Ngành mía đường tìm hướng đi mới

Ba năm liên tiếp khó khăn

Trao đổi với PV Báo PLVN, ông Phạm Quốc Doanh - Chủ tịch Hiệp hội mía đường Việt Nam cho biết, hiện cả nước có 36 nhà máy đường, tổng công suất thiết kế khoảng 150.000 tấn mía/ngày, tăng 12,7 lần so với năm 1995. Diện tích mía cả nước có khoảng 300.000ha, tăng khoảng 10 lần so với năm 1995. Hàng năm ngành mía đường đã sản xuất khoảng 1,5 triệu tấn đường (tạo giá trị khoảng 300.000 tỷ đồng), đảm bảo nhu cầu tiêu dùng trong nước, tham gia bình ổn thị trường giá cả trong nước. 

Tuy nhiên, niên vụ mía đường 2018/2019 là năm thứ ba liên tiếp chịu sự tác động tiêu cực của khí hậu thời tiết, giá cả, thị trường trong nước và quốc tế, nhất là kết quả kinh doanh giảm sút, thua lỗ của nhiều nhà máy/công ty trong niên vụ 2017/2018. Tính đến ngày 15/3, có 36/36 Nhà máy đường đã vào vụ sản xuất, ép được gần 8 triệu tấn mía, sản xuất được 750.000 tấn đường các loại.

Giá đường tuy được cải thiện nhưng vẫn ở mức thấp, giá bán phổ biến đường kính trắng RS khoảng 10.500 đồng/kg. Theo ông Doanh, nguyên nhân chủ yếu là do lượng đường tồn khá lớn từ trước, đường nhập lậu chưa giảm đáng kể. Bên cạnh đó, đường lỏng tiếp tục nhập khẩu gia tăng (năm 2018 nhập khẩu 140.000 tấn, tăng hơn 3 lần năm 2014).

Ước tính, thực hiện niên vụ 2018/2019, sản lượng mía đạt khoảng 14 triệu tấn, sản lượng đường đạt khoảng 1,3 triệu tấn, giảm so với niên vụ trước và tương đương niên vụ 2015/2016 và 2016/2017. Dự kiến tình hình sản xuất niên vụ 2019/2020 sẽ tiếp tục giảm so với niên vụ 2018/2019, diện tích còn khoảng 220.000ha, sản lượng mía khoảng 13 triệu tấn và sản lượng đường khoảng 1,25 triệu tấn, giảm 5% so với niên vụ 2018/2019.

Bã mía quý hơn nước mía

Nhằm tháo gỡ những khó khăn và tìm hướng đi thích hợp với tình hình thị trường hiện nay, Bộ trưởng Bộ NN&PTNN đã có buổi làm việc trực tiếp với Hiệp hội mía đường Việt Nam. Hiệp hội này cho rằng, tại các nước, cơ cấu sản phẩm đường chỉ chiếm 60%, còn lại 40% là các sản phẩm phụ (điện, cồn, phân vi sinh...) trong khi đó các nhà máy Việt Nam chủ yếu làm ra sản phẩm đường nên chi phí giá thành sản xuất cao, không đủ sức cạnh tranh với đường của các nước, nhất là Thái Lan. 

Chính vì thế, câu chuyện cơ cấu lại công nghiệp chế biến đường theo hướng đa dạng hóa sản phẩm, hình thành chuỗi giá trị sản phẩm nhằm giảm chi phí sản xuất, hạ giá thành sản phẩm, đủ khả năng cạnh tranh đã được đặt ra với mục tiêu phấn đấu giá thành đường dưới 10.000 đồng/kg.

Theo hướng đi này, cùng với sản phẩm đường các loại (đường trắng, đường luyện, đường oganic...), thì các DN/nhà máy sẽ phát triển thêm các sản phẩm: điện sinh khối từ bã mía; nhiên liệu sinh học (ethanol, cồn từ mật rỉ và mía); phân bón hữu cơ, vi sinh từ bã bùn. 

Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường tư vấn ngành mía đường nên tận dụng bã mía để làm giá thể nấm. Đây là một hướng tiếp cận mới. Bộ trưởng dẫn chứng mô hình ở Vĩnh Phúc, làm nấm trên diện tích hơn 2.000m2, nhưng tháng nào cũng thu 400-500 triệu nấm tỏi gà. Rồi mô hình trồng nấm rơm tại Lâm Đồng, cứ 1m2 nấm rơm bằng công nghệ của Nhật Bản cho 20 kg nấm mà 1kg nấm bây giờ bán 150.000 đồng. 

Đưa ra hướng đi cho bã mía, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường nêu ý “bã mía quý hơn nước mía” và khuyên các DN nên sang Nhật Bản học công nghệ và nhập giống gốc về và ngành mía đường phải có cơ quan chuyên môn nghiên cứu về vấn đề này.

Theo Bộ trưởng, việc dùng bã mía làm giá thể nấm là tốt, sau bã có thể làm phân. Đặc biệt, nấm sẽ là sản phẩm thức ăn tiềm năng, trong 10 năm nữa chưa sản xuất đủ để cung ứng cho thị trường lẫn xuất khẩu.

Câu chuyện dùng lá chuối hay hộp làm từ bã mía, túi ngô đựng thực phẩm tại các siêu thị đang được các siêu thị ở TP Hồ Chí Minh hưởng ứng đã làm dấy lên chuyện nâng cao giá trị cho các sản phẩm phụ từ sản xuất nông nghiệp trong dư luận xã hội những ngày qua. “Với việc tận dụng bã mía, phụ phẩm sau khi ép mía đường của các nhà máy mía đường có thể được coi là hướng đi mới, hiệu quả trong tương lai”, Chủ tịch Hiệp hội mía đường Việt Nam, ông Phạm Quốc Doanh nhận định.

Để nâng cao sức cạnh tranh cho ngành mía đường, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cho rằng: “Phải giảm giá thành tối đa ở tất cả các khâu, nâng cao giá trị tối đa cho các nhóm sản phẩm”. Về phía Bộ, trong thời gian tới, ngành sẽ đồng hành cùng Hiệp hội, DN thúc đẩy sản xuất giống 3 cấp để đáp ứng đủ giống cho nông dân trồng, qua đó nâng cao năng suất trồng mía của Việt Nam lên 90-100 tấn/ha, thay vì 50-60 tấn/ha như hiện nay. 

Cùng với đó, về hệ thống canh tác cần cơ giới hóa tất cả các khâu, tưới nước khoa học và bón phân cân đối để tạo ra sản phẩm chất lượng, chi phí sản xuất thấp. Bộ trưởng cũng đồng ý với đề xuất thành lập Trung tâm kiểm soát chữ đường – một cơ quan trung gian để xác định chữ đường, lấy lại niềm tin cho người trồng mía để xác định giá trị mía chính xác, thay vì mua xô, bán xô như hiện nay.