Thông tin trên được đưa ra trong Báo cáo Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI) năm 2021 được Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) tại Việt Nam cùng các đối tác công bố sáng, 10/5.
Những "điểm trừ"
Tương tự như các năm trước, Báo cáo PAPI năm 2021 trình bày các kết quả chi tiết về hiệu quả hoạt động của các tỉnh theo 8 chỉ số nội dung, bao gồm tham gia của người dân ở cấp cơ sở; công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương; trách nhiệm giải trình với người dân; kiểm soát tham nhũng trong khu vực công; thủ tục hành chính công; cung ứng dịch vụ công; quản trị môi trường; quản trị điện tử, và điểm Chỉ số PAPI tổng hợp.
Kết quả khảo sát PAPI năm 2021, cũng là năm Việt Nam chịu ảnh hưởng nặng nề của đại dịch, cho thấy mối quan tâm về sức khỏe của người dân nổi lên, với tỉ lệ quan ngại về y tế và bảo hiểm y tế tăng mạnh từ 2% lên 23% chỉ trong 2 năm. Y tế và bảo hiểm y tế trở thành mối quan ngại lớn nhất của người dân.
Với lĩnh vực y tế, mức độ hài lòng của người dân đối với dịch vụ của bệnh viện công tuyến huyện/quận/TP trực thuộc tỉnh giảm sút. Trong khi đó, mối quan ngại về ô nhiễm môi trường giảm nhẹ.
Kết quả khảo sát cũng cho thấy sự lạc quan của người dân với tình hình kinh tế hộ gia đình lần đầu tiên sau gần 10 năm liên tục tăng đã giảm xuống. Cùng với đó, tỉ lệ người trả lời cho biết họ bị mất việc làm và thu nhập tăng 10% vào năm 2021 so với năm 2020.
Đặc biệt, điểm chỉ số nội dung “kiểm soát tham nhũng trong khu vực công” cũng lần đầu tiên giảm sút kể từ năm 2016, khi chiến dịch chống tham nhũng quyết liệt bắt đầu.
Theo báo cáo, điểm nội dung thành phần “công bằng trong tuyển dụng nhân lực vào khu vực công” vẫn thấp nhất trong 4 nội dung thành phần cấu thành chỉ số nội dung này.
Theo phản ánh của người dân, hiện trạng chung chi để có việc làm trong khu vực nhà nước vẫn khá phổ biến ở các địa phương giàu có cũng như còn nghèo. Mối quan hệ thân quen vẫn quan trọng khi muốn xin vào làm việc ở 5 vị trí công chức, viên chức cấp xã/phường/thị trấn.
Tỉ lệ người làm thủ tục hành chính xin cấp mới hoặc cấp đổi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã phải chi “lót tay” dao động từ 40% đến 90% ở hơn 40 tỉnh, TP.
Đáng chú ý, báo cáo chỉ ra rằng, hiện trạng “chung chi” để làm xong thủ tục xin cấp đổi hoặc cấp mới giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lại phổ biến ở các tỉnh còn nghèo như Cao Bằng, Đắk Lắk và Sóc Trăng.
Trong khi đó, tỉ lệ người dân cho biết họ hoặc người thân trong gia đình phải “chung chi” để được chăm sóc tốt hơn tại bệnh viện công tuyến huyện tăng nhẹ.
Tiếp cận thông tin đất đai của người dân còn rất hạn chế ở tất cả các tỉnh, TP trong năm 2021, chỉ có từ 5% đến 30% người trả lời biết đến kế hoạch sử dụng đất năm 2021 tùy theo từng địa phương.
Điều đáng khích lệ là chỉ có 1,5% số người được hỏi cho biết hộ gia đình bị thu hồi đất ở vào năm 2021, tỉ lệ người trả lời bị thu hồi đất nông nghiệp giảm từ 5,1% năm 2020 xuống 3,7% năm 2021.
Điểm chỉ số nội dung “trách nhiệm giải trình với người dân” năm 2021 cũng giảm mạnh so với năm 2019 và 2020. Sự sụt giảm này được giải thích có thể là do chính quyền địa phương bị quá tải với số lượng lớn yêu cầu của người dân liên quan đến chính sách hỗ trợ và ứng phó với đại dịch COVID-19 trong năm 2021.
Bên cạnh đó, việc thực hiện giãn cách xã hội yêu cầu nhiều hoạt động phải chuyển sang trực tuyến, nhưng tỉ lệ sử dụng dịch vụ công điện tử qua các cổng dịch vụ công trực tuyến của các cấp chính quyền còn rất thấp, phản ánh phần nào những hạn chế trong hiệu quả quản trị điện tử năm 2021.
Những mặt được cải thiện
Người dân cho biết cơ sở hạ tầng căn bản như nước sạch và vệ sinh môi trường tốt hơn, và tỉ lệ người dân và hộ dân bị trộm cướp ở địa bàn dân cư thấp hơn.
Đánh giá về chất lượng giáo dục tiểu học công lập tăng trở lại sau khi sụt giảm bất thường vào năm 2020 khi các trường có lẽ chưa kịp chuẩn bị để đối phó với những thách thức do COVID-19 gây ra.
So với kết quả của năm 2020, 30 tỉnh, TP đã cải thiện hiệu quả hoạt động trong cung ứng dịch vụ công, quản trị môi trường, và quản trị điện tử.
Tuy nhiên, 30 tỉnh, TP có sự sụt giảm về điểm ở các chỉ số nội dung “tham gia của người dân ở cấp cơ sở”, “công khai, minh bạch trong việc ra quyết định ở địa phương”, “trách nhiệm giải trình với người dân”, và “kiểm soát tham nhũng trong khu vực công”.
Nhiều tỉnh, TP trong nhóm dẫn đầu tập trung ở khu vực phía Bắc. Ngược lại, phần lớn các tỉnh khu vực Tây Nguyên, Nam Trung Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long thuộc nhóm trung bình thấp hoặc thấp nhất.
Trong 5 TP trực thuộc trung ương, TP Hồ Chí Minh thuộc về nhóm đạt điểm thấp nhất. Kết quả này phản ánh phần nào thực tế tác động nặng nề của giãn cách xã hội toàn phần kéo dài do làn sóng COVID-19 lần thứ tư ở TP Hồ Chí Minh.
Phát biểu tại lễ công bố, bà Caitlin Wiesen, Đại diện thường trú UNDP tại Việt Nam cho rằng, phát hiện từ Báo cáo PAPI 2021 có ý nghĩa quan trọng, giúp hiểu được tác động của đại dịch COVID-19 tới hiệu quả quản trị công có sự tham gia của người dân. Điều này giúp chính quyền các cấp chuẩn bị các kịch bản ứng phó với những khủng hoảng kinh tế và sức khỏe tương tự có thể xảy ra trong tương lai.
TS. Nguyễn Hữu Dũng, Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam nhận định, chỉ số PAPI đã hỗ trợ thúc đẩy trách nhiệm giải trình với người dân của các cấp chính quyền, đóng góp vào quá trình đổi mới và sáng tạo trong khu vực công vì mục tiêu “dân hưởng lợi”, ngoài những mục tiêu “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra” trong thực hiện dân chủ ở cơ sở.
