Nghệ sĩ trẻ đắm say với sân khấu cổ điển

Từ câu chuyện làm nghề của hai nghệ sĩ Thanh Phương và Hoài Thu dưới đây, thực tế đã và đang chứng minh, chỉ khi cộng đồng tham gia - từ việc bảo tồn, sáng tạo, lan tỏa đến đóng góp nguồn lực - thì bước ngoặt mới có thể vượt qua tính “phong trào” và trở thành dòng chảy lâu dài trong đời sống. Cộng đồng ở đây không chỉ là mối quan hệ giữa con người với con người, giữa nghệ sĩ và khán giả, đó còn là sự kết nối của các thế hệ khác nhau, các đối tượng, tầng lớp trong xã hội, thời đại…

Làm nhiều nghề để giữ một nghề

Nghệ sĩ trẻ Thanh Phương - một tài năng đặc biệt đang sống giữa hai thế giới nghệ thuật đối lập: một DJ tài hoa trong không gian hiện đại và một nghệ sĩ tuồng chuyên nghiệp. Có thể nói đây là một sự “va chạm” thú vị giữa tuồng và âm nhạc điện tử.

Thanh Phương sinh năm 1999 là gương mặt đại diện cho thế hệ nghệ sĩ trẻ hôm nay. Thanh Phương vừa là DJ, vừa là nghệ sĩ trẻ nhất công tác tại Nhà hát Tuồng Việt Nam (nay là Nhà hát Sân khấu Truyền thống quốc gia Việt Nam). Là một gương mặt nghệ sĩ tiêu biểu tại Nhà hát, Thanh Phương đã đạt được nhiều thành tích nổi bật, nhiều huy chương vàng/bạc tại các cuộc thi, liên hoan toàn quốc hàng năm. Năm 2023, Thanh Phương được Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch vinh danh là một trong những “Gương mặt nghệ sĩ tiêu biểu”.

Mặc dù sở hữu nhiều thành tích đáng ngưỡng mộ, song Phương vẫn luôn cảm thấy lạc lõng giữa đời sống ngày nay. Vừa theo đuổi hình ảnh một nghệ sĩ hiện đại, vừa phải rèn luyện để trở thành một nghệ sĩ tuồng trọn vẹn “thanh - sắc - thục - tinh - khí - thần”. Và như cách nghệ thuật truyền thống đang tìm cách thích nghi với sự phát triển của xã hội hiện đại, Thanh Phương đã trải qua nhiều khó khăn và thử thách để theo đuổi bộ môn nghệ thuật cổ xưa bậc nhất của Việt Nam bằng tình yêu và niềm đam mê mãnh liệt của mình.

“Sự “lạc lõng” ở đây là khi em thấy cuộc sống là những chuỗi ngày chìm đắm trong guồng quay chóng mặt của áp lực. Ở tuổi 25, như bao người cùng trang lứa đang phải đối mặt với nhiều khủng hoảng, em phải cân bằng giữa học tập và công việc, cân bằng giữa việc trở thành một nghệ sĩ tuồng chuyên nghiệp và trở thành một nghệ sĩ hiện đại truyền cảm hứng tới thế hệ trẻ. Khi mình bước vào một quán bar để chơi DJ lúc đó em phải sống một con người khác, gợi cảm hơn, sống động hơn, nhưng trong sâu thẳm của em vẫn là tiếng hát của tuồng cổ. Nghề nghiệp buộc mình phải chọn lựa để giữ nghề riêng của mình”, Thanh Phương bộc bạch.

Hành trình đam mê và vượt qua những khủng hoảng trong cuộc sống của Phương được bắt đầu từ làng quê mình, gia tộc mình. Nguồn cội của Phương là ở làng Phú Mẫn, Bắc Ninh - nơi còn lưu giữ nhiều giá trị nghệ thuật tuồng truyền thống. Đồng hành với Phương là Câu lạc bộ (CLB) Tuồng Phú Mẫn, tiền thân là một đoàn tuồng cổ, theo ghi chép đã được thành lập từ hàng trăm năm trước. Trong CLB này có nhiều người trong dòng họ của Phương và đó là cái nghiệp khiến cô không thể giã từ dù sàn nhảy của quán bar và âm nhạc điện tử đầy cuốn hút, mời gọi.

