Họ có thể vô tình là nguồn lây nhiễm HIV cho cộng đồng do không được tư vấn và tiếp cận các dịch vụ dự phòng.
Báo động nguồn lây nhiễm vô hình
Trong khi xét nghiệm HIV đóng vai trò quan trọng để biết được một người có bị nhiễm HIV hay không. Dịch vụ xét nghiệm HIV hiện nay đã được triển khai rộng rãi với hơn 1.300 cơ sở y tế cung cấp dịch vụ tư vấn và xét nghiệm HIV sàng lọc ở 100% các huyện. Cả nước có 138 phòng xét nghiệm khẳng định HIV ở tất cả các tỉnh và một số huyện vùng sâu, vùng xa.
Ngoài các cơ sở y tế, xét nghiệm HIV tại cộng đồng thông qua các cán bộ y tế thực hiện hoặc do các nhân viên tiếp cận cộng đồng (là những người không chuyên) được tập huấn hướng dẫn cũng có thể thực hiện xét nghiệm sàng lọc HIV. Xét nghiệm dựa vào cộng đồng cũng đang được triển khai tại nhiều tỉnh, thành phố. Với kỹ thuật ngày càng đơn giản, xét nghiệm HIV hiện nay có thể được tự thực hiện qua lấy máu đầu ngón tay để xét nghiệm hoặc tự xét nghiệm bằng dịch miệng.
Tuy nhiên, vẫn nhiều người nhiễm HIV chưa biết tình trạng nhiễm HIV của mình. Theo ước tính, Việt Nam hiện có khoảng 250.000 người nhiễm HIV hiện còn sống, tuy nhiên chỉ có khoảng gần 200.000 (80%) người nhiễm HIV biết được tình trạng nhiễm HIV của mình. Còn hơn 50.000 người nhiễm chưa biết tình trạng nhiễm bệnh, họ có thể vô tình là nguồn lây nhiễm HIV cho cộng đồng do không được tư vấn và tiếp cận các dịch vụ dự phòng.
Điển hình nhất là vụ việc mấy chục người dân xã Kim Thượng, huyện Tân Sơn, tỉnh Phú Thọ phát hiện nhiễm HIV gây xôn xao dư luận vào tháng 8 vừa qua, thậm chí nhiều ý kiến cho rằng đó chỉ là một xã điển hình của “tảng băng chìm”.
Đáng lưu ý rất nhiều người dân còn chưa hiểu rõ, hiểu đúng về HIV/AIDS, đặc biệt, càng không hiểu con đường lây lan HIV. Do đó, việc lây lan HIV từ người này sang người khác là tất yếu và đang còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Để phòng tránh bị lây nhiễm HIV, người dân phải có ý thức bảo vệ mình.
Cùng đó, công tác phòng chống HIV tuy còn nhiều khó khăn nhưng ở một số địa phương dường như việc phòng chống căn bệnh này mới chỉ phần nhiều dành cho các đơn vị y tế trong khi đáng lẽ muốn đạt kết quả cao thì phòng chống HIV cần có sự vào cuộc của cả cộng đồng, của mọi ban ngành và sự chủ động của toàn dân.
Theo đó năm 2018, Việt Nam tổ chức Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS (10/11 - 10/12) với chủ đề “Hãy hành động để hướng tới mục tiêu 90 - 90 - 90 vào năm 2020”.
Ông Hoàng Đình Cảnh - Phó Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS, Bộ Y tế cho biết, mục tiêu của Tháng Hành động quốc gia phòng, chống HIV/AIDS năm 2018 là tăng cường các hoạt động dự phòng, xét nghiệm phát hiện HIV; giảm kỳ thị, phân biệt đối xử với người nhiễm HIV và người bị ảnh hưởng bởi HIV/AIDS.
Nhiều thách thức mới
Mặc dù hiện nay, việc điều trị ARV đã được Bộ y tế mở rộng với tất cả các tỉnh, thành phố trong toàn quốc với 470 cơ sở điều trị ARV ở tất cả các tỉnh, thành phố và hầu hết các huyện, có tới 652 cơ sở cấp phát thuốc ARV tại trạm y tế xã.
Thuốc ARV hiện nay đang được các dự án cấp miễn phí và sẽ được cấp thông qua bảo hiểm y tế trong những năm tới. Tuy nhiên hiện nay mới chỉ có khoảng gần 130.000 người nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc ARV đạt được khoảng 65% số người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc ARV. Như vậy, vẫn có khoảng 60.000 người được chẩn đoán nhiễm HIV chưa tham gia điều trị ARV.
Theo đại diện Cục Phòng chống HIV/AIDS, năm 2018 là năm thứ 5 liên tiếp Việt Nam tiếp tục theo đuổi và thực hiện mục tiêu 90 – 90 – 90. Trong những năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong phòng chống HIV/AIDS như 10 năm liền dịch HIV được kiểm soát ở cả 3 tiêu chí gồm: giảm số người nhiễm mới HIV hàng năm; giảm số người chuyển sang AIDS và giảm số người tử vong do HIV/AIDS. Việt Nam cũng đã tiếp tục kiểm soát được tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư ở mức dưới 0,3%. Tuy nhiên, các chỉ tiêu hiện tại vẫn còn khá xa so với những mục tiêu mà Liên Hợp quốc đề ra.
Trong khi đó, dịch HIV vẫn đang tiềm ẩn nguy cơ bùng phát vì vẫn còn nhiều người nhiễm HIV trong cộng đồng chưa được phát hiện, đặc biệt ở các khu vực miền núi, vùng sâu, vùng xa. Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm người nghiện chích có xu hướng gia tăng trong những năm trở lại đây; lây truyền HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới cũng có xu hướng tăng nhanh, đặc biệt trong nhóm trẻ tuổi; sự gia tăng số người sử dụng ma túy tổng hợp. Ngoài ra, sự thay đổi về tổ chức và việc cắt giảm nguồn lực viện trợ quốc tế sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến công tác phòng, chống HIV/AIDS.
Mặt khác, hành lang pháp lý của Việt Nam khá đầy đủ, được các tổ chức quốc tế đánh giá cao. Các cam kết chính trị cho phòng, chống HIV/AIDS cũng ở mức cao ở cả cấp Trung ương và địa phương. Tuy nhiên để đạt được mục tiêu 90 – 90- 90 chỉ cam kết không là không đủ mà cần phải có hành động mạnh mẽ hơn nữa của mỗi người dân trong việc phòng, chống HIV/AIDS. Đồng thời đòi hỏi mỗi chương trình phòng, chống HIV/AIDS cần phải có những điều chỉnh thích hợp với tình hình mới.
