Thông tin tại buổi họp báo, Cục trưởng Cục Kiểm tra sau thông quan (KTSTQ) Nguyễn Tiến Lộc cho biết: Trong thời gian qua, để lợi dụng ưu đãi thuế quan của Việt Nam được hưởng đối với các nước ký kết hiệp định, đã nổi lên vấn đề lợi dụng xuất xứ Việt Nam để được hưởng ưu đãi đối với các hàng hóa xuất khẩu.
Trước đây, cơ quan Hải quan chủ yếu tập trung kiểm tra ngăn chặn gian lận xuất xứ đối với hàng hóa nhập khẩu trong thông quan cũng như sau thông quan.
Tuy nhiên từ giữa năm 2018 đến nay cuộc chiến thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc xảy ra trong đó Hoa Kỳ đang áp thuế cao lên nhiều dòng hàng có xuất xứ từ Trung Quốc, cơ quan Hải quan đã tập trung nghiên cứu những phương thức, rủi ro về gian lận giả mạo xuất xứ, lấy xuất xứ của Việt Nam để xuất khẩu hàng hóa vào thị trường Mỹ, EU.
Tại Cục KTSTQ, từ ngày 8/10/2019 đã chủ động nghiên cứu và thành lập tổ công tác đặc biệt do trực tiếp đồng chí Cục trưởng Nguyễn Tiến Lộc làm tổ trưởng tập trung nghiên cứu, kiểm tra làm rõ những nghi vấn, gian lận này.
Qua nghiên cứu các quy định của nhà nước Việt Nam quy định về xuất xứ và các điều kiện tiêu chuẩn xác định hàng hóa xuất xứ Việt Nam. Nghiên cứu hoạt động xuất nhập khẩu của một số doanh nghiệp, trước mắt Cục KTSTQ tập trung vào hàng hóa Việt Nam xuất khẩu vào thị trường Mỹ và dự đoán rủi ro thời điểm giữa năm 2018 khi cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung xảy ra, chính phủ Mỹ áp đặt các mức thuế lên hàng hóa có xuất xứ từ Trung Quốc.
Qua công tác thu thập, phân tích thông tin, thấy nổi lên một số doanh nghiệp có kim ngạch xuất khẩu vào thị trương Mỹ tăng đột biến, cơ quan hải quan đã thống kê sơ bộ được 19 nhóm mặt hàng có nguy cơ gian lận về xuất xứ. Từ đó lập danh sách các doanh nghiệp có rủi ro về gian lận, giả mạo xuất xứ trong phạm vi toàn quốc để tiến hành kiểm tra. Giai đoạn 1, Cục KTSTQ tiến hành làm mẫu để tổng kết kinh nghiệm sau đó giai đoạn 2 sẽ mở rộng chỉ đạo lực lượng kiểm tra sau thông quan toàn quốc tiến hành kiểm tra để kịp thời ngăn chặn hành vi gian lận này.
Cục KTSTQ đã kiểm tra 09 DN và chỉ đạo 09 Cục hải quan tỉnh, thành phố kiểm tra 24 doanh nghiệp
Còn theo Phó Cục trưởng Cục KTSTQ Trần Mạnh Cường, trên cơ sở tổng hợp 19 nhóm mặt hàng có rủi ro cao, có kim ngach tăng đột biến vào thị trường Mỹ và EU, Cục KTSTQ đã thực hiện kiểm tra 9 doanh nghiệp. Trong đó phát hiện hành vi gian lận để hưởng xuất xứ Việt Nam đối với hàng hóa xuất khẩu đi Mỹ của 4 doanh nghiệp (3 doanh nghiệp lắp ráp xe đạp, xe đạp điện và 1 doanh nghiệp lắp ráp mặt hàng sản phẩm gỗ (giá, kệ bếp). Qua các biên bản làm việc, doanh nghiệp đã thừa nhận hành vi vi phạm về xuất xứ Việt Nam đối với hàng hóa xuất khẩu.
Điển hình là trường hợp Công ty TNHH xe đạp Excel (trụ sở tại Bình Dương, đã được được Báo Hải quan thông tin).
Đây là Công ty có 100% vốn đầu tư từ Trung Quốc, thành lập năm 2018, hoạt động lắp ráp xe đạp, xe đạp điện xuất khẩu.
Đáng chú ý, quá trình kiểm tra, cơ quan Hải quan phát hiện, Công ty nhập khẩu 100% linh kiện xe đạp, xe đạp điện, xe lướt điện từ Trung Quốc về Việt Nam để lắp ráp đơn giản ở giai đoạn cuối cùng thành sản phẩm xe đạp, xe đạp điện, xe lướt điện thành sản phẩm hoàn chỉnh.