CLB Tuồng mà Phương tham gia được dẫn dắt bởi trưởng đoàn Nguyễn Văn Tý - một văn công đã nghỉ hưu, từng phục vụ chiến tranh tại Đoàn Tuồng Giải phóng Trung Trung Bộ (1972 - 1976). Năm 2024, CLB Tuồng Phú Mẫn đã đạt giải thưởng danh giá “Danh nhân Đào Tấn” toàn quốc cho hạng mục “Đoàn nghệ thuật bán chuyên nghiệp xuất sắc”.

Mặc cho CLB chỉ là một đơn vị nghiệp dư, những con người bình dị, còn nhiều thiếu thốn về cơ sở vật chất nhưng họ vẫn gắn kết với nhau bởi tình yêu với tuồng, bởi trách nhiệm lưu giữ và bảo tồn những giá trị được truyền lại từ thế hệ ông cha. Môi trường này cho Phương nhiều thử thách quan trọng khi nối nghiệp cha ông.

Hiện tại, Phương táo bạo thử sức với vai diễn Khương Linh Tá, một nhân vật thuộc trích đoạn kinh điển “Ôn Đình Chém Tá - Kim Lân qua đèo” thuộc tác phẩm tuồng bậc thầy “Sơn Hậu”. Đây là một thách thức chưa từng có người phụ nữ nào dám đảm nhận.

Quá trình luyện tập của Phương cho vai kép chính đầy thách thức đang được chuẩn bị. Thông tin Phương cho biết, vào đêm trăng rằm tháng 8, sân khấu Hạ Hồi chính thức mở ra để chờ đón khoảnh khắc Phương chinh phục được vai diễn khó, minh chứng cho ngọn lửa đam mê cháy bỏng của một người trẻ đầy cá tính, phá vỡ mọi rào cản định kiến, đại diện cho sự tiếp nối của thế hệ mới thông qua nghệ thuật truyền thống.

“Nếu xem tuồng như là “ký ức” được gìn giữ qua nhiều thế hệ thì bản sắc của ta là sự sáng tạo không giới hạn và ý chí anh hùng, bất khuất. Còn sức mạnh chính là khả năng dùng tuồng để khẳng định bản lĩnh văn hóa và truyền cảm hứng sáng tạo cho thế hệ hôm nay. Như vậy, gìn giữ, bảo tồn và lan tỏa giá trị truyền thống chính là bước đầu tiên tạo nền tảng hỗ trợ phát triển cộng đồng bền vững và lâu dài”, Thanh Phương chia sẻ về trách nhiệm của người trẻ với nghệ thuật truyền thống.

Hành trình của nghệ sĩ tuồng cổ điển này cũng đang được tái hiện trong dự án phim tài liệu “Hạ Hồi - Mộng Ký Mẫn Tuồng”, dự kiến sẽ được ra mắt tới công chúng vào đầu năm 2026.

Nghệ sĩ Nhân dân trẻ nhất làng chèo

Hoài Thu sinh năm 1984 trong một gia đình đông con ở Tiền Hải, Thái Bình (nay là tỉnh Hưng Yên). Thu cho biết cô mê chèo từ nhỏ khi nghe chương trình phát thanh radio của địa phương nhưng không có cơ hội trải nghiệm. Vừa học hết cấp hai, Thu đăng ký thử giọng tại Nhà hát Chèo Thái Bình và từ đây gắn nghiệp với chèo. Gần hai năm sau, tại Hội diễn Sân khấu chèo chuyên nghiệp toàn quốc năm 2001 tổ chức ở Quảng Ninh, vở “Quan Âm Thị Kính” của chèo Thái Bình đã thành công vang dội. Hoài Thu trong vai Thị Mầu cùng lúc được trao nhiều giải thưởng như: Huy chương Vàng diễn viên xuất sắc, Diễn viên đạt thành tích xuất sắc và Tài năng trẻ của Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam.

