Một số điểm mới trong Luật Bầu cử đại biểu QH và Luật bầu cử đại biểu HĐND

Bầu cử thể hiện bản chất dân chủ của Nhà nước ta, là phương thức để cử tri cả nước trực tiếp lựa chọn bầu những đại biểu xứng đáng đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của mình. Thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước và nguyện vọng của đông đảo nhân dân, việc tiến hành tổ chức bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2011 - 2016 sẽ được tiến hành trong cùng một ngày.

Đỗ Mạnh Hùng
Phó trưởng đoàn ĐBQH tỉnh Thái Nguyên

Bầu cử thể hiện bản chất dân chủ của Nhà nước ta, là phương thức để cử tri cả nước trực tiếp lựa chọn bầu những đại biểu xứng đáng đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của mình. Thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước và nguyện vọng của đông đảo nhân dân, việc tiến hành tổ chức bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2011 - 2016 sẽ được tiến hành trong cùng một ngày.

Đây là chủ trương đúng đắn nhưng cũng dẫn đến một số vấn đề vướng mắc phát sinh cần phải giải quyết vì Luật bầu cử đại biểu QH, Luật bầu cử đại biểu HĐND hiện hành có quy định khác nhau về nhiều nội dung, trong đó có vấn đề chỉ đạo bầu cử, các tổ chức phụ trách bầu cử, số lượng cử tri tại mỗi khu vực bỏ phiếu, trình tự, thủ tục, thời hạn thực hiện các bước trong quy trình bầu cử.
Vì vậy, để tổ chức thực hiện cuộc bầu cử chung trong cùng một ngày có tính khả thi cao, tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội khoá XII, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật bầu cử đại biểu QH và Luật bầu cử đại biểu HĐND đã được thông qua vào ngày 24 tháng 11 năm  2010 theo hướng tập trung sửa đổi, bổ sung một số vấn đề thực sự cần thiết nhằm góp phần tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn khi tiến hành bầu cử đại biểu QH khoá XIII và bầu cử đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2011 - 2016 trong cùng một ngày.
Luật sửa đổi, bổ sung có cấu trúc nội dung của một luật sửa đổi, bổ sung nhiều luật với 4 điều. Các nội dung sửa đổi đã khắc phục được các hạn chế, bất cập trong quy định hiện nay của pháp luật về bầu cử. Cụ thể như sau:
1. Sửa đổi quy định về Hội đồng bầu cử ở trung ương (Điều 1 khoản 4 và Điều 2 khoản 3)
    Bên cạnh một số nhiệm vụ quyền hạn riêng đối với bầu cử đại biểu QH thì tổ chức này còn bổ sung thêm các nhiệm vụ, quyền hạn đối với cả bầu cử đại biểu HĐND. Quy định như vậy nhằm bảo đảm sự chỉ đạo bầu cử chung thống nhất cả đại biểu QH và đại biểu HĐND từ trung ương đến địa phương. Hội đồng bầu cử sẽ có các nhiệm vụ chung đối với bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND, cụ thể là: lãnh đạo việc tổ chức bầu cử đại biểu QH và đại biểu HĐND trong cả nước; kiểm tra đôn đốc việc thi hành các quy định của pháp luật về bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND; chỉ đạo công tác thông tin, tuyên truyền và vận động bầu cử, công tác bảo vệ an ninh, trật tự an toàn xã hội trong cuộc bầu cử của cả bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND; quy định mẫu thẻ cử tri, phiếu bầu của cả đại biểu QH và đại biểu HĐND; Đồng thời, sửa đổi quy định về trách nhiệm chỉ đạo công tác thông tin, tuyên truyền và vận động bầu cử của Chính phủ đối với bầu cử đại biểu HĐND cho phù hợp. Nhiệm vụ này trước đây trong cuộc bầu cử đại biểu HĐND được giao cho Bộ Nội vụ thực hiện.
