Nguồn lực kiều bào và bài toán đột phá phát triển khoa học, công nghệ

Khoảng 15 tỷ USD kiều hối gửi về nước hàng năm

Theo thống kê, cộng đồng NVNONN hiện có gần 6,5 triệu người, đang sinh sống và làm việc tại trên 130 quốc gia và vùng lãnh thổ, trong đó khoảng 80% là tại các nước phát triển.

Thông tin tại Hội nghị toàn quốc tổng kết việc thực hiện Nghị quyết số 36-NQ/TW về công tác đối với NVNONN và các văn bản chỉ đạo của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về công tác đối với NVNONN diễn ra tuần qua cho thấy, hàng năm, kiều bào gửi về nước khoảng 15 tỷ USD kiều hối, lũy kế lượng kiều hối bà con gửi về nước giai đoạn 1993 - 2024 đạt hơn 246 tỷ USD, tương đương với tổng vốn trực tiếp (FDI) giải ngân trong cùng kỳ.

Ngoài kiều hối, bà con từ 35 quốc gia và vùng lãnh thổ đã đầu tư về nước 457 dự án, với tổng vốn đăng ký 1,729 tỷ USD tại 26/34 địa phương trên cả nước, góp phần đáng kể thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong nước.

Đặc biệt, khoảng 600 nghìn NVNONN (tương đương gần 10% kiều bào) có trình độ từ đại học trở lên. Trí thức kiều bào có lợi thế là có trình độ chuyên môn cao và kinh nghiệm dày dặn trong môi trường quốc tế, được tiếp cận các trung tâm nghiên cứu tiên tiến, những hệ sinh thái đổi mới sáng tạo ở trình độ phát triển cao.

Nhiều người là nhà khoa học, chuyên gia thành danh trong các lĩnh vực mũi nhọn, được nước sở tại trọng dụng. Các chuyên gia, nhà khoa học kiều bào có mặt trên nhiều lĩnh vực KH,CN, từ khoa học cơ bản đến các ngành kỹ thuật ứng dụng.

Để tạo cơ sở bứt phá và nền tảng vững chắc cho sự phát triển của đất nước trong giai đoạn mới, Bộ Chính trị đã ban hành một loạt các nghị quyết chiến lược, trong đó có Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển KH,CN,ĐMST&CĐS quốc gia (Nghị quyết số 57-NQ/TW); theo đó phát triển KH,CN,ĐMST&CĐS quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển đất nước.

Đặc biệt, Nghị quyết cũng đã nhấn mạnh yêu cầu thu hút, trọng dụng, giữ chân các nhà khoa học đầu ngành, các chuyên gia, các “tổng công trình sư” trong và ngoài nước có khả năng tổ chức, điều hành, chỉ huy, triển khai các nhiệm vụ trọng điểm quốc gia về KH,CN,ĐMST,CĐS, phát triển công nghệ trí tuệ nhân tạo và đào tạo nguồn nhân lực…

Trên thực tế, thời gian qua, các chuyên gia, trí thức, nhà khoa học VNONN cũng đã tích cực đóng góp phát triển các lĩnh vực trong nước, nhất là về KH,CN,ĐMST,CĐS. Đến nay, đã có 10 mạng lưới đổi mới sáng tạo được thành lập, thu hút hơn 2.000 thành viên là chuyên gia Việt Nam tại 22 quốc gia và vùng lãnh thổ. Bằng vốn hiểu biết, kinh nghiệm và mạng lưới quan hệ rộng khắp, kiều bào đã trở thành cầu nối đưa công nghệ, tri thức, phương thức quản trị tiên tiến về Việt Nam.

Xây dựng và triển khai đồng bộ, kịp thời các giải pháp

Thời gian qua, nhiều kiều bào đã trực tiếp về nước công tác, hoạt động sản xuất, kinh doanh hay tham gia giảng dạy, mang vốn tri thức, kinh nghiệm đã tích luỹ được ở môi trường nước ngoài về thúc đẩy sự phát triển KH,CN trong nước.

Bên cạnh đó, hàng năm, có khoảng 300 - 400 lượt kiều bào cũng đã về nước tham gia hỗ trợ giảng dạy, nghiên cứu, chuyển giao công nghệ trong các lĩnh vực, trong đó có các ngành công nghệ mũi nhọn, chiến lược. Nhiều người đã trực tiếp tham gia vào các dự án trọng điểm quốc gia.

