Từ năm 1986 đến nay, ngành Luật Hình sự Việt Nam coi nguồn duy nhất của mình là Bộ luật Hình sự (BLHS). Cả BLHS năm 1985 và BLHS năm 1999 khi định nghĩa khái niệm tội phạm đều khẳng định, tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội “được quy định trong bộ luật này”, tức là một người chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự nếu hành vi phạm tội được quy định trong BLHS, các chuyên gia pháp luật gọi đây là dạng “nguồn đóng”.
Bộ Tư pháp đang đề xuất phương án mở rộng nguồn của luật hình sự theo hướng tội phạm không chỉ được quy định trong BLHS mà có thể được quy định ở các văn bản khác.
 |
| Bị cáo được giải về trại tạm giam sau khi nhận bản án sơ thẩm về tội chống người thi hành công vụ. Ảnh: MH |
Không xử lý hình sự được vì BLHS không quy định
Tối 7/4/2010, tại TP Đồng Hới, Quảng Bình, Nguyễn Văn Tình cùng một nhóm thanh niên đi uống rượu. Đến khuya, Tình cùng hai người bạn chở nhau trên xe máy về nhà. Thấy bên đường có một cô gái đi bộ một mình, ăn mặc gợi cảm, cả ba dừng xe tán tỉnh nhưng bị cô gái cự tuyệt.
Dục vọng nổi lên, Tình và các bạn bắt cô gái lên xe, chở đến bãi đất trống rồi thay phiên nhau hãm hiếp. Uất ức, nạn nhân đã đến cơ quan điều tra (CQĐT) tố cáo hành vi hiếp dâm của Nguyễn Văn Tình và đồng bọn, nộp kèm đơn là chiếc ví tiền mà Tình đánh rơi tại hiện trường.
Tại CQĐT, Tình và các bạn đã thành khẩn thừa nhận hành vi phạm tội đúng như nội dung tố cáo, nhưng có một tình huống trớ trêu là các điều tra viên phát hiện nạn nhân lại là nam giới vì 4 năm trước, "cô gái" này đã ra nước ngoài phẫu thuật chuyển đổi giới tính.
Cô khẳng định mình bây giờ là phụ nữ và yêu cầu CQĐT xử lý hình sự những kẻ đã hiếp dâm cô. Xác định đây là vụ án chưa từng xảy ra trong thực tế, Công an TP Đồng Hới đã chuyển vụ án lên cho CQĐT công an tỉnh Quảng Bình.
Lúc đầu, 3 ngành nội chính (CSĐT, VKS, TAND) đã thống nhất khởi tố các đối tượng về tội Hiếp dâm theo Điều 111, Bộ luật Hình sự. Thế nhưng, sau giai đoạn điều tra, trong nội bộ các ngành tố tung của tỉnh lại có những ý kiến không đồng thuận nên chưa thể ra cáo trạng truy tố.
Những người phản đối cho rằng về mặt pháp lý, nạn nhân vẫn là nam giới. Theo quy định của BLHS, nạn nhân trong một vụ hiếp dâm chỉ có thể là nữ giới, Tình và các bạn đã không xâm phạm đến khách thể của tội hiếp dâm, vì thế không đủ cơ sở để buộc họ phạm tội này. Đến nay, việc xử lý các đối tượng vẫn gặp nhiều khó khăn do còn có nhiều ý kiến trái chiều.
Trường hợp khác, Bộ LĐ-TB&XH vừa có văn bản gửi Bộ Tư pháp đề nghị xem xét các quy định pháp lý để xử lý hình sự đối với hành vi nợ đọng tiền Bảo hiểm Xã hội (BHXH). Lý do mà Bộ này đưa ra là năm 2012 số tiền nợ đọng BHXH lên tới trên 5.000 tỉ đồng, nguyên nhân cơ bản là do chế tài xử lý hành vi vi phạm còn nhẹ, chỉ giải quyết ở mức dân sự.
Do đó, cần phải xử lý nghiêm những doanh nghiệp cố tình nợ BHXH bằng biện pháp hình sự. Tuy nhiên, theo quy định của Bộ luật Hình sự hiện hành, hành vi nợ đọng tiền BHXH chưa được quy định là tội phạm nên không thể truy cứu trách nhiệm hình sự đối với DN hay cá nhân nợ đọng tiền BHXH.