Ngoài ra, do tiến hành bầu cử đại biểu QH và đại biểu HĐND trong cùng một ngày vì vậy cần phải thống nhất về quy định cơ quan có thẩm quyền hủy bỏ kết quả bầu cử và quyết định ngày bầu cử lại ở đơn vị bầu cử bị hủy bỏ kết quả bầu cử. Trước đây, Luật bầu cử đại biểu HĐND quy định giao thẩm quyền này cho Ủy ban thường vụ Quốc hội; Luật bầu cử đại biểu QH giao thẩm quyền này cho Hội đồng bầu cử. Luật sửa đổi, bổ sung giao thẩm quyền chung trong việc hủy bỏ kết quả bầu cử và quyết định ngày bầu cử cho Hội đồng bầu cử vì đây là tổ chức phụ trách bầu cử ở trung ương có thẩm quyền chỉ đạo chung đối với bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND.
(Sửa đổi, bổ sung Điều 14 Luật bầu cử đại biểu QH và các điều 15, 15a, 44 Luật bầu cử đại biểu HĐND)
2. Về các tổ chức phụ trách bầu cử đại biểu QH và đại biểu HĐND ( khoản 2 Điều 1 và khoản 2 Điều 2)
- Đây là cuộc bầu cử chung, do đó nếu theo quy định của từng luật về bầu cử thì phải thành lập nhiều tổ phụ trách bầu cử để thực hiện công tác bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND từng cấp. Theo đó, so với luật bầu cử đại biểu QH trước đây, Ủy ban bầu cử được bổ sung thêm nhiệm vụ phụ trách bầu cử đại biểu HĐND cấp tỉnh và tổ chức này được gọi chung là Ủy ban bầu cử đại biểu QH và đại biểu HĐND cấp tỉnh.
Đối với Hội đồng bầu cử ở trung ương và Tổ bầu cử tuy vẫn giữ nguyên về tên gọi nhưng chức năng, nhiệm vụ của các tổ chức này được bổ sung thêm nhiệm vụ đối với bầu cử đại biểu HĐND các cấp trong điều kiện bầu cử chung một ngày. Nhiệm vụ quyền hạn cụ thể của Hội đồng bầu cử được thể hiện tại khoản 3 Điều 1 của luật này; Nhiệm vụ quyền hạn cụ thể của Tổ bầu cử được thể hiện tại khoản khoản 6 Điều 1 của luật này.
Riêng đối với các Ban bầu cử lại không thể hợp nhất về tổ chức, chức năng nhiệm vụ trong cuộc bầu cử chung đại biểu QH và HĐND các cấp vì Ban bầu cử được thành lập ở mỗi đơn vị bầu cử, trong khi đó đơn vị bầu cử đối với bầu cử đại biểu QH lại khác so với đơn vị bầu cử đại biểu HĐND của mỗi cấp. Như vậy, trong cuộc bầu cử chung đại biểu QH và đại biểu HĐND  sẽ có 4 Ban bầu cử phụ trách công tác bầu cử, đó là: Ban bầu cử đại biểu QH, Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp tỉnh, Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp huyện, Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp xã.
- Khoản 2 (Điều 15 Luật bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân) quy định các tổ chức phụ trách bầu cử đại biểu HĐND. So với trước đây, các tổ chức phụ trách bầu cử đại biểu HĐND có bổ sung thêm một tổ chức nữa là Hội đồng bầu cử ở trung ương, sửa đổi về chức năng nhiệm vụ của Hội đồng bầu cử đại biểu HĐND cấp tỉnh và Tổ bầu cử; sửa đổi về tên gọi đối với Hội đồng bầu cử đại biểu HĐND cấp huyện, xã.
Đối với Hội đồng bầu cử ở trung ương thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn chung đối với cả bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND các cấp. Quy định như vậy, nhằm bảo đảm sự chỉ đạo chung bầu cử cả đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND các cấp thống nhất từ trung ương đến địa phương. Về thời hạn thành lập, thành viên Hội đồng bầu cử trung ương được thực hiện theo quy định tại khoản 3 Điều 1; về chức năng, nhiệm vụ của Hội đồng bầu cử trung ương đối với bầu cử đại biểu HĐND được thể hiện cụ thể tại khoản 3 Điều 2.
