Môi trường Khu công nghiệp Việt Nam: Những thách thức nan giải

“Chúng ta đã bị dồn đến chân tường về các vấn đề môi trường và cần phải làm ngay những gì có thể trước khi điều nghiêm trọng có thể xảy ra” là thông điệp mà Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Phạm Khôi Nguyên muốn gửi tới lãnh đạo các cấp, các bô, ngành, các nhà quản lý và chính các doanh nghiệp hoạt động tại các khu công nghiệp trong buổi lễ Công bố báo cáo môi trường quốc gia - môi trường Khu công nghiệp Việt Nam năm 2009, vừa được tổ chức  tại Hà Nội.

Thực trạng quan ngại
Các KCN đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam: góp phần thúc đẩy tăng trưởng công nghiệp, thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước, đẩy mạnh xuất khẩu, tạo công ăn việc làm và thu nhập cho người dân. Đi kèm với nó là sự hình thành và phát triển của các khu đô thị mới, các cơ sở phụ trợ và dịch vụ gia tăng… tạo nên sự chuyển dịch tích cực trong cơ cấu kinh tế - xã hội của từng địa phương.

Theo báo cáo điều tra của Tổng cục Môi trường: Các KCN ở Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức lớn về ô nhiễm môi trường do chất thải, nước thải và khí thải công nghiệp. Hệ lụy của chúng có thể gây ra những thảm họa về môi trường, biến đổi khí hậu, tác động nghiêm trọng tới đời sống, sức khỏe của cư dân ngay trong chính các KCN, phá hỏng những thành tựu công nghiệp nói riêng và phương hại tới tiến trình phát triển kinh tế - xã hội của cả nước nói chung.

Thực tế cho thấy, khoảng 70% trong số hơn 1 triệu m3 nước thải/ngày từ các KCN đang  xả thẳng ra các nguồn tiếp nhận không qua xử lý. 57% số  KCN đang hoạt động hiện chưa có hệ thống xử lý nước thải, gây ô nhiễm nghiêm trọng đối với nguồn nước mặt. Tình trạng ô nhiễm không khí do khói, bụi và các tạp chất như CO, SO2, NO2... thường xuyên xảy ra, đặc biệt là tại các KCN cũ do thiếu đầu tư nâng cấp công nghệ sản xuất cũng như hệ thống xử lý thải. Chưa kể, lượng chất thải rắn đang ngày một gia tăng và có xu hướng tập trung nhiều nhất ở các KCN thuộc vùng kinh tế trọng điểm như Bắc Bộ và phía Nam. Ước tính, chất thải rắn công nghiệp ở Việt Nam 4,8 triệu tấn/năm, trong đó 630 nghìn tấn là chất thải nguy hại. Tuy chỉ chiếm 20% là chất thải nguy hại và số còn lại có thể tái chế hoặc tái sử dụng, nhưng do chưa giải quyết tốt các vấn đề về thu gom, vận chuyển, tái chế... nên chất thải rắn vẫn luôn là thách thức lớn đối với công cuộc bảo vệ môi trường.

Phải thừa nhận, Nhà nước triển khai nhiều công cụ nhằm tăng cường năng lực quản lý và bảo vệ môi trường; khuyến khích áp dụng các giải pháp ngăn chặn tình trạng suy thoái và gia tăng ô nhiễm tại các KCN. Song kết quả thực hiện cho thấy vấn đề quản lý môi trường KCN vẫn tồn tại nhiều bất cập như: thiếu sự phân định, phân cấp rõ ràng về trách nhiệm bảo vệ môi trường giữa các bên liên quan; quy hoạch KCN chưa thực sự gắn với BVMT; tỷ lệ xây dựng và vận hành các công trình bảo vệ môi trường tại các KCN còn thấp; các doanh nghiệp trong KCN còn chưa chú trọng áp dụng các quy trình sản xuất sạch hay công nghệ thân thiện với môi trường; công tác thanh, kiểm tra, giám sát môi trường KCN còn chưa được thực hiện nghiêm túc và triệt để phát huy hiệu quả...

Khói bụi từ các nhà máy đang gây ô nhiễm môi trường khu công nghiệp Minh Đức (Thủy Nguyên).                                                                         Ảnh: Duy Lân

Giải pháp trước mắt
Kỳ họp  thứ 7, Quốc hội khóa 12  thảo luận tích cực về Luật Thuế Môi trường với chủ trương triển khai thêm công cụ kinh tế (thông qua thuế) như một  yêu cầu bắt buộc khi các doanh nghiệp thuộc KCN tham gia thị trường. Thuế hay thu phí môi trường sẽ vừa góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của doanh nghiệp với cộng đồng, vừa tạo thêm nguồn thu để tổ chức các hoạt động nghiên cứu, khuyến khích ứng dụng khoa học công nghệ.... Hỗ trợ tối đa thực hiện các mục tiêu bảo vệ môi trường. Ngoài ra, Bộ TN&MT sẽ bổ sung việc đánh giá môi trường chiến lược đối với quy hoạch phát triển các KCN để làm cơ sở xây dựng và hoàn chỉnh các quy phạm pháp luật và văn bản chính sách hiện hành.
Hơn ai hết, đây chính là lúc doanh nghiệp tại các KCN nên soi lại mình, nhanh chóng hoàn thiện hệ thống xử lý thải tập trung và khu vực lưu giữ tạm thời chất thải, đồng thời chủ động đổi mới và áp dụng công nghệ sạch cũng như triển khai các mô hình kinh doanh, dịch vụ thân thiện với môi trường như một trong những hướng đi đúng và trúng nhằm mục tiêu phát triển bền vững.
                                                                                                                                                 Ngọc Quỳnh