Năm 2005, Hoài Thu lập gia đình và chuyển lên Hà Nội. Những tưởng từ nay cô phải “gói ghém” tiếng hát để lo chuyện gia đình nhưng tổ nghiệp chèo vẫn muốn cô tỏa sáng. Năm 2013, NSND Trịnh Thúy Mùi chuẩn bị dựng vở “Vương nữ Mê Linh” cho Cuộc thi Nghệ thuật chèo toàn quốc. Dù biết Hoài Thu đang nghỉ sinh nhưng NSND Trịnh Thúy Mùi vẫn tìm cách thuyết phục Thu diễn vai Trưng Trắc. “Nghỉ hát gần 10 năm, tôi sợ hàm cứng không thể hát được, lại phụ công chị ấy. Nhưng chị Mùi động viên rất nhiều, thế là đánh liều nhận lời”, Hoài Thu nhớ lại.

Sau một tuần tập luyện không ngừng nghỉ cùng các anh chị em nghệ sĩ, Hoài Thu cùng Nhà hát Chèo Hà Nội mang “Vương nữ Mê Linh” tới Hội thi Chèo toàn quốc ở Hải Phòng và thành công cho cả vở diễn và cá nhân các nghệ sĩ tham gia. Vở diễn này như sự thức tỉnh cô: “Về với chèo như tìm lại được chính mình”, Hoài Thu quyết định nhận lời chị Mùi, về công tác tại Nhà hát Chèo Hà Nội.

Từ đây, Hoài Thu tham gia nhiều vở diễn như “Cánh chim trắng trong đêm”, “Kiều Loan”... Sau “Vương nữ Mê Linh”, Hoài Thu và Quốc Phòng trở thành cặp bạn diễn ăn ý đẹp cả thanh lẫn sắc của chèo Hà Nội. Với nhiều thành quả trên sân khấu, Hoài Thu là nghệ sĩ trẻ nhất được xét tặng danh hiệu NSƯT năm 2015.

Mới đây, NSƯT Hoài Thu là một trong 42 nghệ sĩ có tên trong danh sách được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân (NSND) và là nghệ sĩ chèo trẻ nhất được phong tặng. “Danh hiệu NSND rất danh giá đối với các nghệ sĩ, đó là sự tôn vinh của Nhà nước đối với những cống hiến của các nghệ sĩ đối với lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, đồng thời cũng là niềm tự hào của từng nghệ sĩ. Vì vậy, bất kỳ nghệ sĩ nào làm trong lĩnh vực này cũng đều mong muốn đạt được và tôi cũng không ngoại lệ. Do đó, danh hiệu là sự khích lệ to lớn trên chặng đường hoạt động của tôi sau này, nhất là trong vai trò đạo diễn”, NSND Hoài Thu vui mừng chia sẻ.

Nhắc đến vai trò đạo diễn của NSND Hoài Thu, nhiều khán giả và đồng nghiệp vẫn nhớ vở diễn “Linh Từ quốc mẫu” do chị dàn dựng tại Liên hoan Chèo toàn quốc 2022. Dù lần đầu thử sức ở vai trò mới nhưng “Linh Từ quốc mẫu” đã được trao giải vở diễn xuất sắc nhất và cá nhân NSND Hoài Thu đạt Huy chương Vàng dành cho đạo diễn, một khởi đầu thành công ngoài mong đợi của chị. NSND Hoài Thu nói về nghiệp và nghề của mình trong bối cảnh mới với tin yêu, hy vọng: “Khi các phương tiện truyền thông khác lên ngôi, sân khấu không còn vị thế độc tôn, đời sống nghệ sĩ vất vả nhưng mỗi khi hướng dẫn các em, nhìn các em say sưa hát, tôi cảm thấy hạnh phúc bởi tình yêu chèo vẫn nồng ấm trong trái tim của các nghệ sĩ trẻ”.

Mới đây, NSND Trần Hoài Thu, NSƯT Quốc Phòng thuộc Nhà hát Chèo Hà Nội vinh dự cùng 80 nghệ sỹ đại diện cho các nghệ sĩ cả nước cất cao lời ca trong Đại lễ. Tuấn Ngọc