Người đàn bà ấy đã 20 năm lặn lội khắp núi cao, rừng sâu, đảo xa và nước bạn Campuchia tìm đồng đội, bà Vũ Thị Minh Nghĩa (63 tuổi, quê Thái Bình) chỉ có một ước nguyện duy nhất là đưa xương cốt đồng đội về với người thân của họ. Những gì bà lưu giữ là hàng ngàn địa chỉ mộ liệt sĩ, hơn một ngàn di ảnh đồng đội và vài ngàn di vật trong căn nhà đang ở do chính quyền xây tặng tại Ấp Bắc 2 (xã Hòa Long, TP.Bà Rịa, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu).
“Ăn cơm nhà, làm bạn với ma”
Bà Nghĩa tâm sự, điều hạnh phúc nhất trong hành trình tìm kiếm đồng đội là đưa được xương cốt liệt sĩ về với gia đình, xoa dịu một phần nỗi đau của những người đang sống. Với nỗi niềm đau đáu ấy, bà đã hi sinh hạnh phúc riêng tư, gác lại công việc đời thường để chuyên tâm tìm mộ đồng đội.
Bà Nghĩa có chồng và 3 người con. Những ngày đầu đi tìm hài cốt đồng đội, bà đã đưa chồng vào Bình Dương sinh sống cùng. Nhưng người chồng không chịu nổi người vợ “khùng điên” ngày ngày đi làm bạn với “ma”, “ăn cơm nhà vác tù hàng tổng” nên ông đã bỏ về quê sinh sống.
Bà lại về đem 3 con vào Bình Dương theo mình. Những ngày đầu mẹ đi tìm cốt liệt sĩ, hai con trai lớn đi làm mướn lấy tiền mua gạo. Để con gái ở nhà với hai anh, bà Nghĩa vào rừng có khi cả tháng trời.
Hiện người con cả đã có việc làm ổn định ở Sài Gòn, con thứ hai làm việc ở Vũng Tàu, con gái út lấy chồng ở Bình Dương.
Tháng 6/1970, bà tạm biệt gia đình ở xã Thái Sơn (huyện Thái Thụy, Thái Bình) vào bộ đội. Sau những ngày huấn luyện ở đơn vị 4090 thuộc Đoàn 251 Quân khu 3, từ cuối năm 1970 đến tháng 4/1975, bà đã cầm súng trực tiếp chiến đấu trên chiến trường miền Đông Nam bộ. Đến năm 1979, bà xuất ngũ và chuyển ngành, nhưng do yếu sức khỏe nên trở về địa phương, xây dựng gia đình.
Một ngày tháng 8/1995, bà Nghĩa thấy trong người có gì đó khác lạ. “Bao ký ức những ngày cầm súng chiến đấu trên chiến trường tự dưng ùa về. Nhiều đêm tôi không chợp mắt vì trong đầu liên tục có tiếng đồng đội gọi vọng lên từ lòng đất. Lúc đó trong người tôi như có một luồng điện mạnh mẽ. Tim tôi như có lửa thúc giục tôi phải đi tìm đồng đội. Vậy là khoác ba lô lên đường”, bà Nghĩa nhớ lại.
Cả tháng ở rừng uống nước suối
Hành trình đầu tiên bắt đầu vào cuối tháng 8/1995. Hành trang Nam tiến tìm đồng đội là chiếc ba lô sờn cũ còn lại từ thời ở chiến trường và vẻn vẹn 600 ngàn đồng từ tiền bán khoai, lúa.
Sau 3 ngày đêm đi xe khách từ Thái Bình, điểm dừng chân là thị xã Thủ Dầu Một (Bình Dương). Tại đây, bà đã mua 10kg gạo, 5kg mì tôm, một cái cuốc chim, ni lông, dây dù, võng và vào rừng. Nơi đây năm 1967 là chiến trường D diễn ra trận chiến ác liệt giữa quân Giải phóng và Mỹ, Ngụy, có hàng ngàn bộ đội đã hi sinh.
Chặt cây rừng dựng tạm lều cạnh một gốc sung, bằng linh cảm của người đã từng cầm súng trên chiến trường ấy, bà cảm nhận hài cốt của đồng đội đang nằm sâu trong lòng đất, ngay dưới chân bà.
Thắp nén hương xin đưa các anh về với gia đình, bà Nghĩa cầm cuốc chim đào một ụ đất cạnh rìa suối. Sau một tầng đất dầy, một bộ hài cốt hiện lên. “Lúc đó tôi đã òa khóc. Cầm di cốt của đồng đội ấp vào ngực nói rằng “đồng chí ơi, hãy để tôi đưa đồng chí trở về với gia đình”, bà Nghĩa hồi tưởng.
Với 10kg gạo, 5kg mì tôm, ban đầu bà Nghĩa chỉ dự kiến ở lại rừng một tháng rồi trở ra, nhưng hài cốt ở đó rất nhiều, bà quyết định ở lại tìm kiếm đồng đội
Ngày đi tìm, tối về ngủ trong hầm. Người phụ nữ một mình giữa rừng sâu núi thẳm, chặt cây rừng làm giàn, những bộ hài cốt tìm được bà gói cẩn thận xếp gọn trên đó. “Lúc đó trong người tôi có một sức mạnh rất lạ. Có đêm mưa rừng trút nước, tôi lên cơn sốt đùng đùng, nhưng sáng mai tự nhiên khỏe lại. Số gạo, mì tôm cạn dần, tôi phải đào chuối rừng, lấy thân ăn trước, củ ăn sau.
