Trước khi từ giã lái xe ở tuổi 81, ông Atsumu Yoshioka đã nhận ra những dấu hiệu rằng mình không còn phù hợp để cầm vô-lăng. Trong chuyến tham quan về phía tây Nhật Bản, ông quên kéo phanh tay khiến xe tụt dốc, khi đó vợ ông ngồi cùng trên xe. Buổi sáng đẹp trời khác, người đàn ông 81 tuổi lùi xe vào một vật cản lớn gần nhà. “Trước khi gây ra những tai nạn nghiêm trọng hơn, tôi quyết định dừng lái xe”, ông Yoshioka chia sẻ.
Những người già lái xe như ông Yoshioka không hiếm ở Nhật Bản, nơi có dân số già nhất thế giới. 28% người dân ở độ tuổi trên 65, cứ 7 người có một người trên 75 tuổi. Trong khi đó, tại Mỹ tỷ lệ này là 1/16.
Quy định nghiêm ngặt với tài xế trên 75 tuổi
Theo thống kê của cơ quan cảnh sát Nhật Bản, những năm trước, người ở độ tuổi 16-24 thường gây ra nhiều vụ tai nạn giao thông hơn các nhóm tuổi khác. Tuy nhiên, năm ngoái, nhóm lái xe ở độ tuổi trên 75 gây ra số vụ tai nạn nhiều gấp đôi so với những nhóm tuổi thấp hơn, trong khi tỷ lệ này là gấp ba đối với những người trên 80 tuổi. Những tài xế già thường mắc bệnh Alzheimer, gây ra nhiều vụ tai nạn nghiêm trọng.
Từ năm 2009, Nhật Bản đã yêu cầu tài xế 75 tuổi trở lên phải thực hiện các bài kiểm tra năng lực lái xe khi họ xin cấp lại bằng lái, thường ba năm/lần. Tháng 3/2017, quy định kiểm tra sức khoẻ đối với những tài xế đạt điểm số thấp có hiệu lực. Những ai có dấu hiệu của chứng giảm trí nhớ sẽ bị thu hồi giấy phép lái xe.
Trong hơn 33.000 lái xe tham gia kiểm tra trí nhớ năm ngoái, nhiều người đã phải gặp bác sĩ để xác định các dấu hiệu bệnh mất trí nhớ. Tuy nhiên, cảnh sát mới chỉ thu hồi giấy phép lái xe của 1.350 người, khi bác sĩ xác nhận có biểu hiện của bệnh mất trí nhớ.
Ngoài ra, 460.000 tài xế khác cũng gặp những vấn đề liên quan đến giảm trí nhớ nhẹ. Những người này không bị tịch thu bằng lái, nếu họ tham gia lớp lái xe an toàn trên đường trong ba tiếng.
Bên cạnh đó, vì lý do liên quan đến bệnh tật hoặc tâm lý, nhiều tài xế tự nhận ra rằng không còn phù hợp với việc lái xe. Cảnh sát và chính quyền địa phương, kết hợp cùng nhiều doanh nghiệp, đưa ra các hình thức khuyến khích người già thôi lái xe như tặng phiếu giảm giá ăn uống, giảm giá tiền sử dụng phương tiện công cộng.
 |
| Nhiều người già tại Nhật Bản vẫn tự lái xe. |
Tại bốt cảnh sát ở thị trấn Gotsu, thay vì khẩu hiệu về luật an toàn, cảnh sát khuyến cáo tài xế liên hệ với họ ngay khi nhận thấy những bất thường với việc lái xe. Trong năm năm qua, số lượng tài xế trên 65 tuổi tự nguyện dừng lái xe tại Nhật Bản đã tăng gấp ba lần. Năm 2017, gần 405.000 tài xế thôi lái xe.
Nhiều người cảm thấy hụt hẫng khi từ bỏ việc lái xe. “Tôi như mất đi một điều gì đó rất thân thuộc”, ông Yoshioka tả lại cảm giác khi quyết định không cầm vô-lăng nữa. Kể từ khi thôi lái xe, ông Yoshika tập trung làm những những công việc thư thái hơn với đồ gỗ và gốm, tạc những bức tượng nhỏ trang trí nhà cửa. Mỗi khi cần ra ngoài, ông lựa chọn taxi hoặc đi nhờ những người bạn.
Điều bất cập đến từ đây. Không phải mọi nơi ở Nhật Bản, hệ thống giao thông công cộng đều thuận tiện như các thành phố lớn Tokyo hay Kyoto. Do đó, tại những khu vực không phát triển như Shimane, chính phủ cần có những chính sách để cân bằng chất lượng cuộc sống của người dân, nhất là việc đi lại của những người già đã từ bỏ lái xe.
Hiện tại, người già thường sống một mình do con cái của họ không sống cùng như cách đây nhiều năm. “Nhiều người tuổi trên 70, 80 vẫn phải lái xe vì nhu cầu sinh hoạt hàng ngày”, một giáo sư tâm lý tại trường đại học Rissho công bố kết quả nghiên cứu. “Từ bỏ lái xe là việc khó đối với người già. Đây là vấn đề mang tính xã hội, đặc biệt ở những vùng nông thôn”, vị giáo sư này chia sẻ thêm.