Trong khi, các linh kiện nhập khẩu về Việt Nam không trải qua bất kỳ công đoạn gia công sản xuất nào khác và xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ lấy nguồn gốc xuất xứ Việt Nam để được hưởng thuế nhập khẩu ưu đãi do chính phủ Mỹ dành cho Việt Nam.
Làm việc với cơ quan Hải quan, Công ty TNHH xe đạp Excel đã thừa nhận hành vi vi phạm.
Trên cơ sở đó, Tổng cục Hải quan đã ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính với hình thức phạt tiền và xử phạt bổ sung tịch thu toàn bộ tang vật là sản phẩm hoàn chỉnh, các bán thành phẩm và các linh kiện chưa xuất khẩu đang lưu trong kho của Công ty.
Quá trình kiểm tra cơ quan Hải quan còn phát hiện Công ty đã thực hiện các thủ tục gian dối để được cơ quan có thẩm quyền (VCCI Chi nhánh TPHCM) cấp giấy chứng nhận xuất xứ Việt Nam (C/O Form B). Ngày 11/11/2019 Tổng cục Hải quan đã có công văn gửi VCCI Chi nhánh TPHCM yêu cầu thu hồi giấy chứng nhận xuất xứ này và VCCI đã thu hồi.
Tuy nhiên, khó khăn hiện nay, theo lãnh đạo Cục KTSTQ là việc các doanh nghiệp có biểu hiện co cụm chống đối, lấy nhiều lý do như người phiên dịch dịch chưa rõ nội dung cần dịch lại, giám đốc bận phải đi công tác nước ngoài gấp để cố tình không ký các biên bản làm việc, biên bản vi phạm hoặc có dấu hiệu bỏ trốn, tẩu tán tài sản,….
Mặc dù khoản 2, điều 58 Luật xử phạt vi phạm hành chính số 15/2012/QH13 đã có quy định rõ đối với trường hợp này nhưng để xử lý được kết quả kiểm tra thì đây vẫn là một khó khăn.
Bên cạnh đó, Nghị định 31/2018/NĐ-CP Quy định chi tiết Luật quản lý ngoại thương về xuất xứ hàng hóa, tại điều 9 “Công đoạn gia công chế biến giản đơn” quy định còn chưa rõ ràng, còn chưa đầy đủ nên dẫn đến việc đấu tranh của cơ quan hải quan với doanh nghiệp để xác định công đoạn gia công giản đơn gặp nhiều khó khăn
Thêm nữa, việc xác định tiêu chí xuất xứ hàng hóa theo tỷ lệ phần trăm giá trị (LVC) của cơ quan hải quan gặp nhiều khó khăn.
Về việc tự chứng nhận xuất xứ hàng hóa quy định tại điều 25, Nghị định 31/2018/NĐ-CP, do BCT chưa có hướng dẫn cụ thể nên dẫn đến việc đấu tranh của HQ với doanh nghiệp về việc xác định hành vi tự chứng nhận xuất xứ của doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn.
Cũng theo lãnh đạo Cục KTSTQ, còn có sự không thống nhất giữa các văn bản quy phạm pháp luật về việc công bố công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng việc xử phạt đối với cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính.
Cụ thể: Tại Đ.34 “Buộc cải chính thông tin sai sự thật hoặc gây nhầm lẫn” và Đ.72 “Công bố công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng việc xử phạt đối với cá nhân, tổ chức vi phạm hành chính” tại Luật xử lý vi phạm hành chính số 15/2012/QH13 không nêu đối với trường hợp cải chính thông tin sai sự thật về xuất xứ. Tuy nhiên, tại điều Điều 63. “Hành vi vi phạm về xuất xứ hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu” tại nghị định 185/2013/NĐ-CP và khoản 26 nghị định 124/2015/NĐ-CP sửa đổi điều 63 nghị định 185 có quy định buộc cải chính thông tin sai sự thật về xuất xứ.
Để gỡ dần những vướng mắc này, Cục KTSTQ cho rằng Bộ Công thương cần sớm rà soát và có hướng dẫn cụ thể về việc tự chứng nhận xuất xứ theo quy định tại tại điều 25, Nghị định 31/2018/NĐ-CP.
Mặt khác, Cục KTSTQ cũng đề nghị Bộ công thương cần rà soát, sửa đổi và bổ sung các công đoạn gia công chế biến giản đơn quy định tại điều 9 nghị định 31/2018/NĐ-CP để phù hợp với tình hình hiện nay. Đồng thời, sớm rà soát, sửa đổi để thống nhất giữa Đ.34, Đ72 Luật xử phạt vi phạm hành chính với Điều 63 nghị định 185/2013/NĐ-CP và khoản 26 nghị định 124/2015/NĐ-CP sửa đổi điều 63 nghị định 185/2013/NĐ-CP về cải chính thông tin.
