ mũi. Mỗi lần như vậy mà chạy đi khám đợi kê đơn thì vừa mất thời gian, vừa tốn tiền. Thế nên tôi hay ra các tiệm thuốc để mua thuốc về dùng. Chỉ mấy hôm là khỏi”.

Cùng quan điểm, anh Trịnh Đình Vũ (sống tại Thanh Xuân, Hà Nội) cho rằng: “Ai cũng biết là ốm đau đi khám, kiểm tra tại bệnh viện rồi mua thuốc sẽ tốt hơn. Nhưng  như vậy thì rất phiền phức. Cá nhân tôi và gia đình bị mấy bệnh lặt vặt hay tự lấy thuốc, ví dụ như bị cúm thì ra nói cho người bán thuốc biểu hiện bệnh. Lấy 3-4 liều thuốc là khỏi. Mỗi liều cũng chỉ 5.000 đến 10.000”. 

Người mua, người ốm nghĩ rằng cứ mua thuốc làm sao thuận tiện, tiết kiệm mà điều trị khỏi bệnh là tốt rồi. Thế nhưng, chính những người bán cũng rất quan ngại về việc các liều thuốc bán ra sẽ ảnh hưởng đến việc điều trị sau này của người bệnh.

Chị N.T.T (là dược sỹ,  đồng thời là chủ một hiệu thuốc) chia sẻ: “Theo nguyên tắc thì khi bán, mua kháng sinh phải theo chỉ định, có đơn của bác sỹ. Thế nhưng, thực tế không phải vậy. Người ốm thì lười đi khám, người bán thuốc lại vì lợi nhuận, vì sự cạnh tranh mà bán thuốc trái quy định. Bây giờ nó là cái điều hiển nhiên rồi. Cứ cúm ra hiệu thuốc là có thuốc uống rất nhanh khỏi. Việc nguy hại nhất là từ việc quá nhanh khỏi bệnh, uống 1-2 liều thuốc đã khỏi và ngừng uống”.

Việc bán thuốc, đặc biệt là các loại kháng sinh mà không kê đơn là rất nguy hiểm, bởi ngoài việc không theo dõi được tình trạng bệnh còn dẫn đến nhiều hệ lụy. Người bệnh không có đơn thuốc sẽ không có căn cứ uống đúng liều lượng thuốc, thời gian, những thức ăn kiêng kỵ, chống chỉ định với thuốc và có thể gặp rủi ro do phản ứng phụ từ thuốc gây ra.

Chưa kể, việc điều trị tại nhà kéo dài không đúng bệnh ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người bệnh, gây tốn kém về kinh tế. Mua và dùng thuốc kháng sinh không có đơn của bác sĩ cũng như dùng không đủ liều sẽ dẫn đến tình trạng kháng thuốc kháng sinh. Khi đã bị kháng thuốc, việc dùng thuốc kháng sinh và các liệu pháp điều trị người mắc bệnh do nhiễm khuẩn sẽ không còn hiệu quả hoặc hiệu quả thấp.

“Báo động” tình trạng lạm dụng thuốc kháng sinh

Trong buổi họp báo “Quản lý sử dụng kháng sinh cho tương lai: Không lạm dụng, không dùng sai chỉ định” diễn ra mới đây, PGS.TS Lương Ngọc Khuê -  Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh (Bộ Y tế) cho rằng, kháng thuốc là hiểm họa ngày càng lớn đối với con người và nền kinh tế Việt Nam do việc sử dụng kháng sinh ngày càng gia tăng, thiếu kiểm soát trong y tế cũng như trong chăn nuôi và càng đáng báo động hơn khi nó xâm nhập vào chuỗi thức ăn và môi trường sinh thái.

Theo ông Khuê, sau 5 năm thực hiện kiểm soát chặt, hiện nay tỷ lệ bác sĩ, cơ sở y tế kê đơn kháng sinh bừa bãi, sử dụng thuốc sai nguyên tắc đã giảm; hàng ngàn bác sĩ, dược sĩ cam kết không sử dụng thuốc kháng sinh sai nguyên  tắc. Song, khi chấn chỉnh được việc kê đơn trong bệnh viện thì hệ thống cửa hàng thuốc vẫn chưa quản lý chặt việc bán thuốc kháng sinh nên ở nhiều nơi, thuốc kháng sinh được bán dễ dàng mà không cần đơn thuốc, khiến cho việc lạm dụng vẫn phổ biến.

PGS.TS Lương Ngọc Khuê mong muốn người bệnh, thầy thuốc, các cơ sở khám chữa bệnh, các cơ quan quản lý, không chỉ ngành Y tế mà các bộ, ngành liên quan cùng chung tay thực hiện cam kết không lạm dụng, không sử dụng thuốc kháng sinh sai chỉ định, để đẩy lùi nguy cơ kháng thuốc, cứu sống người bệnh.

Còn GS.TS Ngô Quý Châu – Phó Giám đốc Phụ trách Bệnh viện Bạch Mai cho rằng, nhiều bệnh nhân chỉ mới chớm ho, hơi sốt thì ngay lập tức đi mua thuốc về uống, mà không cần thăm khám; có bệnh nhân được bác sĩ kê đơn, rồi khi bệnh tái phát, họ đi mua lại theo đơn thuốc cũ. Vì người dân tự mua thuốc kháng sinh, sử dụng không đúng nên thuốc không phù hợp với tình trạng bệnh, đặc biệt là liều lượng sử dụng. 

Đơn cử, có thuốc phải dùng tới 3g/ngày, nhưng người dân tự uống chỉ dùng 1,5g/ngày. Hậu quả, khi sử dụng thuốc kháng sinh không đủ liều, vi khuẩn sẽ thích nghi với thuốc kháng sinh đó, thay vì bị tiêu diệt, đồng thời làm yếu sức đề kháng của cơ thể. Một số bệnh nhân tự dùng thuốc trong 2 - 3 ngày, khi thấy đỡ thì bỏ thuốc, làm lan tràn vi khuẩn kháng thuốc do kháng sinh không đủ liều lượng để diệt hết vi khuẩn.

Ông Châu cũng nhấn mạnh, đối với các bệnh nhân mắc nhiều bệnh, việc sử dụng thuốc kháng sinh không phù hợp dẫn tới không khỏi bệnh, không thể hấp thu thuốc và nhiều tác dụng không mong muốn khác.