Đây là cuộc bầu cử chung, do đó theo quy định của từng luật về bầu cử thì phải thành lập nhiều tổ phụ trách bầu cử để thực hiện công tác bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND từng cấp sẽ gây khó khăn không nhỏ cho chính quyền địa phương trong công tác bố trí nhân sự tham gia các tổ chức phụ trách bầu cử. Vì vậy, để tổ chức thực hiện bầu cử đại biểu QH và đại biểu HĐND trong cùng một ngày có tính khả thi, bảo đảm thuận lợi, tiết kiệm thì việc sửa đổi theo hướng kết hợp một số tổ chức phụ trách bầu cử có thể thực hiện đồng thời công tác bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND là hợp lý. Theo đó, Hội đồng bầu cử cấp tỉnh được hợp nhất với Ủy ban bầu cử đại biểu QH thành Ủy ban bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND cấp tỉnh thực hiện chung nhiệm vụ, quyền hạn của bầu cử đại biểu QH và bầu cử đại biểu HĐND cấp tỉnh.
Hội đồng bầu cử đại biểu HĐND cấp huyện ở quận, huyện, thị xã, thành phố trực thuộc tỉnh, cấp xã được đổi tên tương ứng thành Ủy ban bầu cử đại biểu HĐND cấp huyện, Ủy ban bầu cử đại biểu HĐND cấp xã và được gọi chung là Ủy ban bầu cử. Quy định này tránh được sự nhầm lẫn và đơn giản hóa việc sửa Luật bầu cử đại biểu HĐND.
Riêng đối với các tổ chức phụ trách bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân thì có tới 3 Ban bầu cử ở các cấp khác nhau, cụ thể là : Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp tỉnh, Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp huyện, Ban bầu cử đại biểu HĐND cấp xã ở các đơn vị bầu cử.
Luật cũng sửa đổi về cơ quan chủ trì thành lập, thành phần Ban bầu cử đại biểu QH nhằm bảo đảm tính thống nhất với việc thành lập tổ chức phụ trách bầu cử ở cấp tỉnh và cấp xã (sửa đổi, bổ sung các điều 16 và 82 Luật bầu cử đại biểu Quốc hội; Khoản 1 Điều 17 và Điều 70 Luật bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân).
- Các luật bầu cử hiện hành giao cho Thường trực HĐND chủ trì thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử đại biểu QH; giao cho Ủy ban nhân dân chủ trì thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử đại biểu HĐND. Trong điều kiện bầu cử chung và thống nhất về tổ chức của một số tổ chức phụ trách bầu cử, Luật sửa đổi, bổ sung giao cho Ủy ban nhân dân là cơ quan chủ trì thành lập các tổ chức phụ trách bầu cử ở địa phương để đảm bảo tính thống nhất trong toàn quốc về cơ quan chủ trì thành lập tổ chức phụ trách bầu cử (vì Ủy ban nhân dân có đầy đủ ở cả ba cấp; trong khi đó, ở các địa phương đang thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường sẽ không có Thường trực HĐND). 
3. Về các vấn đề khác
    Ngoài những vấn để sửa đổi, bổ sung như trên, Luật còn thống nhất quy định về một số vấn đề khác như số lượng cử tri tại mỗi khu vực bỏ phiếu; sửa đổi thống nhất về cơ quan có thẩm quyền ban hành văn bản hướng dẫn; về số người ứng cử tại mỗi đơn vị bầu cử; về thời hạn niêm yết danh sách cử tri, thời hạn giải quyết khiếu nại về chính sách cử tri; mẫu biên bản bầu cử, việc gửi biên bản, phiếu bầu và trình tự, thủ tục  trong ngày bỏ phiếu... Bổ sung những quy định mới về thẩm quyền giải quyết khiếu nại, hình thức khiếu nại bằng miệng…
Như vậy, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của bầu cử đại biểu QH và Luật bầu cử đại biểu HĐND đã sửa đổi 17 điều của Luật bầu cử đại biểu QH và sửa đổi 13 điều của Luật bầu cử đại biểu HĐND nhằm đáp ứng yêu cầu khi tiến hành bầu cử chung đại biểu Quốc hội và đại biểu Hội đồng nhân dân trong cùng một ngày và nhằm khắc phục một số hạn chế, bất cập trong công tác tổ chức bầu cử.