Còn lái xe là còn sống
Trong khi đó, ý kiến phản đối gay gắt việc người già lái xe tập trung nhiều đến yếu tố an toàn thay vì những băn khoăn đến đời sống. Nhóm này cho rằng luật lệ giao thông mới tập trung vào khả năng trí nhớ của lái xe cao tuổi, trong khi còn nhiều vấn đề khác có thể ảnh hưởng đến an toàn như giảm thị lực, kỹ năng lái xe kém.
“Cần phải có một hệ thống kiểm tra toàn diện đối với tài xế. Họ buộc phải trả lại bằng lái xe, nếu như yếu ở nhiều kỹ năng. Mọi hối hận đều muộn màng khi tai nạn xảy ra”, tác giả một bài báo của Nhật nêu quan điểm.
Tỷ lệ sinh tại Nhật Bản thấp và hạn chế người nhập cư khiến dân số Nhật Bản giảm đều, đặc biệt ở những khu vực nông thôn. Dân số thưa thớt, kéo theo khách hàng ít, khiến nhiều doanh nghiệp địa phương và cửa hàng dịch vụ phải đóng cửa. Từ đó, cư dân ở vùng nông thôn thường phải đi xa để mua sắm đồ đạc.
Sự di cư của những người trong độ tuổi làm việc khỏi khu vực nông thôn như Shimane, kéo theo lượng người đảm nhiệm việc lái phương tiện công cộng hay giao hàng cũng giảm đi, không đủ hỗ trợ hàng ngày cho những người già đã từ bỏ việc lái xe.
 |
| Bài kiểm tra trí nhớ đối với người già |
Tại Kawamoto, thị trấn có 3.333 người, trong đó 45% ở độ tuổi trên 65, chỉ có ba taxi và xe bus chạy hai tiếng một lần. “Nhiều gia đình thấy cần phải tự chủ với cuộc sống thường ngày của chính mình”, thị trưởng Minoru Miyake cho biết. Chính vì vậy, nhiều người sống đến 90 tuổi cho biết sẽ không từ bỏ việc lái xe hàng ngày.
Ông Noboru Moriwaki và vợ Yukiko 86 tuổi sống trên một sườn đồi ở vùng ngoại ô Kawamoto. Một tuần vài lần, ông Moriwaki phải lái chiếc Toyota Corolla đời 2002 số sàn đến hiệu tạp hoá, ngân hàng hoặc thư viện. Ngoài ra, một tháng ông còn phải đưa vợ đến bệnh viện một lần.
“Nếu không thể lái xe, bạn sẽ phải dựa dẫm vào người khác”, ông Moriwaki nói. Những bài kiểm tra trí nhớ để cấp lại giấy phép lái xe quá dễ, ông cho biết thêm.
Tại trường dạy lái xe Hamada, tài xế nhìn vào một loạt bức ảnh trước khi nó được cất đi, rồi mô tả lại vài phút sau đó. Những người đạt điểm số dưới 50% sẽ phải gặp bác sỹ để kiểm tra. Các chuyên gia về chứng mất trí nhớ cho biết nhiều người buộc phải từ bỏ việc lái xe dù họ vẫn còn khả năng.
“Có một sự hiểu lầm rằng chứng mất trí nhớ biến người ta thành một con người khác hoàn toàn”, bác sỹ tâm lý Heii Arai cho biết. Thay vì bắt người già dừng lái xe, chính phủ nên xây dựng cơ sở hạ tầng an toàn như lan can mềm bảo vệ hai bên đường và gần khu vực trường học để tránh các vụ tai nạn.
Một số bác sỹ tâm lý nói rằng phải cân nhắc đến cảm xúc của những người già khi họ không được phép lái xe nữa. “Họ cảm thấy trở nên vô dụng khi trả lại bằng lái xe cho cơ quan quản lý”, Naoto Kamimura, nhà tâm lý học kiêm giảng viên đại học Kochi cho biết.
Yoshio Ogasawara, 81 tuổi, một chuyên gia nông nghiệp nghỉ hưu tại Kawado, sống cùng vợ, thường xuyên phải lái xe hơn 2km đường núi để đến thị trấn mà không gặp nhiều trở ngại. Sức khoẻ ông tốt, gần đây phải phẫu thuật cột sống do ngã cây, nhưng có thể mở cánh cửa garage chỉ bằng một tay, tay kia vẫn chống gậy.
Người con trai lớn của ông Ogasawara, 51 tuổi, sống cách xa gần 100 km, cho biết ông cảm thấy lo lắng cho cha mình mỗi khi nghe tin tức về tai nạn. “Tôi không thể chuyển về sống gần bố mẹ hơn, do không có nhiều cơ hội việc làm ở quê”, con trai ông Ogasawara chia sẻ.
“Lái xe giúp tôi khoẻ mạnh hơn. Khi nào bạn còn lái xe, có nghĩa bạn vẫn đang tồn tại”, con trai ông Ogasawara nói thêm.
