Chiếc trống của người Dao đỏ có từ rất xa xưa gắn liền với nhiều hoạt động tín ngưỡng của cộng đồng. Trống của người Dao đỏ là loại nhạc cụ được sử dụng phổ biến trong rất nhiều nghi lễ truyền thống của cộng đồng người, gắn liền với đời sống người Dao đỏ như máu thịt như đám cưới, đám tang, lễ Cấp sắc, lễ Pút tồng, Khoi Kìm, Chấu đàng, lễ trừ ma tà... và nhiều nghi lễ khác. Tiếng trống được hiểu như tín hiệu kết nối giữa cõi dương và cõi âm, báo hiệu với tổ tiên
Hiện nay ở Sa Pa, nghề làm trống có ở một xã như Tả Phìn, Tả Van… Nơi có nhiều nghệ nhân tay nghề cao phải kể đến Tả Phìn và Bản Hồ. Nghề làm trống vẫn luôn được người dân gìn giữ và duy trì, các nghệ nhân làm trống người Dao đỏ khẳng định nghề làm trống của người Dao có một sức sống mãnh liệt, không thể mất đi trong cộng đồng, còn người Dao đỏ là còn nghề làm trống.
Trống của người Dao đỏ thường được gọi là trống nêm bởi xung quanh tang trống là dãy nêm được đóng chéo chắc chắn để bảo đảm mặt trống căng và cho âm thanh hay nhất. Cũng nhờ điểm độc đáo này mà theo thời gian khi mặt trống bị trùng, người ta chỉ cần đóng chặt thêm các nêm để làm mặt căng. Với kỹ thuật khá phức tạp, để làm được trống đòi hỏi người thợ phải khéo tay và giàu kinh nghiệm.
So với các loại trống của người Kinh, người Tày, trống nêm của người Dao đỏ có kích thước nhỏ, chiều cao của trống trung bình từ 15 - 20cm, tang trống được làm bằng những miếng gỗ nhỏ hình chữ nhật đan chéo nhau bởi các sợi dây mây níu lại tạo thành một dải liên kết được nêm chặt ôm lấy mặt trống. Mặt trống được bưng bằng da thú hình tròn có đường kính 30 - 40 cm.
 |
| Trống có vị trí đặc biệt quan trọng trong đời sống văn hóa, tinh thần của người Dao đỏ. |
Đồng bào dân tộc Dao đỏ quan niệm, tiếng trống biểu thị cho tín hiệu tình cảm của con người đối với thần linh. Trống trong đời sống văn hóa, tinh thần của người Dao có vị trí quan trọng. Tuy nhiên, không phải người Dao nào cũng biết làm trống, cũng không phải ở vùng nào có người Dao sinh sống thì cũng làm được trống.
Để đảm bảo tính thiêng của chiếc trống, người Dao đặt ra những quy định nghiêm ngặt đối với việc làm trống từ chọn ngày đi lấy gỗ và ngày làm trống, cho tới người nghệ nhân làm trống phải kiêng không gần vợ để giữ sạch thân thể, nếu nhà có tang phải đốt tang và nghệ nhân làm trống phải là người đã được cấp sắc 3 đèn trở lên.
Kỹ thuật làm trống được người Dao truyền cho những thế hệ đàn ông trong gia đình. Theo phong tục truyền thống, người Dao chỉ tiến hành hoàn thiện trống vào hai ngày đặc biệt trong năm, đây là những thời điểm được cho là những ngày “kỵ” nên có thể cho trống tốt và “linh”. Cũng vì vậy mà những gia đình không làm được trống cũng sẽ xem ngày tháng tốt mới chọn mua trống cho gia đình.
Cách làm trống của người Dao đỏ khá công phu, tỉ mẩn. Người Dao đỏ làm trống chủ yếu bằng phương pháp thủ công nhưng khá công phu. Mặt trống được chọn lựa từ da bò, trâu, sơn dương nhưng phải có độ mỏng cần thiết, nếu da dày thì phải bào mỏng thêm mới có thể dùng được. Sau đó da được đem phơi nắng hoặc để gác bếp 10-15 ngày.
Trước kia mặt trống thường làm bằng da hổ, da báo, vừa bền lại đẹp, ngày nay thường làm bằng da dê, da bò, họ còn có cả sách dạy đánh trống. Do cấu tạo và chất liệu của tang trống và mặt trống có sự khác biệt nên khi đánh trống tạo ra âm sắc rất riêng. Tiếng trống thoát ra trầm ấm, vang xa, lớp lông thú trên mặt trống đã kìm giữ và điều hòa cho âm thanh không bị “nhọn” và thô. Kỹ thuật đánh trống đã làm cho tiếng trống khi ngân vang, khi trầm bổng tạo nên nhưng âm “bùng…bục”.
Điểm khác biệt trong cách làm trống của người Dao Đỏ so với các dân tộc, vùng miền khác là, tang trống được lấy từ gỗ mít đã bị rỗng, hoặc khoét thủng ruột, sau đó vót tròn, vót bóng xung quanh, làm sao cho tang mỏng, nhẹ nhưng vẫn bền và chắc. Ngoài ra, thông thường, da mặt trống sẽ được giữ vào tang trống bằng cách đóng đinh chết vào, nhưng với người Dao Đỏ, da mặt trống được giữ vào tang trống bằng cách dùng các dây mây nhỏ nối lại hai mặt trống.
Sau đó người thợ sẽ dùng các thanh gỗ nhỏ đã được vót đều gọi là nêm đóng chặt vào tang trống để kéo các sợi mây đan vào với nhau để cho da mặt trống căng ra mới có thể tạo ra âm thanh trầm bổng. Các thanh gỗ dăm găm tròn xung quanh tang trống trống như những cánh hoa nhỏ, rất độc đáo và bắt mắt, chính là nét độc đáo của trống người Dao đỏ so với một số loại trống của một số dân tộc khác ở nước ta.
Bí quyết làm nên một cái trống tốt chính là giai đoạn “gia” và “cố”. Một chiếc trống chuẩn, khi đánh lên, người ở xa vẫn nghe tiếng âm vang, người ở gần không thấy chói tai, như vậy mới là một chiếc trống tốt. Một chiếc trống chuẩn là khi đánh trống lên, người đứng xa vẫn nghe thấy tiếng trống, còn người ở gần lại không bị chói tai.
Để làm được điều này ngoài kinh nghiệm người làm trống phải có được cái tay và cái tai tốt mới có thể thẩm âm được chiếc trống có âm vang trầm bổng cần thiết.
Ngày nay, trống của người Dao đỏ không chỉ phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt của cộng đồng người Dao, mà còn là vật dụng trang trí, một sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút du khách đến tham quan, tìm hiểu.
Người Dao đỏ thường dùng trống nêm cùng với thanh la, chũm chọe tạo thành một dàn nhạc gõ để phục vụ trong các lễ tết, hội hè và sinh hoạt văn hóa của cộng đồng… Trống nêm được coi như một giá trị văn hóa, tinh thần, lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong gia đình, dòng họ. Không những thế, trống nêm còn là biểu tượng tâm linh sâu sắc.