Những trường hợp kể trên chỉ là 2 trong nhiều tình huống “bó tay” của các cơ quan chức năng trước các hành vi vi phạm pháp luật đáng ra phải xử lý hình sự nhưng không buộc tội được các đối tượng vi phạm vì BLHS không quy định.
Đề xuất mở rộng nguồn của luật Hình sự
Ông Nguyễn Văn Hoàn - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật Hình sự - Hành chính, Bộ Tư pháp cho biết: Tong khoảng gần 30 năm kể từ khi ra đời năm 1985, BLHS của nước ta đã trải qua 4 lần sửa đổi, bổ sung, trong đó có 1 lần sửa đổi toàn diện vào năm 1999.
Bên cạnh mặt ưu điểm là làm cho các quy định của BLHS đáp ứng kịp thời với thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm trong từng giai đoạn phát triển thì việc sửa đổi, bổ sung quá nhiều lần trong một khoảng thời gian ngắn đã làm cho các quy định của BLHS không có tính ổn định cao. Điều này gây khó khăn rất lớn cho quá trình áp dụng các quy định của BLHS vào thực tiễn.
Cũng theo ông Nguyễn Văn Hoàn, mặc dù sửa đổi, bổ sung nhiều lần như vậy nhưng nhìn chung BLHS vẫn còn nhiều bất cập. Một trong những nguyên nhân của bất cập này là do BLHS quy định tất cả các tội phạm thuộc mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có những lĩnh vực tương đối ổn định, nhưng có nhiều lĩnh vực có tính biến động cao như kinh tế, khoa học, công nghệ.... Khi một lĩnh vực nào đó có thay đổi thì lại phải sửa đổi, bổ sung BLHS, nếu không sẽ nảy sinh bất cập.
“Điều này tạo ta áp lực không nhỏ về quy trình sửa đổi, bổ sung các quy định của BLHS với ý nghĩa là một trong những Bộ luật quan trọng nhất trong hệ thống pháp luật ở nước ta” – ông Nguyễn Văn Hoàn khẳng định.
Giải pháp được Bộ Tư pháp đưa ra cho vấn đề này là nghiên cứu mở rộng nguồn của luật hình sự theo hướng tội phạm không chỉ được quy định trong BLHS như hiện nay mà có thể được quy định ở các văn bản luật khác như các luật chuyên ngành về kinh tế, thương mại, tài chính, đầu tư, khoa học công nghệ. Giải pháp này vừa bảo đảm tính ổn định của BLHS, vừa đảm bảo đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong các lĩnh vực nhờ hệ thống các luật vệ tinh.
Tuy nhiên, trước đề xuất có tính chất đột phá này, nhiều chuyên gia pháp luật tỏ rõ sự quan ngại. PGS.TS Nguyễn Ngọc Trí - Khoa Luật, Đại học KHXH và NV Hà Nội - nhận định: “Việc mở rộng nguồn sẽ làm thay đổi toàn bộ cơ cấu BLHS và câu chuyện ở đây không chỉ là vấn đề lập pháp mà còn liên quan tới vấn đề chính trị”.
Cùng quan điểm này, TS. Lê Hồng Sơn - Cục trưởng Cục Kiểm tra văn bản quy phạm pháp luật, Bộ Tư pháp - cho rằng: “Việc mở rộng nguồn sẽ kéo theo việc thay đổi toàn bộ các quy định lõi về tội phạm của BLHS và để xử lý được điều này thì không hề đơn giản”.
Tuy nhiên, ông Sơn cũng cho rằng, nếu mở rộng nguồn thì BLHS nên tính đến việc cho áp dụng trực tiếp một số điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia. TS Hoàng Văn Hùng - Đại học Luật Hà Nội - thì nhận định: “Trước yêu cầu của thực tế và để phù hợp với pháp luật quốc tế thì nguồn của luật hình sự không thể đóng kín nữa, nhưng mở rộng nguồn đến các văn bản luật chuyên ngành, hay mở rộng tới cả án lệ, hay tới đâu nữa thì còn cần phải cân nhắc”.
Việc có nên mở rộng “nguồn” của luật hình sự hay không, cho tới nay, vẫn đang là tâm điểm của nhiều cuộc tranh luận…
Hồng Thúy
