Nghịch lý trong cải tạo, sửa chữa nhà thuộc sở hữu Nhà nước

Ách tắc từ chính chủ nhà

Có thể nêu một vài trường hợp mang tính điển hình: Khu tập thể 5 tầng Đ2, phường Đồng Quốc Bình (quận Ngô Quyền) được xây dựng từ đầu những năm 70 của thế kỷ trước, do Công ty Kinh doanh nhà quản lý. Đến nay, khu nhà hết niên hạn sử dụng, xuống cấp nghiêm trọng và trong tình trạng nguy hiểm. Thành phố có dự án phá bỏ và xây dựng tại đây một khu chung cư mới, hiện đại. Đó cũng là nguyện vọng chung của các hộ dân sinh sống tại khu nhà tập thể này. Theo kế hoạch, trong thời gian xây dựng khu chung cư mới trên nền khu nhà Đ2 cũ, thì toàn bộ số hộ dân sẽ được di dời đến khu nhà chung cư luân chuyển Vĩnh Niệm. Song, hơn 2 năm qua, việc thực hiện dự án vẫn gặp vướng mắc, chậm trễ trong việc di chuyển các hộ dân. Điều này phát sinh từ tình trạng một số căn nhà tại tầng 1 có nhiều gia đình khác nhau cùng sinh sống do trong quá trình sử dụng họ tự cơi nới, lấn chiếm diện tích chung rồi chuyển nhượng (hỏa hồng) cho nhau. Nhưng điều đáng nói là, tất cả đều có hợp đồng thuê nhà được ký với Công ty Kinh doanh nhà. Do vậy, vừa làm chậm tiến độ dự án, vừa nảy sinh những phức tạp khó lường khi tổ chức thực hiện việc di dời. Hay như trường hợp cải tạo khu nhà ở tại 18 phố Mê Linh, phường An Biên (quận Lê Chân) chỉ với phương án thiết kế thay sàn gỗ bằng sàn bê tông, cải tạo lại khu công trình phụ cho các hộ, đơn giản hơn rất nhiều so với dự án xây mới khu nhà Đ2-Đồng Quốc Bình, nhưng đã hơn 6 năm trôi qua vẫn chưa thể hoàn tất. Riêng gian số 7/18 (tầng 1 và tầng 2) liên quan đến 2 hộ dân, mặc dù Công ty Kinh doanh nhà chỉ đạo tích cực nhằm hoàn thành phần cải tạo nhưng đành "bó tay". Trong khi đó, việc sửa chữa dang dở này không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của 2 hộ dân, mà còn tác động không tốt đến sự bền vững, kết cấu chung của toàn bộ khu nhà. Nguyên nhân chủ yếu là do cả hai hộ đều chiếm dụng đất, xây dựng lấn nhà ở, công trình phụ để sử dụng riêng, nên Công ty Kinh doanh nhà chỉ có thể cải tạo thay sàn mà không thể cải tạo, nâng cấp được phần khu công trình phụ theo đúng thiết kế. Trong khi đó, 2 hộ vừa "khăng khăng" giữ nguyên hiện trạng phần xây dựng chiếm dụng, vừa đòi hỏi Công ty Kinh doanh nhà phải cải tạo giống như các hộ khác. Và khi sàn gỗ chính được tháo dỡ, lắp cốp pha chuẩn bị đổ bê tông thì hộ tầng trên "đóng cửa" không đồng ý để Công ty Kinh doanh nhà tiếp tục sửa chữa, kiến nghị đòi quyền lợi theo ý chủ quan của mình. Và đến nay, vụ việc được các ngành, cấp họp bàn nhiều lần, báo cáo với UBND thành phố giải quyết, nhưng vẫn "dẫm chân tại chỗ".