Ăn tất cả những gì trong rừng có thể ăn được. Một gói mì tôm chia làm bốn ngày, cho nước suối nấu với củ chuối để cầm cự. Mỗi lần đào được một hài cốt đồng đội, tôi như tìm thấy người thân yêu của mình”, bà tâm sự.
Cái duyên bà ở lại Vũng Tàu cũng từ một lần đi tìm hài cốt như vậy. Căn nhà bà đang ở trước đây là nhà tình nghĩa do chính quyền địa phương xây cho. Nhưng do quá chật chội bởi hàng ngàn di ảnh, hiện vật, hồ sơ bà Nghĩa đem về từ chiến trường nên năm 2012, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu chia cho bà mảnh đất và xây nhà để bà để có chỗ để những “tài sản” đó.
 |
| Bà Nghĩa thờ cúng các liệt sĩ chu đáo tại nhà. |
“Bảo tàng” liệt sĩ tại nhà
Rưng rưng nhìn ra phía hiên nhà, nơi có những tiểu sành còn trống chờ hài cốt liệt sĩ từ chiến trường về, bà kể: “Hai mươi năm, tôi không thể nào nhớ hết được những nơi đã đến tìm mộ, nhưng kỷ niệm không bao giờ quên là lần cùng 15 đồng đội chuyển 12 bộ hài cốt cho gia đình từ Quảng Bình ra Hà Nội”:
Tháng 9/2001, sau một tháng vào rừng tìm kiếm, bà Nghĩa đem về hơn 100 hài cốt liệt sĩ. Những hài cốt có danh tính ở miền Đông, miền Tây Nam Bộ đều được bà thông báo cho gia đình đến nhận.
Trong số ấy có 12 bộ hài cốt không có thân nhân đến nhận, nhưng người nhà lại hồi âm nói không có tiền vào Nam đưa hài cốt về. Không thể để xương cốt đồng đội lạnh lẽo trong khi gia đình họ vẫn ngày đêm chờ đợi, bà Nghĩa quyết định sẽ trực tiếp mang về cho các gia đình liệt sĩ.
Khởi hành từ Hòa Long (Bà Rịa - Vũng Tàu), bà đem theo là 1,2 triệu đồng, một chai nước và 3 cái bánh mì. Cùng đồng hành trong chuyến đi nghĩa tình ấy có 15 chiến sĩ là đồng đội cũ của bà.
Điểm trao trả hài cốt liệt sĩ đầu tiên là một gia đình ở huyện Bố Trạch (tỉnh Quảng Bình). Đó là một chiều chập choạng. Một bà cụ ngồi bên bậu cửa dưới mái nhà rách nát. Khi bà Nghĩa nói “chúng con đem hài cốt của anh Linh về cho mẹ”, cụ già đã úp mặt vào di cốt con trai òa khóc.
“Bà cụ khóc kêu tên con, nói: “Mạ đã chờ con hơn 40 năm, đã khóc đến lòa hai mắt. Mạ tìm được con rồi nhưng mạ lấy tiền đâu làm ma cho con”, bà Nghĩa hồi tưởng. Không để cụ già gánh thêm một nỗi đau, bà Nghĩa gửi lại 500 ngàn đồng để cụ lấy tiền chôn cất con, trong khi lúc đó “ngân quỹ” chỉ còn gần 800 ngàn cho 16 người và chặng đường gần một ngàn cây số.
Biết bao lần nước mắt đã rơi, ngậm ngùi tìm thấy đồng đội. Lần ra đảo Phú Quốc (Kiên Giang), bà tìm thấy 1.026 hài cốt liệt sĩ trong hai hố chôn tập thể, hay lần tìm thấy xương cốt của liệt Huỳnh Thị Lan mắc trên ngọn cây.
Hiện bà lưu giữ hàng nghìn địa chỉ liệt sĩ, tìm thấy hàng nghìn bộ hài cốt. Trong đền thờ này có hơn một ngàn di ảnh và vài ngàn di vật của các liệt sĩ bà đem về từ nhiều lần đi tìm hài cốt.
Bà chỉ lên những tấm di ảnh liệt sĩ đặt trân trọng trên giá treo kín tường nhà, nói đó là thân nhân liệt sĩ gửi tặng sau khi bà tìm giúp hài cốt. Dừng lại trước tấm ảnh bà đứng giữa hơn một ngàn bộ hài cốt được phủ kín cờ Tổ quốc, bà Nghĩa nói: “Ước nguyện những ngày tháng cuối đời của tôi là tiếp tục đi tìm hài cốt liệt sĩ. Chỉ cần có thông tin mộ liệt sĩ nằm nơi đâu đó là tôi sẵn sàng lên đường. Khi xương cốt của đồng đội tôi còn nằm lạnh lẽo ở rừng sâu, trong lòng đất, chưa được trả lại cho người thân, tôi cảm thấy mình có lỗi với họ”./.