Bà Tạ Thùy Liên, Trưởng ban Ban liên lạc cộng đồng người Việt Nam tại Singapore cho biết, cộng đồng người Việt Nam tại Singapore có rất nhiều nhà khoa học, giáo sư giảng dạy với những công trình có giá trị đóng góp không chỉ với Singapore mà với cả khu vực và toàn cầu, như các công trình về vật liệu mới, môi trường bền vững, trí tuệ nhân tạo, ĐMST, khoa học công nghệ lượng tử và bán dẫn.

Đa số kiều bào đều hướng về Tổ quốc, mong muốn được phát triển mặt mạnh của mình và được trọng dụng, được có một môi trường để phát triển, qua đó có thể chia sẻ và chuyển giao những vốn tri thức mà họ đã thụ hưởng được trong suốt quá trình phát triển bản thân và chuyên môn ở nước ngoài.

Thực tế, thời gian qua, công tác thu hút nguồn lực trí thức kiều bào đã đạt một số kết quả bước đầu nhưng vẫn còn một số rào cản như thủ tục hành chính rườm rà, chế độ lương thưởng chưa cạnh tranh, cơ chế trọng dụng hạn chế… Trong bối cảnh đó, bà Tạ Thùy Liên nhìn nhận, Nghị quyết số 57-NQ/TW đã thực ra mở ra một “chân trời mới” cho tất cả các chuyên gia, trí thức kiều bào có điều kiện đóng góp nhiều hơn cho đất nước.

“Nghị quyết đã chỉ ra rất rõ những ngành nghề, lĩnh vực cần tổng hợp lực lượng, nguồn lực từ kiều bào ở khắp nơi trên thế giới. Trong các phát biểu gần đây, các lãnh đạo Đảng, Nhà nước cũng đã đề cập đến việc huy động các “tổng công trình sư” cho các lĩnh vực. Chúng tôi rất mong muốn sẽ là một phần trong kế hoạch đó và hy vọng sẽ được giao việc cụ thể để có thể thực hiện Nghị quyết, góp phần thúc đẩy sự phát triển của đất nước”, bà Liên cho hay.

Để kiều bào có thể đóng góp được nhiều hơn cho sự phát triển của đất nước, đặc biệt là trong lĩnh vực KH,CN, bà Tạ Thùy Liên cho rằng, cần có cơ chế đặt hàng, giao việc cụ thể để các chuyên gia trí thức kiều bào “có được một bài toán cụ thể và họ sẽ giải bài toán đấy”.

Cùng với đó, cần phải có sự kết hợp của 3 “nhà” gồm Nhà nước, doanh nghiệp hoặc viện, trường nghiên cứu và nhà khoa học. Khi đó, Nhà nước sẽ đóng vai trò kiến tạo, hoạch định kế hoạch và những “nhà” còn lại sẽ làm công tác nghiên cứu và phát triển, triển khai hoạch định của Nhà nước. Cùng với đó, cần có cơ chế kiểm soát rủi ro để các nhà khoa học thực sự dấn thân vào công việc, thiết thực đóng góp cho quê hương, đất nước.

PGS.TS Trần Lê Hưng, kiều bào tại Pháp, hiện giảng dạy tại Trường Kỹ sư Paris, Đại học Gustave Eiffel cho rằng, cần thành lập và đưa vào hoạt động mô hình “trung tâm nghiên cứu và phát triển” (R&D) trong các đơn vị sự nghiệp công lập, tập đoàn nhà nước và tư nhân, đặc biệt là đối với một số ngành công nghiệp chiến lược, công nghệ cao, công nghiệp kết nối nhằm giải quyết trực tiếp các vấn đề thực tiễn trong sản xuất, khai thác, CĐS, góp phần hiện đại hóa và tối ưu hóa quy trình sản xuất.

Đây cũng là môi trường thuận lợi để tận dụng trí tuệ người Việt Nam trên toàn cầu, giúp đội ngũ chuyên gia trong nước tiến gần hơn với trình độ khoa học quốc tế và từng bước tự chủ về công nghệ.

Các kiều bào tin tưởng rằng, với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, việc xây dựng và triển khai đồng bộ, kịp thời các giải pháp, nguồn lực tri thức kiều bào trong lĩnh vực KH,CN sẽ được khơi thông, biến thành động lực chiến lược, cùng cả nước thực hiện thành công Nghị quyết số 57-NQ/TW và phát triển bứt phá trong kỷ nguyên mới.