Dự án xây mới nhà D2 Đồng Quốc Bình hơn 2 năm nay vẫn chưa triển khai được

Trong quá trình quản lý, sử dụng, có một số khu nhà đang ở dạng "nửa Nhà nước, nửa tư nhân". Do đó, khi cần phải sửa chữa toàn bộ cả khu nhà thì khó có thể xác định được sự đóng góp của các bên theo phương châm "Nhà nước và nhân dân cùng làm". Bởi cá nhân nào cũng trông chờ vào kinh phí của Nhà nước, nhưng về chủ trương thì kinh phí Nhà nước chỉ có thể đáp ứng được khoảng 50%-70% quyết toán công trình sửa chữa, cải tạo nhà, mà không thể "bao cấp" được toàn bộ. Như một khu nhà tập thể ở phố Lê Lợi (quận Ngô Quyền) ở trong thế "cài răng lược" giữa sở hữu Nhà nước và sở hữu tư nhân. Khi căn nhà được xác định là xuống cấp, nguy hiểm, cần phải sửa chữa gấp, nhưng suốt một thời gian dài, phía Công ty Kinh doanh nhà thì tập trung tích cực để tổ chức thi công, song các hộ dân ở căn nhà thuộc sở hữu tư nhân thì vẫn "bình chân như vại", bỏ mặc các gia đình ở nhà thuê của Nhà nước đêm ngày nơm nớp lo sợ tai nạn bất thường xảy ra. Tương tự như vậy, gần đây, việc sửa chữa căn nhà số 110 Lý Thường Kiệt, phường Quang Trung (quận Hồng Bàng) cũng nảy sinh không ít sự căng thẳng phức tạp, kéo dài tiến độ thi công đến tận những ngày giáp Tết Mậu Tý-2008 mới cơ bản giải quyết  dứt điểm, chủ yếu nhờ việc...gia đình ở tầng 1(nhà tư) quyết định bỏ một khoản tiền lớn để mua (hỏa hồng) lại toàn bộ nhà tầng trên (nhà thuộc sở hữu Nhà nước). Đôi khi việc sửa chữa, cải tạo nhà gặp vướng mắc chỉ vì mâu thuẫn giữa 2 gia đình sử dụng nhà. Có trường hợp trong một khu nhà tập thể, hệ thống đường thoát nước thải, vệ sinh bị hư hỏng làm nước từ tầng trên ngấm xuống hộ tầng dưới. Song, khi Công ty Kinh doanh nhà tới sửa chữa, thì hộ tầng trên tìm mọi cách gây khó dễ chỉ vì một lý do... "không ưa cách sống, cách cư xử" của người ở nhà tầng dưới!v.v...

Sớm chuyển quyền sở hữu nhà ở 

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng, song tựu chung lại vẫn là sự yếu kém, buông lỏng trong công tác quản lý nhà, đất của cấp chính quyền cơ sở, của cơ quan chức năng từ nhiều năm qua. Điều này dẫn tới tình trạng phổ biến là các hộ dân tự ý lấn chiếm đất công, cơi nơi thêm diện tích sử dụng mà không xử lý kịp thời, để trở thành vấn đề "tồn tại lịch sử". Và khi thực hiện việc cải tạo, sửa chữa lại nhà ở, thì nảy sinh những vướng mắc, khó có thể giải quyết được. Phương châm "Nhà nước và nhân dân cùng làm" theo cách thức " 50/50" trong công tác cải tạo, sửa chữa nhà là phù hợp, nhưng thực tế còn tuỳ thuộc nhiều vào điều kiện  khả năng tài chính-kinh tế của mỗi gia đình ở nhà của Nhà nước (phần đông là người có thu nhập thấp); mặt khác là ý thức trách nhiệm của người sử dụng nhà, vì không ít người chây ỳ, ỷ dựa, kèn cựa gây khó dễ, khiến cho việc cải tạo, sửa chữa nhà tập thể luôn gặp khó khăn. Một khía cạnh khác thuộc về lĩnh vực quản lý Nhà nước, đó là: tình trạng trong cùng một ngôi nhà, khu nhà, có căn hộ thuộc sở hữu Nhà nước, nhưng lại có căn hộ kề cận, trên dưới thuộc sở hữu tư nhân, nên khi sửa chữa, cải tạo nhà ở do Nhà nước quản lý thường phát sinh nhiều phức tạp. 

Hiện nay, thành phố còn nhiều khu nhà thuộc sở hữu nhà nước xây dựng từ hàng chục năm nay đang chờ cải tạo, sửa chữa, hoặc phá bỏ để xây dựng mới theo hướng chỉnh trang, phát triển đô thị hiện đại văn minh. Song việc đó khó có thể thực hiện một cách thuận lợi, nhanh gọn như yêu cầu. Giải pháp quan trọng nhất cần phải làm là đẩy nhanh, đẩy mạnh việc bán nhà theo Nghị định 61/CP; tiếp nhận những khu nhà tập thể tự quản trước đây; quy hoạch, thiết kế và thu hút nguồn vốn đầu tư của các doanh nghiệp để thực hiện dự án đầu tư xây dựng phát triển nhà, biến những khu nhà tập thể cũ nát thành các chung cư nhiều tầng, hiện đại...

Đỗ Duy